Petunia loreak ireki eta ireki ari da eta ni berari begira leihotik barrena. Batera, Sergei Prokifieven musika entzuten ari naiz, bai, Ukrainako Donetsko Sontsivkan 1891n jaiotako musikagilearen Romeo eta Julieta opera, William Shakespearek idatzitako izen bereko tragedian oinarritutakoa. Entzuten eta ikusten, Kenneth MacMillan koreografo ospetsuak sortu eta 1965ean lehen aldiz jokatu zen opera horren balleta ikusten; lehen emanaldi hartan hasi zen oraindik amaitu ez zaion arrakasta, 40 minutuz txalotu zuten ikusentzuleek, eta 43 aldiz oihala jaitsi-altxa arazi zuten.
Ikuskizuna ederra da, errusiar musika, frantses itxurako koreografia, ingeles batek idatzitako italiarrei buruzko historia eta Portugalen egindako jantziak, adibide ezin hobea da Europako zibilizazioa ekialdetik mendebaldera ilustratzeko. Dantza sinple samarra da, baina jantzien, paisaiaren eta aktoreen bidez goiko mailara igotzen dena. Benetan erakusten du zein garrantzitsuak diren elementu horiek ballet ikuskizun gogoangarri bat sortzeko. Oso egokia nire petuniaren (Petunia x hybrida edo Petunia atkinsiana) loraldia janzteko.
Petuniaren historia ere antzekoa da, urtetako gertakarien metaketaren ondorio dira egun ezagutzen ditugun petunia ikusgarriak. Jatorri hegoamerikarra du, hibrido bat da eta ama-aitak Brasilgo Petunia integrifolia morea eta Argentinako Petunia axillaris zuria ditu, baina Europara ekarri eta bertan nahastuta sortu ziren lehen hibridoak. Barietate ugari dago gaur egun, hibrido horietatik eratorria; asko eta asko bioteknologia berriak erabiliz sortuak: transgenia, zink-hatz nukleasak eta ARN eragozlearen bidezko gene-isiltze transkripzionala. Azken teknika honen istorioa petuniarekin hasten da: AEBetako Arizonako Unibertsitateko ikertzaile botaniko talde batek, Rich Jorgensen doktorea buru, petunia batzuen kolorea bizitu nahi zuen, pigmentazioa sortzen duen gene berri bat erantsiz. Emaitza ez zen pozgarria izan, alderantziz, loreak zuri bihurtu ziren. Konturatu ziren gene berriak eta petunia haren geneak elkar zapaldu zutela. Batak bestea bertan behera utzi zuen eta alderantziz. Esperimentu honek mekanismo zelular berri bat ezagutzeko balio izan zuen: geneen isiltasuna. Egun gure osasungintzan teknika iraultzailea bihurtu da; 2006an Fisiologia eta Medikuntza Nobel Saria jaso zuten horri ekin ziotenek.
Tabako-belarraren (Nicotiana tabacum) senide eta antzeko da petunia, eta hortik datorkio guk darabilgun izen hori. Hego Amerikako tupi-guarani hizkuntzetan oinarritua da petunia: tabakoari tupiz “petim” eta guaraniz “pety” esaten diote.
Petuniaren loreak loreen hizkuntzan sumindura, haserrea, erresumina eta hira adierazten ditu, eta tronpeta formako loreak direnez, haserre hitz eta oihuak zabaltzen dituela dirudi, operako tragedia gogora ekarriz.
Intsektu pila dabil petunia loretzan, baina atentzioa ematen du maiz ikusten ez den kolibri-esfingeak, horrek ere berezko balleteko dantza eta doinu ikusgarriak eginez.
The Guardian egunkariak Épernayn (Frantzia) txanpain-industrian aritzen diren migratzaileen egoera aztertu du. Ikerketak agerian utzi ditu luxuzko xanpaina-marken mahastietan lan egiten dutenen baldintza prekarioak eta legez kanpokoak.
Ugaztun hitza entzutean, askotan burura etortzen zaizkigun lehen ordezkariak tamaina handienekoak izan ohi dira: hartza, otsoa, oreina… Batzuetan etxekotutako katua edo txakurra dira agertzen lehenak, edo urruneko lehoiak eta elefanteak. Ikusgarritasunak lehia irabazi ohi... [+]
Palestinarren genozidiorako Israelek erabiltzen duen arma nagusietako bat gosea da. Alde batetik, Gazara elikagaiak sartzeko debekuarekin, eta, bestetik, Palestinako elikadura-burujabetza ezabatuta.
