Alabaina, Mikel Garcia Idiakezen Pape Niang Hasiera berri bat liburua irakurrita, buruan landatuen Pape Niang jaunaren aitormen hauxe gelditu zait: “Batzuok Europa zapaldu behar izan dugu konturatzeko hobea zela atzean utzitakoa, kanpoan aurkitu duguna baino. Ziur naiz migratzaile asko damu direla, helmugan bestelako harrera eta bestelako bizimodua espero zutelako, baina hainbatetan ihes egitea beste alternatibarik ez duzu”.

Uste nagusia egiaztatua gelditzen da. Ez dakite Europan zer aurkituko duten; kasu batzuetan, Europan bizi diren migratzaileek ez dietelako bizi-baldintza gogorren berri ematen, eztitu egiten dutelako bizi izandakoa; beste batzuetan, hain bizi-baldintza kaxkarretan bizi dira euren aberrian ezen beste alternatibarik ez izateak eramaten dituen Afrikan ibilaldi luze eta akigarriak eginda -beste umiliazioak beste, aduanetako polizia ustelei eskupekoak emanda, bestela ezin estatu-mugak igaro-, Mediterraneoa zeharkatzeko patera arriskutsua hartzera, hil edo bizi, Europako gobernu gupidagabeek kosta-zainak eta poliziak paratzen dituztenean haien lehorreratzea eta Europartzea oztopatzeko. Hedabideetan Europako herrietan ikusitako aberastasun materialak itsuturik ere abiatzen dira.

Liburuko protagonista eta kontalaria den Pape Niang Wolof komunitateko musulmana da –Senegalen kristauak eta musulmanak arazorik gabe bizi omen dira nahasian; batzuetan familia berean–. Dakar hiriburuan jarritako salgai-dendaren negozioak erreka jotzean abiatu zen Europara, euro mordoxka sakelan zituela. Ndar hirian (Saint-Louis frantsesez; seigarren hiri populatuena Senegalen) igaro zuen haurtzaro zoriontsua; handik Dakarrera egin zuen ogia egitera, eta 2008an Europara abiaturik 2009an zapaldu zuen Europa (Cadiz), sakelak erabat hustuta. Bilbon bizi da 2010az geroztik, eta egun Artea herritxoan nekazari kooperatiba batean egiten du beharra, beste migratzaile batzuekin -hortik “hasiera berri bat” delakoa izenburuan-. Gorriak eta beltzak ikusi eta igarota, itxaropentsu dago, baina garbi dauka haurtzaro zoriontsua bizitako aberrira itzuliko dela.

Arrazakeria edo mespretxurik pairatu al du Bilbon?, eta, aitzitik, laguntzarik jaso al du? Ez du horretaz mintzatu nahi, baina bai, entzun beharra izan du hobe zuela oihanean jarraitu, eta hura esan zuen gizonari erantzun ere egin zion: oihaneko jendeak beraren aldean errespetu eta gizalege mila aldiz hobea dutela. Eta laguntza ere jaso du gure artean; zer nahi duzu? galdetu dion jendea eta laguntza eman diona.

Zergatik alde egin behar izan zuen aberritik? Anekdota pertsonaletik harago –gorago aipatu dugu denda behera etorri zela–, erantzun politiko garbia ematen du: Frantziak segitzen du Senegalen agintzen; hango agintariak zein izango diren erabakitzen, eta baliabideak ustiatzen: gasa, urrea, petrolioa, mineralak eta baliabide naturalak. Neokolonialismoaren zenbait adibide aipatzen ditu; esaterako, nola aireportu berria egin berri duten Dakarretik 50 km-ra, eta nola aireportua bezala harako bideko farolak ere enpresa multinazional frantziarrek egin dituzten, nahiz eta Senegalen ere enpresa elektrikoak eta badiren farola ederrak paratuko zituzketenak, lanak haiei adjudikatuz gero. Hori baino handiagoa: dio Afrikan hamalau herrialdetan hitz egiten dela frantsesez, eta herrialde horietan guztietan erabiltzen den dirua Frantziako Banku Nagusiak fabrikatzen duela. Ezin dute inongo erabaki politiko monetariorik hartu Frantziako Gobernuaren oniritzirik gabe.

