Oreina ala orkatza da?
Naturazaleren batek galdera hori irakurri eta pentsatuko zuen seguruenik: “Galdetzea ere! Ez dute zerikusirik!” Egia da, bai, behin ezagututa erraz desberdintzen direla oreina eta orkatza. Baina batzuentzat ez da erraza mendian halako animalia ikusi eta ziurtasunez erantzutea bietako zein den. Eta argazkikoa, oreina edo orkatza da?
Oreina (Cervus elaphus)
TALDEA: Ornoduna/Ugaztuna/Artiodaktiloa.
NEURRIA: Gorputza 165-250 cm. Isatsa 12-14 cm. 100-200 kg-ko pisua.
NON BIZI DA? Basoa eta larreak batera agertzen diren lekuetan. Ezkutuko ehizak jarraitzen duen arren, oreinaren banaketa hedatzen ari da Euskal Herrian.
ZER JATEN DU? Gehien bat belarjalea. Uda amaieran eta udazkenean ezkurrak, pago-ezkurrak eta gaztainak jaten ditu, negurako erreserbak biltzeko.
BEREZITASUNA: Marraoaldia ikusi eta entzuteko moduko prozesu naturala da.
BABES MAILA: Ez dago babestuta.
Desberdintasun nabarienetako bat bi espezieen tamaina da. Orkatz helduek 15-30 kg arteko pisua izaten dute; oreinek, berriz, 100-200 kg-koa. Hau da, oreinak orkatzen hirukoitza baino gehiago dira tamainaz. Bestetik, animalia ikusi eta bizkor batean muturrari erreparatu diezaiokegu: orkatzen muturra beltza da, eta oreinena, berriz, marroia. Azkenik, bi animalia horien ezaugarri bereizgarria dugu: adarrak. Gorputz-tamainaren moduan, oreinen adarrak orkatzenak baino dezentez ikusgarriagoak dira. Egitura horrek, ordea, arrak desberdintzeko soilik balio digu, orkatz eta orein emeek ez baitute adarrik. Ezaugarri horiek kontuan izanda, orain lasai asko erantzun dezakegu argazkiko animalia oreina dela.
Behin orkatzetatik desberdinduta, orein arren adarrei erreparatuko diegu, urteko sasoi honetan beteko baitute beren funtzioa. Uda amaitzear eta udazkena hastear dagoenean, irail edo urri aldera, oreinen marraka garaia edo marraoaldia hasten da. Garai horretan orein emeak araldian sartzen dira, hau da, ugaltzeko prest egoten dira, eta arrek, beraz, emeekin ugaltzeko lehia hasten dute. Marro izeneko oihu ozenen bitartez, ar bakoitzak bere nagusitasuna adierazten du. Ar batek baino gehiagok eme berberekin ugaldu nahi badute, elkarri desafio egiten diote, lehenengo marro bitartez, elkarri parez-pare begiratuz gero. Hala ere batek amore ematen ez badu, adarrak erabiliz borrokatzen dira eta garaileak emeekin ugaltzeko aukera irabazten du. Urtero galtzen dituzte adarrak orein arrek, eta urtero sortzen dituzte berriak, geroz eta handiagoak eta mutur gehiagorekin.
Oihu benetan ozenak dira orein arren marroak, baina gaur egun zailak dira entzuten Euskal Herrian. Aspaldi ezabatu genuen oreina gure lurraldetik, gehienbat ehizaren ondorioz. Baina 1950eko hamarkadan, ale batzuk ekarri ziren Andaluziatik, ehizatzen jarraitzeko. Duela urte batzuk eremu babestuetan soilik bizi ziren oreinak Euskal Herrian, Gorbeian eta Iratiko oihanean, esaterako. Gaur egun populazioa handitzen doa zorionez, eta beste eremu batzuetara zabaltzen ari da.
Azken glaziazioan Euskal Herriko lurraldea zapaltzen zuten mamutek, leizeetako hartzek, bisonteek eta baita hienek ere. Elur iraunkorrera eta hotzera egindako animalia horiek desagertu egin ziren baldintza glaziarrekin batera. Baina dinosauroen desagerpenaren garaian ugaztun... [+]
Gurean hain ezaguna den hegazti hau ustelzale porrokatua da, eta honek ez dio fama onik ekarri. Batzuek arrano, buitre, futre, hatxarrano edo mirusai deitzen diote; izen ofiziala sai arrea (Gyps fulvus) da.