Laster urte guztian izango ditugu malko ilar goxoak (Pisum sativum). Oraindik, ordea, negua eta udaberria dira, ia erabat ilar freskoak jateko sasoia; udaberrian jango ditugun azken ilarrak ereiteko garaia orain hasten da. Eta oraintxe jango ditugu urria aldera erein zirenak.
Gero eta nekazaritzako test gune gehiago ditugu inguruan, hau da, nork bere proiektua martxan jarri aurretik nekazaritzan eta abeltzaintzan trebatzeko guneak. Nafarroako Zunbeltz espazioa eta Gipuzkoako eta Ipar Euskal Herriko Trebatu dira horietako zenbait adibide, gurean... [+]
Euskal Sagardoa Jatorri Deiturak erronka ezarria dio bere buruari: Euskal Herri osoko sagar eta sagardogileak biltzea. “Sagardoaren kultura lurralde osoan dago, eta lurralde osoan mantendu dira sagardotarako sagarrak”, esan digu Unai Agirrek, sor-markaren... [+]
“Aterako dut sagar zuku bat?”. Galdera horrekin hasi da Barrundiako Ekonomatoko kide Koldo Lopez Borobia, Susana Lopez de Ullibarri eta Santi Txintxurretarekin izandako elkarrizketa. Sagar zukuaren bueltan eta sagarrondoz inguratutako lorategian elkartu gara. Hau ez... [+]
Herritarrak elkarren artean saretzea eta bizitza sozialerako espazioak bultzatzea da Xiberoko Kolektiboa elkartearen lan ildoetako bat. Bide horretan, baratze kolektiboa sortzeko aukera suertatu zitzaien 2020an Maulen, eta zalantzarik gabe, proiektuari ekitea erabaki zuten... [+]
Txokolatea kakaotik sortzen da. Kakaoak Theobroma cacao du izena; Theobroma hitzak “jainkoen janaria” esan nahi du. Aspaldikoa da txokolatearen gurtza; jainkoena zena azkar asko egin genuen geure. Euskal Herrian, azukrearekin eta kafearekin batera elikagaien... [+]
Badira hainbat espezie arrandegietan beti egotera derrigortuak diruditenak. Haien arteko arrain batek dirdira berezia du, urrezko koroarekin begiratzen baikaitu: urraburuak (gazteleraz ere, ezaugarri berari men eginez, dorada-k). Ondoan haien artean anaiak diruditen sorta dago,... [+]
Mikro eta makro kontzeptuen arteko muga lausoa da, eta elkarren arteko eragina lausoa izan arren, eragiten du. Baita gugan ere. Arazoa dator lainopeko itsutasunean asmatzen ez dugunean gu geu non gauden, herria non dagoen.
Zeruka, zeru bete on dakar zerukak. Zeruka, magitxa, magintxeta, mihauria, magina, baina, ilar-axala, mantxa, teka edo, ezagunena, leka. Lekak barruan dakarren leka-gauza, leka-bihia, lekalea edo lekazia bezalako jaki ederrik ba al da negua goxatzeko? Pertzak bete lekari,... [+]
Arrasateko Beroña auzoan dago kokatuta Xabi Abasolo Etxabek eta Naiara Uriarte Remediosek bultzatutako Errastiko Ogia proiektua. Bakoitza bere bidetik iritsi ziren okintzaren mundura, baina eredu ekologikoan eta ama orearekin ekoizteko oso ongi uztartu dituzte bi gazteen... [+]
Gaua da. Zuhaitzetan geratzen diren hosto gutxien artetik igarotzen da ilargiaren argia. Isiltasuna da nagusi. Txoriak sasi artean daude, babestuta lo, lo-edo. Baina bat batean zerbaitek kolpatu du sasia. Txori gehienak izutu diren arren, izoztuta bezala geratu dira, isilik... [+]
Bart arratsean izan da. Etxekoak gintonikari zurrupaka. Ni aspaldi dibortziatu nintzen gintonikarekin. Ginak oso gogoko ditut, hortz-haginak ur, baina tonikak ezin edan ditut, gozoegi eta burbuila zakar gehiegi.