Geroxeago baina hemen da. Inguruan dituzten gainontzeko zuhaitzak baino beranduago janzten dira pagoak (Fagus sylvatica). Bizitzeko baldintza “gogorragoak” nahi izaten ditu: toki hezeak eta freskoak. Baina izotzari beldurrak bizi da.
Toki garaietan ikusiko duzu, erreka zuloetan urriago, baldin eta zulo gozo horietakoa ez bada. Erreketako beheko barrenetan izotza bildu eta pilatu egiten da eta bere kolpea latza izan daiteke, batez ere udaberriko berandu-izotzak hosto berritzea eta loratzea erre ditzakeelako. Pagoak badaezpada eguna dezente luzatu eta lurra berotu arte itxaroten du; udaberria aurrera doan seinale dira, eta seguru sentitzen denean biziberrituko da, kimu, adar, hosto eta lore. Tokian-tokian pizberritzea aldatu egingo da, gaur, hemendik hogei egunera edo duela hamabost. Eta toki bakoitzean pago bakoitzak berak erabakiko du sasoi berrira noiz suspertu. Bizitza osoa inguru batean bizi den pago multzo batean ederki igarriko diozu: lehena bizkortzetik azkenekora bi edo hiru asteko tartea gerta daiteke, lasai asko. Lasai hartzen baitu pago bakoitzak bere bizitza, lasai, tentuz eta arduraz.
Kardaba edo adaburuhauste handia du sasoiero pagoak. Bere kontabilitatea zorrotz zaindu eta eramateko egonarria behar du. Har dezaun, aditzeko bide, ehun urteko pagoa. Batez besteko baldintza normaletan hazitako ehun urteko pago horren ezaugarriak eta bere lana neurtzeko gai izan dira herbehereetarrak; Van den Berk mintegiak egin zuen bere mintegietako pago tzarretan, eta 2008-2009ko zuhaitzen gidan argitaratu. Poto egiteko arrisku handirik gabe 20 m garai luzatua izango da, eta zabalean 12 m inguru zabaldua. Gerri-buelta 60-80 bat zentimetroko perimetrokoa izango du. 600.000 hosto ditu. Bai, 600.000 janaria sortzeko makina; behar ere bai! Hosto horiek denak bata bestearen aldamenean jarriko bagenitu 1.200 metro koadroko saila estaliko lukete. Bizitzeko egunero 18 kilo CO2 hartzen ditu, hostoetan argiaren eta fotosintesiaren medioz elikagai izango dituen azukreak eraikitzeko. Urik gabe ezingo luke inolaz ere sorkuntza hori osatu: horretarako behar diren elikagaiak garraiatzen ditu, hazkundean parte hartzen du eta bizitzeko nahitaezkoa duen tenperatura neurrira ekartzen du. Zenbat ur behar du pagoak egunero? Ba 400 litro; 400 litro bai: bilatu, sustraietan, enborrean eta adarretan barrena ekarri eta lurpekoez gain beste 20 metro hostoetaraino ponpatzen ditu. 12 kilo azukre sortzen ditu beretzat, bizitzeko erregai izango dituenak. Hamar lagunek bizitzeko behar duten adina oxigeno ere askatuko du, opari. Bere lana ordezkatzeko 2.000 pago gazte beharko lirateke. Garai hartan 150.000 euroko balioa zuen.
Orain hostotzen ari den pagoa, dena emanda arituko den tresna izugarria izango da laster. Udazkenera arte; orduan hostoak antzaldatuko ditu, erantziko da eta neguan murgil egingo du, atseden betean erdi lokartuz. Hurrengo jantzialdira arte.
The Guardian egunkariak Épernayn (Frantzia) txanpain-industrian aritzen diren migratzaileen egoera aztertu du. Ikerketak agerian utzi ditu luxuzko xanpaina-marken mahastietan lan egiten dutenen baldintza prekarioak eta legez kanpokoak.
Ugaztun hitza entzutean, askotan burura etortzen zaizkigun lehen ordezkariak tamaina handienekoak izan ohi dira: hartza, otsoa, oreina… Batzuetan etxekotutako katua edo txakurra dira agertzen lehenak, edo urruneko lehoiak eta elefanteak. Ikusgarritasunak lehia irabazi ohi... [+]
Palestinarren genozidiorako Israelek erabiltzen duen arma nagusietako bat gosea da. Alde batetik, Gazara elikagaiak sartzeko debekuarekin, eta, bestetik, Palestinako elikadura-burujabetza ezabatuta.