Gaur egun Lur planetan bizi diren intsekturik handienek 30 cm inguruko tamaina izan dezakete, gizaki baten seiren bat, gutxi gorabehera. Horien artean daude tximeleta eta sits erraldoiak edo kakalardo potoloak. Halako izaki harrigarrien aurrean nola bada erreparatu lau... [+]
Arboletako hostoak eroriak dira eta basoko lurra estalia dute. Lurraren eta hosto gorrituen artean, alabaina, sortzen da geruza fin bat, arreta gutxi jasotzen duena, baina espezie askoren biziraupenerako garrantzi handia izan dezakeena. Hezetasuna mantentzen du, zomorroak... [+]
Duela 180 milioi urte Pangea kontinentea zatitu zenerako ikasia zuen aingirak Thetis itsasoa zeharkatzen. Ordudanik kontinenteak mugituz joan dira, eta aingira espezieak ezberdinduz. Jatorrizko arbaso beretik bereizi diren 20 aingira espezieen artean, gurea da, ibai-aingira edo... [+]
Koloretsuak, distiratsuak, forma xelebre bezain ederrekoak diren heinean, nudibrankioek beste planeta batetik iritsitako izakiak dirudite. Itsas hondoko izaki biluzi hauek 1980ko hamarkadako gandorretako kolore biziak eta Parisko joskintzako izen handien moda arkitektonikoa... [+]
Ugaztun hitza entzutean, askotan burura etortzen zaizkigun lehen ordezkariak tamaina handienekoak izan ohi dira: hartza, otsoa, oreina… Batzuetan etxekotutako katua edo txakurra dira agertzen lehenak, edo urruneko lehoiak eta elefanteak. Ikusgarritasunak lehia irabazi ohi... [+]
Badira hainbat espezie arrandegietan beti egotera derrigortuak diruditenak. Haien arteko arrain batek dirdira berezia du, urrezko koroarekin begiratzen baikaitu: urraburuak (gazteleraz ere, ezaugarri berari men eginez, dorada-k). Ondoan haien artean anaiak diruditen sorta dago,... [+]
Gaua da. Zuhaitzetan geratzen diren hosto gutxien artetik igarotzen da ilargiaren argia. Isiltasuna da nagusi. Txoriak sasi artean daude, babestuta lo, lo-edo. Baina bat batean zerbaitek kolpatu du sasia. Txori gehienak izutu diren arren, izoztuta bezala geratu dira, isilik... [+]
2016an ikusi omen zuten lehen aldiz Herrialde Katalanetan. Bi urte geroago, 2018an alegia, Xanti Pagola eta Imanol Zabalegui entomologoek Gipuzkoan azaldu zela jakitera eman zuten. Eta euskaraz izendatu ere bai! Urte batzuk pasa dira eta ez dut esango gure artean ikusteaz ohitu... [+]
Asko hitz egiten da basoaz azken aldian. Basoak berreskuratzeaz, basoak sortzeaz eta basoaren hedadura zabaltzeaz entzungo duzu sarri. Eta ekintza ona izan daiteke zalantzarik gabe, ekosistema moduan duen balioa handia delako. Baina, basoari jartzen diogun atentzio eta indar... [+]
Antzinako greziar eta erromatarrek izaki mitologikotzat zituzten animalia hauek, itsas hondoan jaio eta hazi ostean, lehorreko zaldien tamainara heltzean, Neptunoren gurditik tiratuko omen zuten. Urrutian ikusten omen zituzten, olatu tontorretan jauzika.
Badoaz basoak kolorez aldatzen, haizea hozten eta egunak mozten. Badator negua, eta lur lehorrean ageri da; baita itsasoan ere. Animalia migratzaileak hasi dira hegoalderanzko bidean, eta zerutik kurriloak hegan pasatzen diren bitartean, itsasotik zerea doa, ur epelagotara... [+]
Sardina bat... bi sardina... topatu ziren...
Atlantikoan, Mediterraneoan, Indikoan, Pazifikoan… Gauez bada, 25-55 metroko sakoneran; egunez sakonago, 100 metrorainokoan, harrapariengandik babesteko.
Ürx’aphal bat badügü
herrian trixterik,
Nigarrez ari düzü
kaloian barnetik,
Bere lagün maitiaz
beit’izan ützirik:
Kuntsola ezazie,
ziek adixkidik.