Uztaileko ilbehera da, nire iritziz, udazkenaren, neguaren eta udaberriaren hasiera gozatuko dizkigun porrua landatzeko sasoirik onena (Allium ampeloprasum var. porrum). Porruari ez zaio gustatzen berorik eta are gutxiago lehorterik. Uztailean eguna laburtzen hasia dago –ekainaren 20ko solstizioko egun luzeenetik uztailaren 31 artean zehazki 45 minutu eta 12 segundo moztuko da– baina oraindik egunak oso luzeak dira, eta hazteko, hori maite du; fotoperiodikotasun luzeko landarea da, bai orain hazteko eta bai hurrengo urtean udaberriko egunik luzeenetan loratzeko ere. Baina porruak badaki zer-nolako gozamena datorkion: egunetik egunera egun-argia moztuz ari du, eta eguzki, bero eta lehorte gutxiago eta ur eta hotz gehiago. Orduan gozatu egingo da porrua, zenbat eta hotz gehiago, orduan eta gozoago. Porruak bere liliazeoen familiako baratxuriak (Allium sativum) eta tipulak (Allium cepa var. cepa) bezala usain eta dasta bereziak ditu sufreari lotutako esentziak direla medio: horregatik osasunerako oso onak direla diote jakitunek.
Dakitenek diote, baita ere, porruak sustraietan onddoekin tratuak egiten dituela. Horrek hazkundean lagunduko dio, eta bere elikadura aberastuko duten jakiak ekarriko dizkio, batez ere fosforoa. Porruaren traturako gaitasun hori baliatzen ari dira, sustraietako laguntza hori beste barazki batzuetan ere txertatzeko. Nafarroan, Castejonen, tomatearekin eta piperrarekin egin dituzte saioak: porruetan sustraietako mikorrizak sortu eta gero beste barazkion hazietan edo landareen sustraietan txertatu dituzte. Horrekin landarearen kemena harrotzen da eta, batez ere, lehorte sasoiren bat bada hari aurre egiteko bere gaitasuna hazi egiten da. Horrek etorkizun handiko teknika bilakatu du, klima aldaketaren medioz datorren panorama seko lehorrarekin. Hezezale eta lehorkontrario amorratua den porruak salbatuko ditu Euskal Herriko hego muturreko muturreko beroak bizitzen dituzten berozaleenak.
Milaka urte da porrua landu eta jaten dugula. Mesopotamia, Turkia, Egipto eta inguruko lurraldeetan duela 3.000 urte baino gehiago jaten zutela esaten da, esklabo piramidegileen jaki bezala, adibidez. Gero erromatarrek bereganatu eta hedatu omen zuten. Itxuraz, Euskal Herrira duela ehunka urte gutxi batzuk ekarri zuten. Isuri atlantikoko jende txiroaren oinarrizko elikagaia zen negu partean. Orain ere badugu porrutik: 2021ean Hego Euskal Herrian ia 7 milioi kilo porru sortu zen, erdia Nafarroan. Porrusalda izango da gure ikur gastronomikorik ederrenetakoa, egun ahaztu xamarra daukagula iruditzen bazait ere. Ez ote zuen bada bateren batek zabalduko Eric Birlouez ingeniari agronomo eta soziologo handiak 2020ko Petite et grande histoire des légumes ederrean dioena, hau da, Hildegarda Bingengoa (1098-1176) santa renaniarrak porruari egozten ziola sexurako grina eta indarra zapuztea.
Munduko porru ekoizle eta jale handiena Frantzia da; eta, santuak santu, han argotean “porrua” esaten diote zakilari.
