Ongarri gordinak eta sapelarra
Ongarriketaren gaia ez da saguzarraren eguerdiko doministikua. Luarra, simaurra edo dena delako ongarriarekin beti helburu bera dugu: lurrari bizia ematea. Lurrari ematen diogu eta ez landareari. Lurraren baitako mikroorganismoen bizimodua sustatzen dugun neurrian lurra biziago izango da eta bizialdi horretatik osatuko da lur horretan hazten ari diren sustraien manjatera.
Ongarriketan produktu kimiko industrialak erabiltzen ditugunean lurrari bizia kentzen ari gara. Lurra piztu beharrean erretzen ari gara, hiltzen. Ongarriketa kimikoa etengabekoa bihurtzen bada, gero etorriko da lurraren antzutzea: janariz lepo betea baina kateatuta dagoen lurra, sustraiek janariok hartu ezin dituztela. Lur gaineko landarea indargabe, erkin, kaden flakiak jota bezala ikusiko dugu, eta uztarik ez. Lur horiek nekez bere oneratzen dira eta irtenbidea okerragoa da: hidroponikoa, hau da, lurrik ukitzen ez duten landareekin uztak ekoiztea; hori bai kimikoa, azkena!
Horrelakorik ez gertatzeko ongarriketa organikoa erabili beste aukerarik ez dugu. Gure bizimoduak sortzen duen “hondakin” organiko guztia erraustegi hiltzaileetara bideratu ordez luartu eta ongarri bihurtu beharko genuke, eta bueltan, elikagai, lurrari eman.
Simaurrak luartuta edo onduta ematea da ohikoena, baina jaki berdeak, freskoak, heldugabeak bere gordinean ematea ere ez da gauza berria gure nekazarientzat. Baina hala dirudi. Landareak bere gordinean lurrari emateari ongarri berdea esaten zaio orain. Nik gurean ez dut horrentzako izenik ezagutu, baina izenik gabe ere erruz egin izan da.
Ongarri berdearen helburu nagusia lurra ontzea da. Lurraren egitura fisikoari eta kimikoari eustea edo baldintza hobeetara eramatea. Ongarri hitza bere osotasunean betetzen du, lurrari on ugari egiten dio: jakiak ematen dizkio, baina baita ere harrotzen du, lurra sakonean lantzen du, azpiko jakiak gora ekartzen ditu, azaleko higadura eragozten du, lurraren bizitza zikloa aberasten du eta abar. Ongarri berdea egiteko, erabili gabe dauden lur gorri zatietan, baratze eta soro, landare nahasketa jakin bat ereiten da. Landare horiek heldutasunera iritsi eta loratzera doazenean moztu eta lurrarekin berarekin nahasten dira. Horixe da ongarri berdea, gordina. Oraintxe egiten da mozte hori, landareak izerdi berriaren indarra izan eta lurrari eman diezaion. Inork ba al du lan horretarako “ongarri berdea” ez den euskarazko izenik? Edo tajuzko izen proposamen berririk?
Udazkenean utzi eta orain barazki edo landare landaturik gabe “hutsik” dauden baratzeko taulenak edo soroak, ezer erein gabe utzi baditugu ere landare askok kolonizatuta dituzte. Horiek, bakoitzak bere neurrian, ongarri berdearen lana egiten dute. Bat edonon ezaguna dela esango nuke: sapelarra (Stellaria media) edo sapabelarra, edo txabarkoia, edo albaraka-belarra, edo arpelarra, edo... Berez ondo ongarritutako lur landuetan udazkenean sortzen den belar tortoka da eta oraintxe loratzen da. Loratu denean udaberria iritsi dela esaten da. Aziendak urte sasoi honetan izaten duen berde gosearekin oso gustura jaten du, baina kontuz eman behar omen zaio, puztu egiten omen du-eta. Loratu denean lurra lantzeko garaia etorri da. Gure etxean urtarrilaren amaieran loratu zen eta baratzearen sasoi berria abiarazi zuen.
