Zuria da txintxoa, gure herrikoa, bi panpinetan azkarrena, heldutan mediku izan daitekeena, bietatik lan hobea eta etxe hobea izango duena (“zeren egiten dute lan gehiago eta orduan agian diru gehiago irabazten dute”), 7-8 urteko haurrek bideoan diotenez. Beltza, aldiz, gaiztoa da (“ikusten dut pixka bat arraroa”), bietan gezurtiena, beldur gehien ematen duena, pobre itxura duena (“zeren Afrikan ikusi nuen morenoak zirela pobreak”), kanpokoa (“Euskal Herrian ez daude horrelako asko”), heldutan garbitzaile izango dena (“garbitzaile itxura duelako”).

Mutiko beltz bat ere ageri da bideoan, eta bere erantzun guztiak aurreko ildotik doaz. Bietako zein panpinaren antza handiagoa duen galdetuta, panpina beltzarekin identifikatu du bere burua, baina zuria du gustukoago. Zergatik? Luze pentsatu du… “Guai dagoelako”. Mutikoak ere badio beltza kanpotarra dela eta ez bertakoa, Euskal Herrikoa.

Amak contra el racismo deituriko guraso talde batek (batez ere amak) egin dute esperimentua, gogoeta gizarteratzeko asmoz. Ez dute ikastetxea aipatzeko beharrik ikusi, besteak beste saihesteko arrazakeria eskola jakin batekin lotzea eta adierazteko edozein eskola, familia eta umeren isla direla bideoan agertzen direnak. Taldeko Estefania Quilez gurasoarekin mintzatu gara:

Kasik 100 urte pasa dira esperimentua diseinatu zenetik. Ordutik kultur-anitzagoa da gure gizartea, gehiago landu da arrazakeria eskoletan... Sorpresa hartu duzue haurren erantzunekin? Espero zenituzten emaitza hain aurreiritziz beteak?

Aurrez, gurasoak arrazakeria tailerrak ematera joan ginen eskolara, eta testigantza gogorrak entzun genituen, hor bai harritu ginen; tailerretan ikusi eta entzundakoa berresteko eta gogoeta plazaratzeko egin genuen bideoa, beraz prozesu baten ondorioz eratorritako bideoa izanik, espero genituen erantzun horiek. Bestetik, ulertzen dugu umeak jendartearen parte diren heinean eta sozializatzen doazen heinean gizarte horren zapalkuntza estrukturalak eta diskurtsoak doazela barneratzen. Umeak ziurrenik ez dira arrazistak, arrazismoa baldin bada pentsatzea beste pertsona bat gutxiago dela edo gizatasun gutxiago duela, baina praktikan euren komentarioek, txisteek, bazterketek… kutsu arrazista dute, eta jarrera horiek lantzen ez badira, orduan bai bihurtuko dira pertsona arrazistak.

Errealitatea da eskolan oro har ez dela behar bezala lantzen, besteak beste irakasleek ez dutelako nahikoa baliabide eta lan karga handia dutelako, eta gainerakook ere ardura handia dugu: familiak, zer esanik ez hedabideek eta abar eta abar. Guk gure burua jotzen dugu gaia haurrekin lantzen duten gurasotzat, eta gure umeak dira erantzun horiek eman dituztenak, pentsa gaia landu ez duten familia eta giroetan.

Emaitza oso argia da: zuria gauza onekin lotzen dute, beltza gauza txarrekin. Hain dira markatuak leku ezberdinetatik jasotzen ditugun mezuak?

Musika, telebista, bideo-jokoak, kalea… Mezuak asko dira, eta haurra zenbat eta helduagoa izan, orduan eta gehiago sozializatuko du eskola eta familiaren babestik kanpo, eta orduan eta mezu gehiago (edo guraso, irakasle eta abarren erantzunik, azalpenik ez duten gero eta mezu gehiago) jasoko ditu.

Bideoan parte hartzen duten haurren adina 7-8 urte da. Aztertua duzue zein adinetan “bihurtzen garen arrazista”?

Nerabea izan daiteke arrazista, DBHn ere entzuten ditugu komentario arrazistak, pixkanaka jaisten zoaz eta jarrera horiek entzun ditugu 7-8 urterekin… Noiz arte jaitsi dezakegu? Ikusitakoak ikusita, beldurra ematen du frogatzeak. 5 urteko umeei esperimentua eginez gero agian bestelako emaitzak izango lituzke? Ez dakit, beharbada erantzunak gehiago egongo lirateke baldintzatuta panpina bakoitzak daraman estetikari, jantziei eta beste hainbat ezaugarriri, eta ez arrazakeriari. Baina ez nuke jakingo, generoa bereizten adibidez oso txikitatik hasten dira.

Badira kasuak, beltzak diren umeak, giro oso seguru batean hezi direnak, ez direnak konturatu beltzak direnik (kontzeptualki esan nahi dut, jakin badakite zein azal kolorea duten, baina ez gizarteak beltz gisa ikusteak zein zapalkuntza dakartzan berarekin) adibidez 14 urtera arte, testuingurua aldatu eta beste eskola edo herri batera joan diren arte.

Hain justu, ume beltzaren erantzunek arreta ematen dute: panpina beltzaren antza duela dio, baina panpina hori da gutxien gustatzen zaiona eta ezaugarri negatibo guztiak panpina beltzari ezartzen dizkio. Zer nolako eragina du bere autopertzepzioan eta eraikitzen ari den identitatean?

Psikologikoki izugarri gogorra da, ume batek hori erantzutea eta gero etxera joan eta ispiluan bere burua ikustea. Eta txikiak diren bitartean, tira, nahiz eta komentarioren bat entzun ondoan beti daudelako gurasoak, irakasleak… baina aurre-nerabezaroan hasten dira arazoak, batez ere konturatzen zarenean inoiz ezingo zarela ideal hori izan. Arrazakeriaz hitz egin behar dugu, mina dagoelako, min handia, batez ere haurrengan, baliabide falta handiagoa dutelako, eta jendarte osoaren ardura da.

Zuk zer beste nabarmenduko zenuke, haurren erantzun eta erreakzioetan?

Panpina zuriari ekonomikoki ongi joango zaiola, mediku izango dela, eta beltzari gaizki joango zaiola, garbitzaile izango dela, zergatik suposatu dute halakorik? Klase kategoria barneratzen ari dira bete-betean, eta oso esanguratsua da, arrazaren kategoriari klaseen artekoa gehitzen diotelako haurrek.

Nola eman buelta aurreiritzi eta estereotipo horiei guztiei?

Lantzen, lantzen eta lantzen, eta beti alarma piztuta izanda: “Ijito baten moduan zoaz, jantzi ondo”, “txinatarra dirudizu, hainbeste lan egiten”… esaldiak errazegi botatzen ditugu, mingaina puntan dugulako arrazakeria, eta lehenengo urratsa horren kontziente izatea da. Prozesu bat da, nire jarrerekin zer eragiten ari naizen konturatzeko prozesua, eta ez da prozesu motza izango, baina pixkanaka egin beharrekoa da. 500 urte daramatzagu kolonialismoarekin, eta hor dago arrazakeriaren jatorria, beraz belaunaldi batzuk beharko dira horri buelta emateko.