Pistatxoak sua hartu eta ematen duenekoa

  • Otsailaren 26a izan da 2021eko Pistatxoaren Munduko Eguna, bai, pistatxoarena, pistatxondoaren fruituarena (Pistacia vera).


2021eko martxoaren 12an - 06:39

Gero eta sona handiagoa du pistatxoak eta era askotara topatuko dugu: fruitu lehor soil bezala freskoak edo erreak eta gatzatuak, izozkiak, entsalada, pistatxo esnea eta esnegaina, pistatxo txokolatea, pistatxo pasta, pistatxo gurina, pistatxo lokuma, biskoteak eta fruitu kontserbak. Eta ahaztu gabe: hestebeteak eta mortadela.

Asia erdialdetik dator, egungo Iran eta Afganistandik, agi danean; arkeologiak argitu du duela ia 9.000 urte pistatxo aleak jaten zituztela. Gaur ezagutzen dugun pistatxoa Uzbekistanen datatu dute inon baino lehenago, duela 4.500-3.000 urte artean. Pistatxo horri esaten zaio benetako pistatxoa, eta horixe dio bere izen zientifikoak: Pistacia vera. Vera hitzak benetakoa edo arauzkoa esan nahi du; Pistacia italierak latinetik, horrek grezieratik eta horrek pertsieratik hartutako “pistak” hitzetik omen dator. Jatorri beretik ibilbide zeharo desberdina egin zuen pelviko “pistag” hitzera, hartatik arabiar klasikoko “fustuq” eta arabiarreko “alfústaq” hitzetatik barrena egungo gaztelerazko “alfóncigo” izenak. Asiatik Europarako zubilana arabeek egin zuten bai, beste makina bat landarerekin bezala.

Pistatxondoa dioikoa da, hau da, arbola batzuk erabat emeak dira, eta beste batzuk erabat arrak; ez dago landare gehienetan bezala tarteko hermafroditarik, bi sexuak dituztenik. Ezaugarri arraro hori baliatu zuen Sebastien Vaillant botanikari frantsesak landareen sexualitatea deskribatu eta frogatzeko 1717an. Botanikako eta biologiako aurkikutza handienetakotzat jotzen da.

Iran da egun pistatxo ekoizlerik handiena, 550 milioi kilotik gora jasoz urteko. AEB ondoren, 450ekin. Gero, urrun datoz Txina, Turkia eta abar. Iranen, “Dameghango Inperiala” eta “Sefideh-Momtaz” dira kultibar eme nagusiak. AEBetan eme nagusia “Kerman” da, eta arra “Peter”.

Polinizazioa egokia izan dadin zortzi arbola emeko ar bat jartzen da. Emeak emandako fruituak azala berez erraz zartatu eta irekitzeko gaitasuna izatea izan da kultibarrak hautatu eta ugaltzeko ezaugarri nagusietakoa.

2003an AEBetako Elikagai eta Sendagaien Administrazioak (FDA) honela esan zuen: “Ebidentzia zientifikoek iradokitzen dute, baina ez dute frogatzen, fruitu lehor gehienen, hala nola pistatxoen egunean 42,5 gramok, gantz saturatu eta kolesterol gutxiko dietaren zati gisa, bihotzeko gaixotasunak izateko arriskua murriztu dezaketela”.

Honela dio Turkian egindako ikerketa batek 2011n International Journal of Impotence Research aldizkarian: “Pistatxo dietak zakila zutitzearen funtzioaren parametroak eta serum lipidoen profilak hobetzen ditu erekzioaren disfuntzioa duten pazienteetan”. Soilik hiru astean 100 gramo pistatxo jan eta arazoak hobera egin zuen.

Arabiarrek Ekialde gozotik ekarritako fruitu gozoagoak, arrak polinizatuta emeak ematen duen berez tarrat egin eta irekitzen den ale horrek, gizonen zakilaren zutitze disfuntzioa onbidean jartzen du. Off dena On.

Beroa da pistatxoa, izan ere ur gutxi du eta koipe asko eta biltegietan eta garraiorako pilatzen denean berez su hartzeko gai baita. Hartzen duenak eman ere egin behar...


Kanal honetatik interesatuko zaizu: Landareak
2024-12-27 | Leire Ibar
Txanpainaren industriaren arrakastaren oinarrian eskulan esplotatua dago

The Guardian egunkariak Épernayn (Frantzia) txanpain-industrian aritzen diren migratzaileen egoera aztertu du. Ikerketak agerian utzi ditu luxuzko xanpaina-marken mahastietan lan egiten dutenen baldintza prekarioak eta legez kanpokoak.


2024-12-23 | Irati Diez Virto
Ez naiz sagua, ezta satorra ere; lursagua naiz

Ugaztun hitza entzutean, askotan burura etortzen zaizkigun lehen ordezkariak tamaina handienekoak izan ohi dira: hartza, otsoa, oreina… Batzuetan etxekotutako katua edo txakurra dira agertzen lehenak, edo urruneko lehoiak eta elefanteak. Ikusgarritasunak lehia irabazi ohi... [+]


Gabonetan tokikoa eta sasoikoa kontsumitu eta, bide batez, Israelgo produktuak boikoteatu

Palestinarren genozidiorako Israelek erabiltzen duen arma nagusietako bat gosea da. Alde batetik, Gazara elikagaiak sartzeko debekuarekin, eta, bestetik, Palestinako elikadura-burujabetza ezabatuta.


