Gure langintzari ideologizatu eta subjektibo izatea leporatu izan zaionez, historialariok halako obsesio berezia dugu objektibotasuna eta zorroztasun zientifikoa mantendu nahi izatearekin. Ondorioz, iraganean, historialarien artean ere, ahozko-iturrien inguruko aurreiritzia zegoen. Giza-memoria ez da perfektua. Iragana gogoratzean akatsak, ahanzturak eta hutsuneak egon daitezke, nahita edo nahigabe. Horregatik ez zen egokia ikusten elkarrizketak egitea gertakari historikoen protagonistei eta lekukoei. Bestelako gizarte-zientzien aldean (soziologia, antropologia, psikologia, hizkuntzalaritza, zientzia politikoak…), ahozko iturriak berandu sartu ziren historiagintzan.
Gauzak 1960ko eta 1970eko hamarkadetan hasi ziren aldatzen. Historia sozialaren bidez, jende zapalduaren eta isildutako sektoreen testigantzak jasotzen hasi ziren, dokumentu idatzietan eta historia egiteko molde klasikoetan agertzen ez ziren subjektuen bozen bila. Hasiera-hasieratik ahozko iturriek konnotazio konprometitua eta militantea hartu zuten. Lehenik langile mugimendua etorri zen, eta haren atzetik mugimendu feminista eta XX. mendeko gerra eta diktaduren memoria historikoa. Ondorioz, historiaren demokratizazioa ekarri zuten ahozko iturriek. 1980ko hamarkadatik aurrera, ordea, itzuli kulturala gertatzearekin batera, historiaren bestelako gaiak lantzeko erabiltzen hasi ziren ahozko iturriak: egunerokotasuna, generoa, sinesmenak, pentsamendua eta ohiturak, esate baterako.
Ahozko iturriekin jardutea nire lanaren parte aberasgarrienetako bat da. Errepresioa, jazarpena, klandestinitatea edo indarkeria sufritu zutenen kasuan, aitorpena egiteko modu bat da
Hala ere, ez da ahaztu behar giza-memoria ez dela iraganaren biltegi hutsa. Erabat aldakorra da eta horrexegatik bestelako iturriek bezalaxe metodologia zorrotza behar dute: besteak beste, lehenik, identifikatu behar dira ahozko-testigantza baten atzean egon daitezkeen hutsuneak, distortsioak eta interesak; jarraian, testigantza horren egiazkotasuna epaitu behar da; eta azkenik, bestelako iturri batzuekin (ahozkoak ala idatziak) kontrastatu. Datu egiaztagarriak erauztea da helburua.
Esan bezala, ahozko iturriak bereziak dira. Bestelako iturri batzuetan ez bezala, ikerlariak iturriaren sorrera prozesuan parte aktibo hartzen du: berriemaileak bilatu eta aukeratu behar ditu eta galderak prestatu. Aukeratzen dituen berriemaileen edo egiten dituen galderen arabera, ikerketaren emaitza erabat ezberdina izan daiteke. Gainera, kontatzen dena ez ezik, nola kontatzen eta gogoratzen den ere aztertu daiteke.
Ahozko iturriekin jardutea plazer hutsa da; nire lanaren parte aberasgarrienetako bat. Batik bat, berriemaileei egindako lanaren fruitua itzultzen diegunean: ikerketen emaitzak argitaratzean, prentsan azaltzerakoan ala memoria-ekitaldiak egiterakoan. Ikusten dute haien testigantzak benetan balio zuela eta ekarpena egin zutela historian. Errepresioa, jazarpena, klandestinitatea edo indarkeria sufritu zutenen kasuan, aitorpena egiteko modu bat da.
Tennessee (AEB), 1820. Nathan Green esklaboa jaio zen, Uncle Nearest edo Osaba Nearest ezizenez ezaguna. Ez dakigu zehazki zein egunetan jaio zen eta, oro har, hari buruzko oso datu gutxi dauzkagu 1863. urtea arte, orduan lortu baitzuen emantzipazioa. Dakiguna da 1850eko... [+]
Centre Tricontinental erakundeak kongoarren erresistentzia historikoa deskribatu du The Congolese Fight for Their Own Wealth (Kongoko herriak bere aberastasunaren alde borrokan dihardu) dosierrean (2024ko uztaila, 77. zk). Kolonialismo garaian, Belgikako Force Publique-k... [+]
Balio digu ilunabarrarekin azken erretratu hori ateratzeko. Edo istant batean ordaintzeko barrako zerbitzariari eskatu berri diogun marianitoa. Eta ze arraio, Levi’sak imitatu nahi dituzten praken atzealdeko poltsikoan ezin hobeto datoz. Horretarako ere balio du... [+]
"Pictura est laicorum literatura", utzi zuen Umberto Ecok idatzita, Il nome della rosa eleberrian. Irudien bidez mintzatzen da herria, hitzez baino maizago. Artearen funtzio narratiboa nabarmena da Erdi Aroko irudietan, egungo begiekin zail gerta daitekeen arren haiek... [+]
XV. mende bukaeran edo XVI. mende hastapenean Belauntzako Katalina atxilotu, preso sartu, torturatu, guziaz desjabetu eta erbesteratu egin zuten, Oiartzungo Maritxurekin “haragizko harremanak” ukateagatik. 500 urtez isilean eta artxiboetan galdurik egondako... [+]
New York, 1960. Nazio Batuen Erakundeko bilkura batean Nigeriako kanpo ministro eta NBEko enbaxadore Jaja Wachukuk lo hartu zuen. Nigeriak independentzia lortu berri zuen urriaren lehenean. Beraz, Wachuku NBEko Nigeriako lehen ordezkaria zen eta kargua hartu berri... [+]
Gaurko egunez, duela 50 urte, Euskal Herriko langile mugimenduak bere historiako kapitulu garrantzitsua idatzi zuen. Hegoaldean 200.000 langilek greba orokorra egin zuten erregimen frankistaren aurka. Mobilizazio hark argi utzi zuen Euskal Herriko mugimendu antifrankista... [+]
Egungo Siriako Tell Umm-el Marra aztarnategian idazkunak dituzten hainbat zilindro aurkitu dituzte Johns Hopkins Unibertsitateko ikerlariek. Adituen ustez buztinezko pieza hauetan idatzitako zeinuak alfabetikoak izan litezke.
K.a. 2400 urtean datatu dituzte zilindroak eta... [+]
Iruñea, 1939. Urte hasieran, hiriko zezen-plaza kontzentrazio-esparru modura erabili zuten frankistek. 3.000 gerra presorentzako edukiera izan zuen ofizialki; Nafarroan une horretan fronterik ez zegoenez, gerra presotzat baino errepresaliatu politikotzat jo behar dira han... [+]
Astelehenean abiatu zituzten lanak eta frankismo garaiko 20 biktima berriren gorpuak topatu dituzte honezkero. Asteburura arte luzatuko dute gorpuzkiak lurpetik ateratzeko hirugarren kanpaina.
Donostiako Udalak Mikel Zabalza Garateren (1952-1985) omenezko plaka bat jarriko du larunbat honetan (hilak 30), Guardia Zibilaren Intxaurrondoko kuartelaren aurrean (Baratzategi kalea, 35). Guardia Zibilak gaurko egunez atxilotu zuen Zabalza, 1985ean, Altzako bere etxean... [+]