Piztu grabadora, argitu iragana
Gure langintzari ideologizatu eta subjektibo izatea leporatu izan zaionez, historialariok halako obsesio berezia dugu objektibotasuna eta zorroztasun zientifikoa mantendu nahi izatearekin. Ondorioz, iraganean, historialarien artean ere, ahozko-iturrien inguruko aurreiritzia zegoen. Giza-memoria ez da perfektua. Iragana gogoratzean akatsak, ahanzturak eta hutsuneak egon daitezke, nahita edo nahigabe. Horregatik ez zen egokia ikusten elkarrizketak egitea gertakari historikoen protagonistei eta lekukoei. Bestelako gizarte-zientzien aldean (soziologia, antropologia, psikologia, hizkuntzalaritza, zientzia politikoak…), ahozko iturriak berandu sartu ziren historiagintzan.
Gauzak 1960ko eta 1970eko hamarkadetan hasi ziren aldatzen. Historia sozialaren bidez, jende zapalduaren eta isildutako sektoreen testigantzak jasotzen hasi ziren, dokumentu idatzietan eta historia egiteko molde klasikoetan agertzen ez ziren subjektuen bozen bila. Hasiera-hasieratik ahozko iturriek konnotazio konprometitua eta militantea hartu zuten. Lehenik langile mugimendua etorri zen, eta haren atzetik mugimendu feminista eta XX. mendeko gerra eta diktaduren memoria historikoa. Ondorioz, historiaren demokratizazioa ekarri zuten ahozko iturriek. 1980ko hamarkadatik aurrera, ordea, itzuli kulturala gertatzearekin batera, historiaren bestelako gaiak lantzeko erabiltzen hasi ziren ahozko iturriak: egunerokotasuna, generoa, sinesmenak, pentsamendua eta ohiturak, esate baterako.
Ahozko iturriekin jardutea nire lanaren parte aberasgarrienetako bat da. Errepresioa, jazarpena, klandestinitatea edo indarkeria sufritu zutenen kasuan, aitorpena egiteko modu bat da
Hala ere, ez da ahaztu behar giza-memoria ez dela iraganaren biltegi hutsa. Erabat aldakorra da eta horrexegatik bestelako iturriek bezalaxe metodologia zorrotza behar dute: besteak beste, lehenik, identifikatu behar dira ahozko-testigantza baten atzean egon daitezkeen hutsuneak, distortsioak eta interesak; jarraian, testigantza horren egiazkotasuna epaitu behar da; eta azkenik, bestelako iturri batzuekin (ahozkoak ala idatziak) kontrastatu. Datu egiaztagarriak erauztea da helburua.
Esan bezala, ahozko iturriak bereziak dira. Bestelako iturri batzuetan ez bezala, ikerlariak iturriaren sorrera prozesuan parte aktibo hartzen du: berriemaileak bilatu eta aukeratu behar ditu eta galderak prestatu. Aukeratzen dituen berriemaileen edo egiten dituen galderen arabera, ikerketaren emaitza erabat ezberdina izan daiteke. Gainera, kontatzen dena ez ezik, nola kontatzen eta gogoratzen den ere aztertu daiteke.
Ahozko iturriekin jardutea plazer hutsa da; nire lanaren parte aberasgarrienetako bat. Batik bat, berriemaileei egindako lanaren fruitua itzultzen diegunean: ikerketen emaitzak argitaratzean, prentsan azaltzerakoan ala memoria-ekitaldiak egiterakoan. Ikusten dute haien testigantzak benetan balio zuela eta ekarpena egin zutela historian. Errepresioa, jazarpena, klandestinitatea edo indarkeria sufritu zutenen kasuan, aitorpena egiteko modu bat da.
1945ean Neuengammeko nazien kontzentrazio esparruan hil zen Jean Iribarne gamerearraren diru-zorroa berreskuratu eta bere senideei eman diete. Ipar Euskal Herrian gutxienez 350 herritar deportatu zituzten erresistentzian parte hartzeagatik, eta ia erdia ez ziren bizirik atera.