Laster urte guztian izango ditugu malko ilar goxoak (Pisum sativum). Oraindik, ordea, negua eta udaberria dira, ia erabat ilar freskoak jateko sasoia; udaberrian jango ditugun azken ilarrak ereiteko garaia orain hasten da. Eta oraintxe jango ditugu urria aldera erein zirenak.
Gero eta nekazaritzako test gune gehiago ditugu inguruan, hau da, nork bere proiektua martxan jarri aurretik nekazaritzan eta abeltzaintzan trebatzeko guneak. Nafarroako Zunbeltz espazioa eta Gipuzkoako eta Ipar Euskal Herriko Trebatu dira horietako zenbait adibide, gurean... [+]
Euskal Sagardoa Jatorri Deiturak erronka ezarria dio bere buruari: Euskal Herri osoko sagar eta sagardogileak biltzea. “Sagardoaren kultura lurralde osoan dago, eta lurralde osoan mantendu dira sagardotarako sagarrak”, esan digu Unai Agirrek, sor-markaren... [+]
“Aterako dut sagar zuku bat?”. Galdera horrekin hasi da Barrundiako Ekonomatoko kide Koldo Lopez Borobia, Susana Lopez de Ullibarri eta Santi Txintxurretarekin izandako elkarrizketa. Sagar zukuaren bueltan eta sagarrondoz inguratutako lorategian elkartu gara. Hau ez... [+]
Herritarrak elkarren artean saretzea eta bizitza sozialerako espazioak bultzatzea da Xiberoko Kolektiboa elkartearen lan ildoetako bat. Bide horretan, baratze kolektiboa sortzeko aukera suertatu zitzaien 2020an Maulen, eta zalantzarik gabe, proiektuari ekitea erabaki zuten... [+]
Txokolatea kakaotik sortzen da. Kakaoak Theobroma cacao du izena; Theobroma hitzak “jainkoen janaria” esan nahi du. Aspaldikoa da txokolatearen gurtza; jainkoena zena azkar asko egin genuen geure. Euskal Herrian, azukrearekin eta kafearekin batera elikagaien... [+]
Badira hainbat espezie arrandegietan beti egotera derrigortuak diruditenak. Haien arteko arrain batek dirdira berezia du, urrezko koroarekin begiratzen baikaitu: urraburuak (gazteleraz ere, ezaugarri berari men eginez, dorada-k). Ondoan haien artean anaiak diruditen sorta dago,... [+]
Mikro eta makro kontzeptuen arteko muga lausoa da, eta elkarren arteko eragina lausoa izan arren, eragiten du. Baita gugan ere. Arazoa dator lainopeko itsutasunean asmatzen ez dugunean gu geu non gauden, herria non dagoen.
Zeruka, zeru bete on dakar zerukak. Zeruka, magitxa, magintxeta, mihauria, magina, baina, ilar-axala, mantxa, teka edo, ezagunena, leka. Lekak barruan dakarren leka-gauza, leka-bihia, lekalea edo lekazia bezalako jaki ederrik ba al da negua goxatzeko? Pertzak bete lekari,... [+]
Arrasateko Beroña auzoan dago kokatuta Xabi Abasolo Etxabek eta Naiara Uriarte Remediosek bultzatutako Errastiko Ogia proiektua. Bakoitza bere bidetik iritsi ziren okintzaren mundura, baina eredu ekologikoan eta ama orearekin ekoizteko oso ongi uztartu dituzte bi gazteen... [+]
Gaua da. Zuhaitzetan geratzen diren hosto gutxien artetik igarotzen da ilargiaren argia. Isiltasuna da nagusi. Txoriak sasi artean daude, babestuta lo, lo-edo. Baina bat batean zerbaitek kolpatu du sasia. Txori gehienak izutu diren arren, izoztuta bezala geratu dira, isilik... [+]
Bart arratsean izan da. Etxekoak gintonikari zurrupaka. Ni aspaldi dibortziatu nintzen gintonikarekin. Ginak oso gogoko ditut, hortz-haginak ur, baina tonikak ezin edan ditut, gozoegi eta burbuila zakar gehiegi.