Naturaren zaintzaren ikur da Urdaibai, baina ikusi nahi duenarentzat agerikoa da iruzurra. Gezurrak dira nagusi, pinudi eta eukalipto, txatarrazko lantegi, Panpako lezka, ur zikin eta turistentzako ekimen txikitzaileen artean.

Bizkaia maite

Bizkaia. Autzagana, Amorebietan. Urdaibairako atea. Hemen autobide taxua hartzen du errepideak. Gorago, horra tunel bi. Errail bikoak. Tunel bakarra eta hodi bikoa izango zela agindu zuten. Ez dute agindutakoa bete. Tuneletik irtenda Urdaibai ospetsuan sartu zarete. Ondo etorri paradisura.

Tunela fase bitan burutu behar izan dute, zulatzen hasi eta halako batean mendi barruko urekin topo egin zutelako. Abisaturik zeuden. Teknikariek esana zuten. Baita bertako baserritarrek ere. “Hor azpian, urak!” Aldundiak ez zien jaramonik egin eta, aurrera! Lanetarako aurreikusita zeuden 36 milioiak 69,7 bilakatu dira gain-kostuetan. Ohikoa omen da obrak esleitzeko lehiaketetan behetik jo, obrak burutzeko enkargua jaso, diruak hartu eta, hara!, diruok lanak burutzeko nahikoa ez direla eta beste partida bat behar dela. Eta eman administrazioak. Ondo etorri administrazioen eta enpresaren arteko iruzurretara.

Atzo goizean ikusi zintudan

Tunelaren beste aldean begien aurrera hemengo jabeek “basogintza” esaten dioten horren adibideak ageri zaizkigu. Pinudiak eta eukaliptoak. Pinudiak onddoez gaixotuak omen, jabeak soluzio publikoen zain daude. Pestizidak erabiliko ote dituzte onddoak erauzteko? Erantzuna haizean dabil txistukari. Maldan behera goazela errepidea estutu egiten da. Zubia trenbidearen gainetik. Bizkaiko Ahaldun Nagusiak makina bat aldiz esana du: “Urdaibai txarto komunikatuta dago”. Ondo etorri gezurren mundura.

Muxika herria. Trenbideaz beste aldean, goialdean Cortaderia selloana da nagusi; Panpako lezka, alegia. Bakanak ziren garaian eder irizten genien horiek aspaldion izurri bilakatu dira. Aldundiak 2009an iragarri zuen soluzioa. Ez zuen agindua bete. Hamar urteren buruan urrun eta garesti ikusten da soluzioa. “Gure administrazio ereduzkoek” usteltzen utzi duten beste problema larri bat.

Eta txatarra bihurtzen ari den lantegi hori. Bizkaiko lantegi kutsagarrienetakoa izan zen. Legez kanpoko hamaikatxo jokaldi egina, azkenean itxi egin behar izan zuten. “Errudunak? Ekologistak”, erantzungo dizuete askok eta askok. Beste gezur bat zakurako. Ahazturik dituzte Inama izeneko enpresa hark zituen keak, osasunaren kaltegarri. Nolanahi ere, industriak beharrezkoak direla esanez enpresa horri hauspoa eman zitzaion. Galdera da, ordea, zein izan diren Busturialde aspaldi baten industrialean azken kasik berrogei urteotan bizi den krisialdiaren arrazoiak, eta zein konponbide bilatu izan den.

Lehenengo gogoeta

Urdaibai Biosfera Erreserbaren mugak ez datoz guztiz bat Busturialdea eskualdearekin. “Comarca Guernica-Bermeo” izena eman zion Frankismoko Bizkaiko Diputazioak. Izen horrexekin argitaratu zuen liburuan eskualdeari buruzko egitasmoak plazaratu zituen. Egitasmo gehienak bere egin dituzte egungo erakundeek, Bizkaiko Aldundiak barne. Orduan zein orain agintzen dutenak kapitala eta jauntxoak baitira. Busturialdean krisia 80ko hamarkadan lehertu zen, eta Biosfera Erreserba izendatu izanak ez du horrekin zerikusirik.

Eman ta zabal zazu

Gernikara iritsi zarete. Futbol eta errugbi zelaietara bazoazte, hortxe ikusiko duzue ur zikinen araztegia. Harritu egingo zaituzte. Ikusiko baituzue araztu behar duenaren bolumen handi bat zuzenean ibaira doala. Zenbat urte dira hori ezarri zutela? Nolatan ez dute konpondu? Noiz konponduko dute? “Urdaibaiko Saneamendu Osoaren obrak amaitutakoan”. “Eta hori, noiz izango da?” Kar! Ez itxaron erantzunik. Saneamenduaren lanak bukatzea 2004rako zegoen aurreikusita. Nolanahi ere, zer dira hamabost urte ibaia kutsatzen. Gernikako araztegiak eman eta zabaldu egiten du bere fruitua, zera, araztu gabeko ur zikinak xaboi-aparrez jantziak.

Ez zaretela kiroletarako etorri eta itsasaldera zoaztela? Aukera ederra duzue autoa berton utzita trena zein busa hartzeko. Busez Oka ibaiaren eskuin aldea ezagutu dezakezue. Trenak, ostera, Urdaibaiko ardatza den itsasadarraren pare-parean eramango zaituzte. Halaxe ikusi ahal izango dituzue Biosfera Erreserbako gunerik babestuenak espezie inbaditzaileek hartuak. Luma horiez gain, horra Baccharis halimofilia ederra, batez ere udazkenean. Egoerari buruz jakiteko Ekoetxea Erreserbako Patronatura joan zaitezkete. Harrera gela-edo behar zuen lekuan jatetxea eta taberna daude, gastronomia ere ingurumenaren parte baita.

