Pagadiko erlikia
Kakalardo adar-luze honen irudiak ez du zalantza izpirik uzten: ez du parekorik. Gure lurretan, eta Europa osoan ere, genero honetako espezie bakarra da. Bere tamaina handiak (kakalardo bat izateko, noski) eta bere kolorazioak gure begietan betiko txertatzen dira ikusteko zoriona izandakoan. Eta zorion hori, dirudienez, gero eta urriagoa da. Bere biologia eta gizakion jokabidearen ondorioak ez baitira ongi uztartzen. Ikus dezagun bada bere biologiaren laburpena.
Rosalia alpina (Rosalia alpina)
TALDEA: Ornogabea/Intsektua/Coleoptera/Cerambycidae.
NEURRIA: 15 eta 38 mm bitartekoa.
NON BIZI DA? Europako pagadietan (Hegoalde eta Erdialdean).
ZER JATEN DU? Egur hila.
BABES MAILA: Europan babestua. Euskal Katalogoan “Interes bereziko espeziea”.
Rosalia alpinaren bizi-zikloak bizpahiru urte irauten du normalean; bere garapenerako baldintzak aldekoak ez dituenean luzatu egiten baitu larba fasean igarotzen duen epea, antza denez. Pagadi zaharrei loturiko espeziea da, eta zutik edo eroritako pagoetan bizi da larba fasean. Egur lehorra du gustuko, eta nahiz eta eroritako enborretan sarritan aurkitu ahal izan, hezetasuna arerio du. Larba-fasea luzea da, hiru estadio edo urrats izaten ditu eta enborraren barnean betetzen du. Esan bezala, bi urte edo gehiago iraun dezake, baldintzak bere aldekoak ez badira (bizi den enborra hezetasunak hartzen badu, adibidez). Pupa fasea ere enbor barruan betetzen du. Heldutasunera ailegatutakoan, pupa zeneko azala puskatu eta enborretik atera egiten da larba fasean irekitzen duen bidexka batetik. Arrek emeek baino egun batzuk lehenago bukatzen dute metamorfosia (astebete edo). Hegaldi epea –intsektuaren heldutasun fasea, alegia– oso laburra izaten denez –egun gutxi irauten baitute hegan klimatologia edo harrapakariengatik–, espezie honek zailtasun gehigarri bat du ugaritzeko garaian. Intsektu helduak apiriletik urrira aurkitu daitezke, baina ekaina eta uztaila dira hilabete oparoenak ikusi ahal izateko.
Bere itxura aparta da, kolorazio nagusia gris-urdinxka da, ileguri itxurakoa. Hegoak babesten dituen azalek (elitroak) mantxa beltz batzuk dituzte. Mantxa horien diseinua aldakorra da oso, eta asko aldatu daiteke ale batetik beste batera. Antenak oso luzeak dira, eta ar batzuenak bere gorputzaren luzeraren bikoitza izatera ailegatu daitezke.
Rosalia alpina pagoei lotuta dago eta, nahiz eta beste zuhaitz batzuetan aurkitu ahal izan (zumarra, lizarra, sahatsa, xarma, intxaurrondoa…) beti pagadiaren hedapen mailan aurkitzen da. Zutik dauden edo eroritako zuhaitzetan aurkitu daiteke, baina hezetasuna ez du atsegin eta egur lehorra eta ondo aireztatua bilatzen du.
Europako liburu gorri ia guztietan aurkitu daitekeen espeziea da, baina bere populazioen hedapena eta espeziearen ugaritasunaren inguruan ezjakintasuna handia da. Hegoalde eta Erdialdeko Europako espezietzat hartzen da, eta iberiar penintsularen iparraldean soilik aurkitu da. Dena den, lehen esan bezala, asko falta da bere benetako hedapena eta ugaritasuna ezagutzeko. Ez ahal dugu jakin aurretik desagerraraziko!