Gipuzkoako sorrera prozesuari buruzko bere doktore tesia aitzindaria izan zen, lurralde historikoen bilakaera ulertzeko. Deustuko Unibertsitateko irakaslea, historialari askorentzat eredu izan da bere lan egiteko eta irakasteko modua. Igande honetan hil da Elena Barrena Osoro... [+]
Gure amak beti esaten du: “Ez dut sekula ulertu zergatik gertatu zen Lehen Mundu Gerra”. Ez dio batere zentzurik harrapatzen. Ez du ulertzen zergatik inplikatu ziren Europako potentzia zaharrak halako basakeria batean eta ez zaio buruan sartzen nola konbentzitu... [+]
Maki gerrillari antifrankistek Euskal Herrian ez zuten presentzia bereziki nabarmena izan, baina batzuk pasatu ziren, baita erregimenaren errepresio bortitza pairatu ere. Guardia Zibilak hiru hil zituen Ibaetan 1947an eta bat Zubietan 1948an, ahaztuta badaude ere.
Orain arte uste izan dugu Erdi Aroan eta inprenta zabaldu baino lehen liburuak kopiatzeaz arduratu zirenak gizonezkoak zirela, zehazki, monasterioetako monjeak.
Baina Bergengo (Norvegia) unibertsitateko ikerlari talde batek ondorioztatu du emakumeak ere kopista... [+]
Florentzia, 1886. Carlo Collodi Le avventure de Pinocchio eleberri ezagunaren egileak zera idatzi zuen pizzari buruz: “Labean txigortutako ogi orea, gainean eskura dagoen edozer gauzaz egindako saltsa duena”. Pizza hark “zikinkeria konplexu tankera” zuela... [+]
Gerra Hotza bultzatu zuten politiken alboan egon ziren ere bakearen aldeko ildoak. Ez zuten Ekialdea eta Mendebaldea batzeko moduko berregituraketa politiko berririk ekarri, baina errealitate berriak josi zituzten Europako Mendebaldea eta Ekialdearen artean. Horietako... [+]
Ereserkiek, kanta-modalitate zehatz, eder eta arriskutsu horiek, komunitate bati zuzentzea izan ohi dute helburu. “Ene aberri eta sasoiko lagunok”, hasten da Sarrionandiaren poema ezaguna. Ereserki bat da, jakina: horra nori zuzentzen zaion tonu solemnean, handitxo... [+]
Lineal A duela 4.800-4.500 urte erabilitako idazkera minoikoa da. Berriki, Kretako Knossos jauregi ezagunean, bolizko objektu berezi bat aurkitu dute, ziurrenik zeremonia-zetro gisa erabiliko zutena. Objektuak bi idazkun ditu; bata, kirtenean, laburragoa da eta aurkitutako... [+]
Londres, 1944. Dorothy izeneko emakume bati argazkiak atera zizkioten Waterloo zubian soldatze lanak egiten ari zela. Dorothyri buruz izena beste daturik ez daukagu, baina duela hamar urte arte hori ere ez genekien. Argazki sorta 2015ean topatu zuen Christine Wall... [+]
Nafarroako Erriberako Andosilla herrian, sorpresa ugari ematen ari den indusketa arkeologikoa egiten ari dira Aranzadiko arkeologoak eta herritar boluntario taldeak. Resako aztarnategian orain arte oso ezezaguna zaigun Goi Erdi Aroko gizarteak hobeto ulertzeko aztarnak aurkitu... [+]
Iruña-Veleia auzia “behin betiko” argitzea eskatu dute martxoaren 30ean, Gasteizen egindako manifestazioan. Iruña-Veleia argitu, ez suntsitu plataformak aztarnategian egindako “txikizioak” salatu ditu eta Arabako Foru Aldundiaren ardura... [+]
Kirola eta oroimena uztartuko dituzte, bigarrenez, mendi-martxa baten bitartez. Ez da lehiakorra izanen, helburua beste bat delako. La Fuga izeneko mendi martxak 1938ko sarraskia gogorarazi nahi du. Ezkabako gotorlekuan hasi eta Urepelen amaituko da. Maiatzaren 17an eginen dute.