Pistatxoak sua hartu eta ematen duenekoa
Otsailaren 26a izan da 2021eko Pistatxoaren Munduko Eguna, bai, pistatxoarena, pistatxondoaren fruituarena (Pistacia vera).
Gero eta sona handiagoa du pistatxoak eta era askotara topatuko dugu: fruitu lehor soil bezala freskoak edo erreak eta gatzatuak, izozkiak, entsalada, pistatxo esnea eta esnegaina, pistatxo txokolatea, pistatxo pasta, pistatxo gurina, pistatxo lokuma, biskoteak eta fruitu kontserbak. Eta ahaztu gabe: hestebeteak eta mortadela.
Asia erdialdetik dator, egungo Iran eta Afganistandik, agi danean; arkeologiak argitu du duela ia 9.000 urte pistatxo aleak jaten zituztela. Gaur ezagutzen dugun pistatxoa Uzbekistanen datatu dute inon baino lehenago, duela 4.500-3.000 urte artean. Pistatxo horri esaten zaio benetako pistatxoa, eta horixe dio bere izen zientifikoak: Pistacia vera. Vera hitzak benetakoa edo arauzkoa esan nahi du; Pistacia italierak latinetik, horrek grezieratik eta horrek pertsieratik hartutako “pistak” hitzetik omen dator. Jatorri beretik ibilbide zeharo desberdina egin zuen pelviko “pistag” hitzera, hartatik arabiar klasikoko “fustuq” eta arabiarreko “alfústaq” hitzetatik barrena egungo gaztelerazko “alfóncigo” izenak. Asiatik Europarako zubilana arabeek egin zuten bai, beste makina bat landarerekin bezala.
Pistatxondoa dioikoa da, hau da, arbola batzuk erabat emeak dira, eta beste batzuk erabat arrak; ez dago landare gehienetan bezala tarteko hermafroditarik, bi sexuak dituztenik. Ezaugarri arraro hori baliatu zuen Sebastien Vaillant botanikari frantsesak landareen sexualitatea deskribatu eta frogatzeko 1717an. Botanikako eta biologiako aurkikutza handienetakotzat jotzen da.
Iran da egun pistatxo ekoizlerik handiena, 550 milioi kilotik gora jasoz urteko. AEB ondoren, 450ekin. Gero, urrun datoz Txina, Turkia eta abar. Iranen, “Dameghango Inperiala” eta “Sefideh-Momtaz” dira kultibar eme nagusiak. AEBetan eme nagusia “Kerman” da, eta arra “Peter”.
Polinizazioa egokia izan dadin zortzi arbola emeko ar bat jartzen da. Emeak emandako fruituak azala berez erraz zartatu eta irekitzeko gaitasuna izatea izan da kultibarrak hautatu eta ugaltzeko ezaugarri nagusietakoa.
2003an AEBetako Elikagai eta Sendagaien Administrazioak (FDA) honela esan zuen: “Ebidentzia zientifikoek iradokitzen dute, baina ez dute frogatzen, fruitu lehor gehienen, hala nola pistatxoen egunean 42,5 gramok, gantz saturatu eta kolesterol gutxiko dietaren zati gisa, bihotzeko gaixotasunak izateko arriskua murriztu dezaketela”.
Honela dio Turkian egindako ikerketa batek 2011n International Journal of Impotence Research aldizkarian: “Pistatxo dietak zakila zutitzearen funtzioaren parametroak eta serum lipidoen profilak hobetzen ditu erekzioaren disfuntzioa duten pazienteetan”. Soilik hiru astean 100 gramo pistatxo jan eta arazoak hobera egin zuen.
Arabiarrek Ekialde gozotik ekarritako fruitu gozoagoak, arrak polinizatuta emeak ematen duen berez tarrat egin eta irekitzen den ale horrek, gizonen zakilaren zutitze disfuntzioa onbidean jartzen du. Off dena On.
Beroa da pistatxoa, izan ere ur gutxi du eta koipe asko eta biltegietan eta garraiorako pilatzen denean berez su hartzeko gai baita. Hartzen duenak eman ere egin behar...
