Nafarroako Energia Planaren eguneraketa oharkabean igaro da. Nafarroako Gobernuak jendaurrean jarri zuen, eta, alegazioak aurkezteko epea amaituta, gobernuko arduradun bakar batek ere ez digu azaldu herritarroi zertan oinarritzen diren bere proposamenak.

Gobernuak aurkeztu duen dokumentazioa irakurtzean egiaztatu ahal izan dugunez, ez dago hobekuntzarik hasierako bertsioarekiko. Oraindik ere, inolako jarduketarik planifikatzen ez duen plana da, enpresei nahi bezala ekiten uzten diena, eta abian jartzen ez den ustezko trantsizio energetiko batean trabatuta jarraitzen duena, horrek egiturazko arazo larriak eta ingurumen-inpaktu handiak dituelako.

Planaren eguneraketak aurkezten dizkigun energiari eta CO2 isuriei buruzko datuak kezkagarriak dira oso. Horrela, Nafarroako energia-kontsumoa gorantz doa duela hamar urte baino gehiagotik, erregai fosilena barne. Kontsumitzen dugun energia primario guztiaren %79,31 erregaiek osatzen dute. Argi dago berotegi-efektuko gasen emisioak handitzen jarraituko duela Nafarroan. CO2an 6,9 milioi tonaraino iritsi gara 2021ean, 2005ean lortutako maximotik oso gertu, eta azken hamar urteetan goranzko joera du.

Beraz, bilakaera kezkagarria da hori eta trantsizio energetikoaren eta Klima Aldaketari buruzko Foru Legearen bidez lortu nahi denaren kontrako norabidean doa oso, emisioak murrizten eta larrialdi klimatikoari aurre egiten saiatuko zirela suposatzen baita. Eta paradigmatikoa da hori Nafarroan gertatzea, non eta energia berriztagarrien sektorean aitzindaria den lurrean, bai eta oso barreiatuta dauden lurrean ere.

Horiek horrela, begi bistakoa iruditzen zaigu etorkizunari begiratzen dion dokumentu batek, hala nola Nafarroako Energia Planak, gutxienez gertakari hauek aztertu beharko lituzkeela, eta hainbat plangintza-aukera planteatu, arazoa zuzentzen saiatzeko. Hori planteatzeko, etorkizuneko hainbat agertoki deskribatu ohi dira. Egoera hauetan, erabakiak ezartzeko hainbat aukera planteatzen dira, eta denborak aurrera egin ahala izan ditzaketen emaitzak aztertzen dira.

Plan energetiko honen kasuan, bi eszenario baino ez dira aztertzen. "Tendentziala" deritzon bat; horretarako, gaur egun egiten ari dena besterik ez egitea planteatzen da. Eta "efizientzia edo helburuzkoa" izeneko beste bat, izenak berak dioen bezala, garatu beharreko plan gisa aukeratzen dena da, eta energia berriztagarrien azpiegitura askoz gehiago ezartzeko egungo bidean sakontzea planteatzen duena.

Bistan da analisiak ahaztu egiten duela orain arte egindako guztiak ez duela balio izan joera aldatzeko eta erregai fosilen kontsumoa handitzea eta berotegi-efektuko gasen emisioa handitzea saihesteko. Horrela, litekeena da plan honek gaur egungo larrialdi klimatikora eraman gaituzten bi arazo larri horiek areagotzen jarraitzea.

Izan ere, kontsumoak murrizteko asmoa ez da planean agertzen. Aurrez aurre dugun problematikari aurre egiteko bide bakartzat dugun aspektu hau ez da aztertu ezta eszenatoki posible guztiak aztertu beharko lituzkeen dokumentu batean ere, aztertu ondoren, aukera egokiena aukeratzeko. Argi dago, beraz, Nafarroako Gobernuak ez duela energiaren arloan planifikatzen.

Dokumentu eskas baten aurrean gaude, eta hutsune garrantzitsuak ditu; hutsune horietan, beharrezkoa litzateke gobernuak sakoneko jarduerak ezartzea, eta, hala ere, ez dira aipatu ere egiten. Adibideren bat jartzearren, mugikortasunari dagokionez, hauxe baita erregai fosil gehien kontsumitzen duen arloa, irtenbiderik nabarmenena garraio publikoko sare garrantzitsu bat garatzea litzateke, horretarako tren konbentzionala erabiliz, dagoeneko elektrifikatuta baitago. Eta, hala ere, plana berriro ere auto elektrikoa sustatzera mugatzen da, eta ez du trena aipatzen ere. Gauza bera gertatzen da gas naturalarekin, sustatzen jarraitzen duena, haren ezarpena handitzeko, eta, aldi berean, legez kanpoko Castejongo Zentral Termikoek funtzionatzen jarrai dezaten uzten du.

Hor baitago plan honen oinarrietako bat. Enpresa pribatuek erabakitzen dute zer proiektu egin nahi duten, noiz eta zein baldintzatan jarri nahi dituzten, eta, horretan oinarrituta, gobernuak testu bat idazten du "planifikatzen" ari dela esanez. Baina errealitatean enpresek egiten dute hau, beren onurarako, noski. Adibidez, energia eolikoaren kasuan, planak lehentasunezko instalazio-eremu batzuk dakartza lehen bertsiotik, 2018an. Bada, egiazta daiteke planean markatutako eremuotan hein handi batean instalazio eolikoak daudela dagoeneko. Eta badira beste poligono eoliko asko ere, lehentasunezko eremu horietatik kanpo instalatzen jarraitzen direnak. Hori horrela da, noski, enpresek erabakitzen dutelako azpiegiturak non jarri.

Horri gaineratu behar zaio instalazio eolikoak eta fotovoltaikoak ezar daitezkeen lurzoruen arauketa falta, Klima Aldaketari buruzko Foru Legeak eskatzen zuen bezala, eta onartu eta urtebetera osatuta egon behar zuena, hau da, 2023ko martxorako. Data horretatik urtebetera baino gehiago, mapa horiek linboan jarraitzen dute, eta hauen bilakaerari buruz dugun aipamen bakarra energia-plan honetako esaldi bat da, zeinaren bidez ezagutzen dugun eolikorako mapa "gaur egun gauzatze-fasean" egongo litzatekeela. Eta ez da aipatzen eguzki fotovoltaikoaren mapa. Klima Aldaketari buruzko Legearekiko gobernuak betetzen ez duen beste puntu bat.

Sustrai Erakuntzak plangintza honen arazo hauek eta beste asko islatu ditu aurkeztu dituen alegazioetan. Eta hemen laburbiltzen ditugu, uste baitugu beharrezkoa dela jakitea gure gobernuak ez duela interesik aurre egin behar diegun arazoei eraginkortasunez aurre egiteko. Beharrezkoa delako herritarrak Nafarroako etorkizunaren definizioan inplikatzea eta energiaren kudeaketan bide eta esperientzia alternatiboak planteatzea. Izan ere, Gobernuaren Energia Planak, ikusi dugunez, ez die aurre egiten aurrean ditugun erronkei.

Jule Goñi eta Martin Zelaia, Sustrai Erakuntza fundazioaren kideak.