Hirurogeita hamarreko hamarkadan demokrazia ezarri zenetik 2019ko hauteskunde legegileetara arte, Portugalek alderdi politiko tradizionalen ordezkaritza parlamentario iraunkorra izan du. Bost bat hamarkadatan zehar, ezkerreko eta eskuineko ardatz ideologikoen arteko txandakatzeak zentro-ezkerreko Alderdi Sozialistak eta zentro-eskuineko Alderdi Sozialdemokratak osatutako gobernuen segida erraztu zuen, horietako batzuk koalizioetan oinarrituta.

2022ko hauteskunde legegileei esker, Ventura buru zuen alderdia diputatu 1 izatetik 12 izatera igaro zen, eta zentro-eskuineko mapa politikoa eraldatu zuten, 1974tik lehen aldiz desagertu baitzen CDS-PP Parlamentutik. Chega hirugarren indar politikoa da orain, Alderdi Sozialistak eta Alderdi Sozialdemokratak sinbolizatutako bipartidismo klasikoaren ondoren. Chegako boto-emaileen jatorrizko profila lehen edo bigarren mailako ikasketak dituzten adin ertaineko gizonetatik sinesmen erlijiosoak dituzten, landa-eremuetan kontzentratutako eta politikarekin pozik ez dauden gazteagoetara igaro da. Venturaren jarraitzaileak kritikoak dira globalizazioarekin eta migrazio-fluxuekin, eta kexu dira bi fenomeno horietaz: krisi ekonomikoaz eta Portugalen geldialdiaz.

2021eko urtarrilean Kapitolioari egindako erasoarekin, edo Jair Bolsonaroren porrotaren ondoren Brasilian presidentearen jauregiari, Kongresuari eta Auzitegi Gorenari egindako erasoarekin AEBetan gertatutakoek berretsi dute eskuin muturreko boto-emaileek ez dutela aldaketa onartzen, eta ez daudela desilusionatuta administrazio horien norabidearekin (Stefanoni, 2023). Bi herrialdeetan aldaketa politikoak, Joe Biden eta Lula da Silvaren hauteskunde garaipenekin, ezkerreko boto-emaileen eta aurrerakoien mobilizazio handiago baten ondorioz gertatu ziren, populistak boteretik ateratzeko lan egiteko borondatea jarri zutenak. Antzeko zerbait gertatu zen Espainian 2023ko uztaileko parlamentu-hauteskundeetan, Alderdi Popularrak eta Voxek osatutako gobernua saihestu zenean.

Eskuin muturrak mundu osoan egin duen aurrerapenak ideologikoki kontserbadoreagoak diren erakundeekin aliantzak sortzeari erantzuten dio. Muturreko taldeak konturatu dira ezin direla beren kabuz boterera iritsi, eta, beraz, gobernuei sarbidea erraztuko dieten itunetara jotzen dute. Portugalen, sozialistek babesa galtzen jarraitzen dute aurreko urteekin alderatuta. Hellerren arabera, Aliantza Demokratikoa azken inkesten buru da, eta %28tik gorako boto-asmoa du 2024ko martxoko hauteskundeetarako. Hala ere, kopuru horiek mantentzen badira, inbestidura ez du bakarrik irabaziko, aurretik zentroko beste indarrekin aliatu gabe, akordio batera iristen badira, eta zalantzarik gabe Chegako ultraeskuinarekin.

Garrantzitsua da hemen Francis Fukuyama gogoratzea eta aztertzea nola mugimendu populisten indartzea jendeak demokrazia liberal modernoei dien errespetu txikiari erantzuna izan daitekeen, non eskubide indibidualak, Zuzenbide Estatuaren zutabeak eta sufragioa bermatzen diren. Hala ere, elementu horiek ez dira nahikoak praktikan pertsonak berdin errespetatuko direla bermatzeko, bereziki marjinazio-historia duten taldeak. Isotimiatik (besteekiko berdintasunean errespetatua izateko eskakizuna) megalotimiara (goragokotzat onartua izateko nahia) igarotzea oso sotila da eta arrazakeriaren eta xenofobiaren bidez gizarteak ezegonkortzeko gai izatera iristen da. Thymos-aren inguruan eraikitako gaiak (duintasunaren onarpena nahi duen arimaren zatia) errekonozimendua, duintasuna, immigrazioa, nazionalismoa, erlijioa edo kultura izan ohi dira, Ruizen (2022) arabera. Horiek guztiek gainditu egiten dute motibazio ekonomikoaren dogma, eta baliabide ekonomiko edo finantzarioen bidez ase ezin diren ekintzen motor bihurtzen dira.

Mafalda Carvalho Cardoso

EHUko Zuzenbide Fakultateko ikaslea, Zientzia Politikoetan lizentziatua eta Filosofian doktoregaia (Portoko Unibertsitatea)