Bigarren gogoeta

Okerragoa da Urremendi izeneko erakundearen kasua. “Landa garapenerako” erakunde legez agertu zena gaur egun “Turismo garapenerako” erakunde bilakatu da. Landa guneetako baserriei laguntzearren landa-turismorako egoitzak ugaldu egin dira eskualdean. Baserriaren mundua zertan den jabetzeko nahikoa da Gernikako astelehenetako plazara agertzea. Urriko astelehen ospetsuetan erakusten dena ez da bertoko errealitatearen erretratua. Urriko astelehenak beste zerbaiten erakusleihoa dira.

Osaba Tomen etxola

Trenean berriro, BBKren kolonia ikusiko dugu parean pasatzean. Osaba Tomek bere bigarren Guggenheim etxola hortxe atondu nahi izan zuen, 2009an. Asmoaren berri ez zen berehala zabaldu. Nolanahi ere, asmoa plazaratu zenean Urdaibaietz plataforma eratu zen. Horri esker bertan behera utzi behar izan zuten bigarren etxolaren asmoa. Urkulluren bigarren gobernua osatu zenean, Urdaibaiko Erreserbaren Erabilera eta Kudeaketa Zuzentzeko Plana (EKZP) aldatzea erabaki zuen. Urdaibaietz plataformak, Zain Dezagun Urdaibai ekimenak eta beste zenbait taldek eta pertsonak auzitegira eraman dugu EKZP berria, de facto Erreserban ia-ia zernahi egiteko bidea zabaltzen baitu. Epaia noiz emango den ez dakigu. Legebiltzarrak aho batez onartu zuen horko zenbait artikulu balio gabe uztea. Duela urte eta erdi. Erabaki hori oraingoz ez da gauzatu.

Urak dakarrena urak daroa?

Adi hondartzetara bazatozte! Gernikako Araztegiari esker bi baino ez dira erabateko osasun bermez erabilgarriak: Bermeoko Aritzatxu eta Ibarrangeluko Laga. Besteetan uretara sartzea, norberaren erantzukizuna. Eta Mundaka, surfaren munduko hiriburuetakoa omen dena? Surflariei galdetu zer datorren itsasadarrean behera. Urak dakarrena urak daroa, bai, baina Gernikatik datozen ur zikinek tartean dena satsatu eta kaltetzen dute.

Larrinaga jauregi beltza

Behin Mundakan, trenez etortzeko aholkuari muzin eginez autoz etorri bazarete eta aparkatzea lortu duzuela emanik, zer hoberik herrian barna osteratxo bat egitea baino. “Ño”, ez duzue espero izan jauregi hori, Bizkaiko hoberenetakoa izan zena, historiaz betea bera, hiru orma baino ez dela ikustea. Harako hark “Kultura hitza aditzen dudaneko pistola ateratzen dut” esan baldin bazuen, hemen, kultura edo ondare bezalako hitzak ahoskatzen badituzu ingurukoek “beste ardo bat!” eskatzen dute, eta alborantz begiratzen. Oi Larrinaga Jauregia, gure jauregi beltza! Herriaren lotsaria zara.

Zure kantaren fereka

Bermeo, bidaiaren amaiera. Espero baldin baduzue mendeetan euskararen habia izen den herri honetan herritarrak euskaraz hizketan aditzea, jai duzue. Azken hamar urteotan haren erabilera erdira jaitsi da. Egun euskaraz ondo moldatzen direnak herritarren %88 izanda, %33koa baino ez da kale-erabilera.

Bermeo baino harago, Erreserbatik kanpo baina biotopo izendaturik den gune eder horretan, Gaztelugatxe duzue. ‘Game of Thrones’ telesaileko Dragonstone. Milaka izaten dira udaldian bisitariak. Inguru eder horrek noiz arte iraungo duen? Zoazte, ikus ezazue eta erantzungo diguzue.

Munduko zokorik ederrena

Apokaliptiko xamar geratu zaigu kronikatxo hau, egia. Web ofizialen arabera munduko zokorik ederrenetako batera etorri zarete. Egin horietan klik, eta ahaztu hau guztia. Urdaibaiko itsasadarreko ezkerreko ibarreko batzuk baino ez ditugu aipatu. Eskuinaldea hobeto dagoela ematen du. Nolanahi ere, hango basoetan txarrantxak dira nagusi, zor diren bideak itxita dituzue, baserri guneetan txalet neorrural ugari dago eta komunikazioak urriak dira. Hor ere ez da falta arazorik eta iruzurrik. Bitoriano Gandiaga fraide eta poeta mendatarraren hitzekin ixten dugu esperantzari zabaldu nahi geniokeen leiho hau.

Harrikera zainduz dirau

oinarritan, harriak

askotariko ta aratz.

Herrikera zainduz birau

oinerritan, Herriak,

askotariko ta maratz.

                                                (Bitoriano Gandiaga)

* Edorta Jimenez eta Erroxeli Ojinaga Zain Dezagun Urdaibai taldeko militanteak dira

Artikulu hau 'Hordago-El Salto' aldizkarian argitaratu da eta CC by-sa lizentzia baliatuta ekarri dugu ARGIAra