Ekonomiatik kulturara etorriz, unibertsitatera heltzeko ez daukate Parisera joan beharrik baina Dakarren dagoen unibertsitateak –90.000 ikasle inguru– erabat frantsesez funtzionatzen du, eta Senegalgo hizkuntza ofizial bakarra frantsesa da, nahiz eta ahoz alde handiz nagusi wolof hizkuntza den –beste hizkuntza batzuk ere mintzatzen dira–. Baldintza horietan Senegal herrialde burujabea? Gobernua, hots, agintariak frantsesei salduak, eta frantsesentzat akordioak onak badira senegaldarrentzat ez; eta horregatik gazte prestatu eta ez prestatu askok alde egin beharra dute beren aberritik.

Euskaraz ez daki eta ohartua dago euskara ez jakiteak mugatu egiten duela, Bilbon ez hainbeste, baina beste hainbat herritan bai. Gaztelania erakutsi zion irakasleak esan zion euskara hizkuntza konplexua eta zaila zela, eta ez zuela merezi. Damu du kasu egin izana. Berak frantsesez ondo daki baina wolof hiztuna da, wolof komunitatekoa, eta badaki zein garrantzizkoa den hizkuntza: "Zu Senegalera bazoaz berdin gertatuko zaizu: hara joan eta herritarrei frantsesez egiten badiezu, gehienek ulertu egingo dizute, baina wolofez hitz egiten badiezu, jendea irabazita daukazu, seguru. Wolofez hitz egiten badiozu, solasaldiari eutsiko dio senegaldarrak, besterik ez bada ikusminez, jakiteko ea noraino zaren kapaz wolofez aritzeko". Euskaldunoi zer-pentsa ematen digute esaldiok.

1960an lortu zuen independentzia Senegalek Frantziatik, baina teorian bakarrik. Ekonomia eta politika aldetik Frantziaren menpeko, eta hizkuntzari dagokionez? Badago hamabost milioi inguruk ulertzen eta hitz egiten duen hizkuntza, wolofa, eta hizkuntza ofizial bakarra frantsesa da. Wolofa hizkuntza ofiziala bihurtu eta arlo berriak irabazi arte herren ibiliko dira, baina inbidia sanoa ere ematen digute: baldin eta senegaldar gehienek komunitate zentzua badute, eta horretarako wolof hizkuntzari erabakigarri irizten badiote, eta elkartasun-sortzaile bada, hizkuntza horrek iraungo du luzaroan; gureak baino segurtatuago izan dezake etorkizuna -gure hizkuntzak ofizialtasun gehiago izango du EAE eta Nafarroako eremu baten, baina erabilera sozialean alde ederra ateratzen digute, dirudienez-, nahiz eta berriro diogun, hizkuntza ofiziala ez izatea eragozpen handi samarra den.

Negar asko egin du Pape Niangek Bilbon 2010etik hona, gorriak eta beltzak ikustea eta bizitzea egokitu zaio. Teknologiari esker harremanetan da Senegalgo familia zabalarekin, eta garbi dauka itzuliko dela eta hantxe hilko dela. Bien bitartean Artea herrian ilusioz ari da migratzaileen nekazari kooperatiban.

Nik uste gehienok hemen ez dugula pentsatzen beltzek oihanetik ez zutela atera behar; hori baino errespetu gehiago badugu, baina beltza ikusten dugunean, batez ere kale-saltzailea bada, pobrea ikusten dugu, behartsua, kasik eskalea, eta ez dugu arazorik nahi eta laguntza emateko ere apenas gauden; gizarte-zerbitzuak ardura bitez, guk geuk ere badugu nahiko premia eta. Gizakion betiko egoismoa.

Horrelako liburuek oroitarazten digute europar kolonialismo berria indarrean dela, eta horrek migratzaileak sortzen jarraituko duela, eta denok garela hein batean erantzule, agintariak gehiago baina agintegabeak ere bai, eta planeta bakar honetako gizaki gisa ezin dugula beti bestaldera begiratu.

Hemen ongi bizitzea opa diogu Pape Niangi, eta harro itzultzea wolof komunitatera.

Pako Sudupe

Idazlea