Sendabelarrak non bildu galdetuz idazten didate eta bide bazterrei erreparatzeko esan ohi diet. Erromantizismoak kalte egin digu bizitzako esparru askotan eta hemen ere bai, sendabelarrak ez baitaude mendi tontorretik gertu dauden bide zidorretan (bakarrik), ezta kostatik bertan... [+]
Apirilak asaba zaharrengana garamatza. Apirila urte osoaren gakoa izango da. Lurrak antolatzea, ongarriketa osatzea, haziak plantatzea, pardak, makilak, sareak, lokarriak atontzea… Hamaikatxo lan bada, sasoi berrirako urratsik handiena, gero uda eta udazkena azkurriz eta... [+]
2021 inguruan hasi zen Itziar Presa Blasco gernikarra konbutxaren munduan murgiltzen. “Magisteritza ikasi nuen nik, eta hezkuntzan aritu nintzen urteetan lanean, baina semeak jaio zirenean etxean geratzeko aukera izan nuen, eta ordu arteko guztia, nolabait, apurtu egin... [+]
Gaur aurkezten dugun intsektuaren izen zientifikoak, besteak beste, bi gauza azaltzen dizkigu: alde batetik, gorria dela (ez erabat) eta ez duela hegorik. Okerrak ez dira biak ala biak, baina gorria ez da bere kolorazio bakarra, eta hegoak ere izan baditu, baina beraien tamaina... [+]
Nekazariarentzat baratzea eragozpena besterik ez da. Egungo makina bat nekazari “aurreratuk” horrela pentsatzen du. Bere lanean ez dute baratzerik behar, ezta oilategirik, ezta sagarrondorik, ezta erlauntzarik ere.
Gasteizko Basaldea etxaldean dago kokatuta Soilik nekazaritza birsortzaileko proiektua, Abetxuko auzoan, eta Jaime Garcia, Joseba Vigalondo eta Javier Chaves dira bultzatzaileak. “Lehen sektorean, eredu agroekologikoan inkorporazio berriak bultzatzea da gure helburua,... [+]
Sugea entzun eta leku lehor bat etorriko zaio burura askori, narrastiek beroa behar dutela ondo barneratua baitu gizakiak. Suge guztiak ez dira berdinak, ordea; denek ez dituzte baldintza berak gustuko, eta horri esker dago, besteak beste, dagoen dibertsitatea. Bakoitzak bere... [+]
Udaberrian orain dela egun gutxi sartu gara eta intxaurrondoa dut maisu. Lasai sentitzen dut, konfiantzaz, bere prozesuan, ziklo berria hasten. Plan eta ohitura berriak hartu ditut apirilean, sasoitu naiz, bizitzan proiektu berriei heltzeko konfiantzaz, indarrez, sormen eta... [+]
Ohe beroan edo hotzean egiten da hobeto lo? Nik zalantzarik ez daukat: hotzean. Landare jaioberriek bero punttu bat nahiago dute, ordea. Udaberriko ekinozio garai hau aproposa da udako eta udazkeneko mokadu goxoak emango dizkiguten landareen haziak ereiteko.
Duela lau urte abiatu zuten Azpeitian Enkarguk proiektua, Udalaren, Urkome Landa Garapen Elkartearen eta Azpeitiako eta Gipuzkoako merkatari txikien elkarteen artean. “Orain proiektua bigarren fasera eraman dugu, eta Azkoitian sortu dugu antzeko egitasmoa, bere izenarekin:... [+]
Itsasoan badira landareen itxura izan arren animalia harrapari diren izaki eder batzuk: anemonak. Kantauri itsasoan hainbat anemona espezie ditugun arren, bada bat, guztien artean bereziki erraz atzemateko aukera eskaintzen diguna: itsas-tomatea.
Aurten "Israel Premier Tech" txirrindularitza talde israeldarra ez da Lizarraldeko Miguel Indurain Sari Nagusia lasterketara etorriko. Berri ona da hori Palestinaren askapenaren alde gaudenontzat eta munstro sionistarekin harreman oro etetea nahi dugunontzat, izan... [+]
Sare sozialen kontra hitz egitea ondo dago, beno, nire inguruan ondo ikusia bezala dago sare sozialek dakartzaten kalteez eta txarkeriez aritzea; progre gelditzen da bat horrela jardunda, baina gaur alde hitz egin nahi dut. Ez ni optimista digitala nauzuelako, baizik eta sare... [+]
Bada Borda bat ilargian. Bai, bai, Borda izeneko krater bat badu ilargiak; talka krater edo astroblema bat da, ilargiaren ageriko aldean dago eta bere koordenadak 25º12’S 46º31’E dira; inguruan 11 krater satelite ditu. Akizen jaiotako Jean Charles Borda de... [+]
Donostiako Amara auzoko Izko ileapaindegi ekologikoak 40 urte bete berri ditu. Familia-enpresa txikia da, eta hasieratik izan zuten sortzaileek ile-apainketan erabiltzen ziren produktuekiko kezka. “Erabiltzaileen azalarentzat oso bortzitzak dira produktu gehienak, baina... [+]