Nekazaritzaz eta abeltzaintzaz askotan entzuten da lanbide "oso lotua" dela, jai egunik edo oporrik ez dela existitzen. Ipar Euskal Herriko Onetik eta Etxaldia gasnategiek, Berria eta Aldudeko Esne Kooperatibekin elkarlanean, laborariei bakantzak bermatzeko egitasmoa... [+]
Txikitan kaian arrantzatu ohi genituen ‘pantxito’ gehienak ziurrenik bisiguak izango ziren, baina nekez ikusten genituen bisigu handiak. Izatekotan, jatetxe ezagunetan izango zen, arraindegietako bisigu gehienak kanpotik ekarriak ziren bitartean. Egun, kostaldeko... [+]
Galdera hau jaso berria dut Bizi Baratzeako postontzian: "Gaia San Joan bezperako familia afarian atera huen, Unanue sagardotegian, Azpeitian. Seguran Santa Engrazia egunean erein behar ditugun haziak bedeinkatzen dira. Erein beharreko hazi guztiak eramatea komeni al da?,... [+]
2022an Nafarroako Liburutegien Sareak martxan jarritako proiektu berezia da hazien liburutegia. Clara Flamarique Goñi da Nafarroako Gobernuaren liburutegi zerbitzuko proiektuen arduraduna, eta honela gogoratu ditu hastapenak: “Zaragozako liburutegian martxan zuten... [+]
Ur azaletik gertu dabiltza arrainak igerian. Zerbait uretarantz gerturatzen ari da, hegan: arrano bat dator, bere atzaparrak aurrerantz luzatuta eta zaplast! Uretan sartu da, bete betean. Arraina harrapatu ostean burua uretatik atera du arranoak, baina arrainak hondorantz egiten... [+]
Bost hilabete bete dira otsailaren 6an traktoreen mobilizazioak hasi zirenetik. Mirene Begiristainek eta Isabel Alvarezek ekofeminismoaren betaurrekoak jantzita aztertu dituzte mobilizazio hauek eta fokutik kanpo geratu diren laborariak eta aldarrikapenak ekarri dituzte lehen... [+]
Ingurumena, bioaniztasuna, uraren gestioa eta haurren beharrak oinarri hartuta, ikastetxeetako patioak aldatzeko proiektu kolektiboa jarri dute martxan Pirinio Atlantikoetan; Euskal Herriko lau herrik hartuko dute parte. Iruñean ere, itzal eta landare gehiago izango... [+]
Kakalardo adar-luze honen irudiak ez du zalantza izpirik uzten: ez du parekorik. Gure lurretan, eta Europa osoan ere, genero honetako espezie bakarra da. Bere tamaina handiak (kakalardo bat izateko, noski) eta bere kolorazioak gure begietan betiko txertatzen dira ikusteko... [+]
Joxe Blanco Gomez laudioarra Lamuzanaturgunea blog-aren bultzatzaile eta Laudiokolore ekimeneko kidea da. Urteak daramatzate Laudion basa landareen inguruko sentsibilizazioa eta formazioa egiten, eta maiatzean, Arraño mendiko baso orkideen inguruko jardunaldiak egin... [+]
A zer lanak ematen dizkigun! Txoratzen gaitu tomateak (Solanum lycopersicum). Artaxoakoa dela, edo Tuterako Itsusia, edo Aretxabaletakoa, edo Erandiokoa, pikoluzea, gerezia dela, madari tomatea dela, Igeldo, mendigorria, transgenikoa dela, Eusko Labela dela, idi-bihotza, korta... [+]
Urteak daramatza Cederna Garalur landa garapenerako elkarteak elikaduraren eta lehen sektorearen inguruko lanketa egiten Nafarroako Mendialdean. Elikadura osasuntsurako eta kontsumo jasangarriago baterako bidea egitea da asmoa, eta bide luze horretan, egitasmo berria gauzatu du:... [+]
Baso naturaletan estratu eta funtzio ezberdinak betetzen dituzten espezieak aurkitzen ditugu. Batzuek gaina hartuko dute, eta mende ugari bertan igaroko dituzte. Beste batzuek lehen urratsak emango dituzte, baso-kideengatik sakrifikatuko dira eta beraien gorpu ustelak sistemari... [+]
Gaztea denean ez du zalantzarako tarte askorik uzten. Suge gorbatadunak badu ezaugarri bat gainontzekoetatik bereizten duena: gorbata. Gorbata, edo batzuek deitzen dioten moduan, lepokoa. Izan ere, kolore arre edo ilun, berdexka edo urdina izan badaiteke ere gorputza, buruaren... [+]