Ugaztun hitza entzutean, askotan burura etortzen zaizkigun lehen ordezkariak tamaina handienekoak izan ohi dira: hartza, otsoa, oreina… Batzuetan etxekotutako katua edo txakurra dira agertzen lehenak, edo urruneko lehoiak eta elefanteak. Ikusgarritasunak lehia irabazi ohi... [+]
Badira hainbat espezie arrandegietan beti egotera derrigortuak diruditenak. Haien arteko arrain batek dirdira berezia du, urrezko koroarekin begiratzen baikaitu: urraburuak (gazteleraz ere, ezaugarri berari men eginez, dorada-k). Ondoan haien artean anaiak diruditen sorta dago,... [+]
Gaua da. Zuhaitzetan geratzen diren hosto gutxien artetik igarotzen da ilargiaren argia. Isiltasuna da nagusi. Txoriak sasi artean daude, babestuta lo, lo-edo. Baina bat batean zerbaitek kolpatu du sasia. Txori gehienak izutu diren arren, izoztuta bezala geratu dira, isilik... [+]
2016an ikusi omen zuten lehen aldiz Herrialde Katalanetan. Bi urte geroago, 2018an alegia, Xanti Pagola eta Imanol Zabalegui entomologoek Gipuzkoan azaldu zela jakitera eman zuten. Eta euskaraz izendatu ere bai! Urte batzuk pasa dira eta ez dut esango gure artean ikusteaz ohitu... [+]
Asko hitz egiten da basoaz azken aldian. Basoak berreskuratzeaz, basoak sortzeaz eta basoaren hedadura zabaltzeaz entzungo duzu sarri. Eta ekintza ona izan daiteke zalantzarik gabe, ekosistema moduan duen balioa handia delako. Baina, basoari jartzen diogun atentzio eta indar... [+]
Antzinako greziar eta erromatarrek izaki mitologikotzat zituzten animalia hauek, itsas hondoan jaio eta hazi ostean, lehorreko zaldien tamainara heltzean, Neptunoren gurditik tiratuko omen zuten. Urrutian ikusten omen zituzten, olatu tontorretan jauzika.
Badoaz basoak kolorez aldatzen, haizea hozten eta egunak mozten. Badator negua, eta lur lehorrean ageri da; baita itsasoan ere. Animalia migratzaileak hasi dira hegoalderanzko bidean, eta zerutik kurriloak hegan pasatzen diren bitartean, itsasotik zerea doa, ur epelagotara... [+]
Sardina bat... bi sardina... topatu ziren...
Atlantikoan, Mediterraneoan, Indikoan, Pazifikoan… Gauez bada, 25-55 metroko sakoneran; egunez sakonago, 100 metrorainokoan, harrapariengandik babesteko.
Ürx’aphal bat badügü
herrian trixterik,
Nigarrez ari düzü
kaloian barnetik,
Bere lagün maitiaz
beit’izan ützirik:
Kuntsola ezazie,
ziek adixkidik.
Atal honetan behin baino gehiagotan aipatu izan dugu izaki txikien munduan (gurean bezalaxe) itxurak okerrera eramaten gaituela, sarritan. Eta gaur dakarkigun laguna horren adibide garbia da, animalia gutxi izango baita Lurrean itxura ahulagoa edo kalteberagoa duenik. Horrez... [+]
Bi argazki aterako dizkiogu gure memoriari: batak Nafarroako Bardeetara eramango gaitu. Bertan, hautsez beteriko pista baten aldamenean, belar luzez osaturiko zelaitxo bat aurkituko dugu. Argazkiak erakutsiko du herpetologo gazte bat bertan barneratzen: begiak erne, zer ikusiko... [+]
Aurtengo udan ez dugu gure hondartzetan marmoka gehiegirik ikusi. Baina ehunka pertsona izan dira Kantauriko postuetan artatuak, Galiziatik Euskal Herrira. Marmokak? Ez. Karabela portugaldarrak orduan? Ezta ere. Oraingoan, arrain baten eztenak izan dira ur-ertzean hankutsik... [+]
Naturazaleren batek galdera hori irakurri eta pentsatuko zuen seguruenik: “Galdetzea ere! Ez dute zerikusirik!” Egia da, bai, behin ezagututa erraz desberdintzen direla oreina eta orkatza. Baina batzuentzat ez da erraza mendian halako animalia ikusi eta ziurtasunez... [+]
A ze fauna! atalaren lehen denboraldian, olatuz-olatu hainbat itsas izaki aurkeztu dizkizuet txoko honen traineruko kareletik. Ordea, bigarren denboraldiko nire lehen artikulua lagun bati gorazarre egin eta bere lanaren garrantzia azpimarratzeko erabili nahi dut:... [+]
Hegazti buruhandia dugu hau, baina ez egoskorra delako, baizik eta fisikoki buru handia duelako. Horregatik da ezaguna hegazti hau, euskaraz erabiltzen diren izen askok bere begi eta buru handiari egiten diote erreferentzia: buruhandi, txorihandi, begihandi, ahohandi…... [+]