2024-12-23 | Jakoba Errekondo
Ilarraren entzumena

Laster urte guztian izango ditugu malko ilar goxoak (Pisum sativum). Oraindik, ordea, negua eta udaberria dira, ia erabat ilar freskoak jateko sasoia; udaberrian jango ditugun azken ilarrak ereiteko garaia orain hasten da. Eta oraintxe jango ditugu urria aldera erein zirenak.


2024-12-23 | Garazi Zabaleta
Ekin Dulantzi
Nekazaritzako elikagaien test gunea Dulantzin

Gero eta nekazaritzako test gune gehiago ditugu inguruan, hau da, nork bere proiektua martxan jarri aurretik nekazaritzan eta abeltzaintzan trebatzeko guneak. Nafarroako Zunbeltz espazioa eta Gipuzkoako eta Ipar Euskal Herriko Trebatu dira horietako zenbait adibide, gurean... [+]


2024-12-16 | Jon Torner Zabala
Euskal Sagardoa
Ipar eta hego, mendeetako tradizioa txapel beraren pean

Euskal Sagardoa Jatorri Deiturak erronka ezarria dio bere buruari: Euskal Herri osoko sagar eta sagardogileak biltzea. “Sagardoaren kultura lurralde osoan dago, eta lurralde osoan mantendu dira sagardotarako sagarrak”, esan digu Unai Agirrek, sor-markaren... [+]


2024-12-16 | Garazi Zabaleta
Ozaetako (barrundia) sagar zuku ekoizpena
8.000 sagar zuku litro ekoitziak, 900 biztanleko herrian

“Aterako dut sagar zuku bat?”. Galdera horrekin hasi da Barrundiako Ekonomatoko kide Koldo Lopez Borobia, Susana Lopez de Ullibarri eta Santi Txintxurretarekin izandako elkarrizketa. Sagar zukuaren bueltan eta sagarrondoz inguratutako lorategian elkartu gara. Hau ez... [+]


2024-12-16 | Garazi Zabaleta
Xiberoko kolektiboa
Baratze kolektiboa Maulen, harreman sozialak ereiteko

Herritarrak elkarren artean saretzea eta bizitza sozialerako espazioak bultzatzea da Xiberoko Kolektiboa elkartearen lan ildoetako bat. Bide horretan, baratze kolektiboa sortzeko aukera suertatu zitzaien 2020an Maulen, eta zalantzarik gabe, proiektuari ekitea erabaki zuten... [+]


2024-12-16 | Jakoba Errekondo
Txokolate menpekotasuna negozio

Txokolatea kakaotik sortzen da. Kakaoak Theobroma cacao du izena; Theobroma hitzak “jainkoen janaria” esan nahi du. Aspaldikoa da txokolatearen gurtza; jainkoena zena azkar asko egin genuen geure. Euskal Herrian, azukrearekin eta kafearekin batera elikagaien... [+]


Buruan urrea, gehiena akuikulturan ordea

Badira hainbat espezie arrandegietan beti egotera derrigortuak diruditenak. Haien arteko arrain batek dirdira berezia du, urrezko koroarekin begiratzen baikaitu: urraburuak (gazteleraz ere, ezaugarri berari men eginez, dorada-k). Ondoan haien artean anaiak diruditen sorta dago,... [+]


Non dago herria?

Mikro eta makro kontzeptuen arteko muga lausoa da, eta elkarren arteko eragina lausoa izan arren, eragiten du. Baita gugan ere. Arazoa dator lainopeko itsutasunean asmatzen ez dugunean gu geu non gauden, herria non dagoen.


2024-12-09 | Jakoba Errekondo
Errastiko ogia
Ilarretan dilista nafarra

Zeruka, zeru bete on dakar zerukak. Zeruka, magitxa, magintxeta, mihauria, magina, baina, ilar-axala, mantxa, teka edo, ezagunena, leka. Lekak barruan dakarren leka-gauza, leka-bihia, lekalea edo lekazia bezalako jaki ederrik ba al da negua goxatzeko? Pertzak bete lekari,... [+]


2024-12-09 | Garazi Zabaleta
Errastiko ogia
Aurrekoen jakintza eta makrobiotika uztartuta sortutako ogia

Arrasateko Beroña auzoan dago kokatuta Xabi Abasolo Etxabek eta Naiara Uriarte Remediosek bultzatutako Errastiko Ogia proiektua. Bakoitza bere bidetik iritsi ziren okintzaren mundura, baina eredu ekologikoan eta ama orearekin ekoizteko oso ongi uztartu dituzte bi gazteen... [+]


Basoko ehiztaria

Gaua da. Zuhaitzetan geratzen diren hosto gutxien artetik igarotzen da ilargiaren argia. Isiltasuna da nagusi. Txoriak sasi artean daude, babestuta lo, lo-edo. Baina bat batean zerbaitek kolpatu du sasia. Txori gehienak izutu diren arren, izoztuta bezala geratu dira, isilik... [+]


2024-12-02 | Jakoba Errekondo
Gintonikaren ezkontza

Bart arratsean izan da. Etxekoak gintonikari zurrupaka. Ni aspaldi dibortziatu nintzen gintonikarekin. Ginak oso gogoko ditut, hortz-haginak ur, baina tonikak ezin edan ditut, gozoegi eta burbuila zakar gehiegi.


Eguneraketa berriak daude