Gaurko artikuluari ekitera noalarik Chamaemelum nobile loretxoari larranbiloa, larramilua, amasabel-belarra edo bitxeleta deitzen diozuenak ere nire gogoan zaudete; zuetako batek idatzi baitit duela ez egun asko Instagrametik “gaur Goizueta aldean kamabillua bildu dut eta... [+]
Odei Etxeberri Bimboire, Gorka Roca Torre eta beraien seme Oihan eta Miru buruaskiak dira elikaduran. Horretarako, aztertu behar izan dute gorputzak zer elikagai eta zein kopurutan behar dituen; horiek zein janaritan dauden; urtaro bakoitzean horiek denak eskuratzeko zer landu... [+]
Tolosatik abiatu eta Bedaion gora egin, Menditxiki aldera. Batean Bedaio, bestean Zarate, Gipuzkoako eta Nafarroako muga-mugan gara. Hantxe dira helburu ditugun lursailak, Itxitua eta Erlo, garai batean lahar, pagadi gaur egun: Gregorio Ugartemendia Zubillagaren basoa duzu.
Mahaño Lanathoua 2017an hasi zen aitaren lurretan arbolak landatzen, oihan baratzea lantzeko ideiarekin. “Hasieran asmoa ez zen horretatik ekonomia bat sortzea, gure buruaskitasunerako bidean pausoak ematea baizik”, gogoratu du laborariak. Baina, landaketekin... [+]
Duela gutxiko kontua da. Iberiar katamotza (Lynx pardinus), mundu mailako felino espezie mehatxatuenetarikoa, “galtzeko arriskuan” egotetik “kaltebera” kategoriara igaro da IUCNren Espezie Mehatxatuen Zerrenda Gorrian. Espeziea kontserbatzeko egindako... [+]
Zuhaitzen eta arbolen sarobean nabil azken urte hauetan. Larrean, abaroan eta biaoan hor nabil atera ezinik. Zuhaitzei eta arbolei aparteko begirunea diedala jabetua izango zara, tarteka behinik ARGIAren Bizi Baratzea txoko honetan ibiltzen bazara. Eta azkenaldi honetan,... [+]
Nekazaritzaz eta abeltzaintzaz askotan entzuten da lanbide "oso lotua" dela, jai egunik edo oporrik ez dela existitzen. Ipar Euskal Herriko Onetik eta Etxaldia gasnategiek, Berria eta Aldudeko Esne Kooperatibekin elkarlanean, laborariei bakantzak bermatzeko egitasmoa... [+]
Txikitan kaian arrantzatu ohi genituen ‘pantxito’ gehienak ziurrenik bisiguak izango ziren, baina nekez ikusten genituen bisigu handiak. Izatekotan, jatetxe ezagunetan izango zen, arraindegietako bisigu gehienak kanpotik ekarriak ziren bitartean. Egun, kostaldeko... [+]
Galdera hau jaso berria dut Bizi Baratzeako postontzian: "Gaia San Joan bezperako familia afarian atera huen, Unanue sagardotegian, Azpeitian. Seguran Santa Engrazia egunean erein behar ditugun haziak bedeinkatzen dira. Erein beharreko hazi guztiak eramatea komeni al da?,... [+]
2022an Nafarroako Liburutegien Sareak martxan jarritako proiektu berezia da hazien liburutegia. Clara Flamarique Goñi da Nafarroako Gobernuaren liburutegi zerbitzuko proiektuen arduraduna, eta honela gogoratu ditu hastapenak: “Zaragozako liburutegian martxan zuten... [+]
Ur azaletik gertu dabiltza arrainak igerian. Zerbait uretarantz gerturatzen ari da, hegan: arrano bat dator, bere atzaparrak aurrerantz luzatuta eta zaplast! Uretan sartu da, bete betean. Arraina harrapatu ostean burua uretatik atera du arranoak, baina arrainak hondorantz egiten... [+]
Bost hilabete bete dira otsailaren 6an traktoreen mobilizazioak hasi zirenetik. Mirene Begiristainek eta Isabel Alvarezek ekofeminismoaren betaurrekoak jantzita aztertu dituzte mobilizazio hauek eta fokutik kanpo geratu diren laborariak eta aldarrikapenak ekarri dituzte lehen... [+]
Ingurumena, bioaniztasuna, uraren gestioa eta haurren beharrak oinarri hartuta, ikastetxeetako patioak aldatzeko proiektu kolektiboa jarri dute martxan Pirinio Atlantikoetan; Euskal Herriko lau herrik hartuko dute parte. Iruñean ere, itzal eta landare gehiago izango... [+]
A zer lanak ematen dizkigun! Txoratzen gaitu tomateak (Solanum lycopersicum). Artaxoakoa dela, edo Tuterako Itsusia, edo Aretxabaletakoa, edo Erandiokoa, pikoluzea, gerezia dela, madari tomatea dela, Igeldo, mendigorria, transgenikoa dela, Eusko Labela dela, idi-bihotza, korta... [+]