Olentzero Zanpantzar ote?
Gabonetan Euskal Herrian agertzen den Olentzero eta inauterietan Iparraldeko hainbat herritan erretzen den Zanpantzar pertsonaien antzekotasunak nabarmendu ditu Mikel Aranburu Urtasunek. Soinuberri 14 aldizkarian (409-435 orr.) Olentzeroren inguruko hainbat kontu jaso ditu, eta iradokitzen du ez ote diren Olentzero eta Zanpantzar pertsonaia berak.
Hasteko, Olentzerorena ez dela haurren jaia azpimarratu du, gazteena baizik; helduarora bidean, nolabaiteko autonomiaz antolatu eta gozatzeko festa. Bukaeran, berdina dio Zanpantzarrez.
Olentzero enbor zein gizaki
Neguko solstizioaren bueltan badirela hainbat ezaugarri unibertsal dio Aranburuk; gehiegizko jatorduak edota etxeko suaren inguruko errituak, esaterako. Zabalduena eta gaur egunera arte iraun duena Gabonetako enborrarena da: sukilero, la tronca, el tió, la toza, el tronc, la choca, la rabasa... Euskaraz gehien erabilitako izendapenak subilero, sukilero, baztarreko, olentzero-enborra edo onantzaro mokorra izan dira. Enborrak Olentzerorekin duen lotura nabarmena da.
Bestalde, Olentzero antropomorfoaren edo gizaki itxurakoaren aspaldiko testigantzak Nafarroako ipar-mendebaldean agertzen dira: Lesaka, Goizueta, Larraun, Arakil... eta Gipuzkoan Zarautz eta Irun artean.
Eta Zanpantzar?
Pio Barojak eginiko Olentzeroren deskribapenei erreparatzen die Aranburuk. Aditzera ematen du Olentzeroren nortasun primitiboa kristautasunaren aurrekoa dela eta atentzioa ematen dio Barojak Olentzeroren jatorrizko herrialdetzat Frantzia duela. Baroja Ipar Euskal Herriaz ari da eta lastozko erraldoiari buruz dihardu; The Golden Bough: A Study in Magic and Religion (Urrezko Adarra: magia eta erlijioaren azterketa) (1890) lanean Frazer-ek jaso zuenez, solstizioetan eta udaberrian Europan zehar erretzen den panpinaz. Gabonetako eta inauterietako jaiak neguko solstizioari lotuta leudeke beraz, neguaren eta udaberriaren arteko tentsioa planteatuz. Gazteen puska-biltzeak nabarmentzen dira garai horretan, tartean, Olentzerorena.
Thierry Truffaut folklore ikerlariak Lapurdiko inauterietako tradizioei buruzko ikerketa publikatu zuen 2011n. 40 herritako testigantzak jaso zituen, jaia, musika, eta jantziei dagozkien datuak ere bai, argazki eta bideoekin lagunduta. XVI. mendetik dokumentatua dago Saint-Pansard edo Zanpantzar (Santu tripaundia) paseatu, epaitu eta sutara kondenatzen dela; oparotasun garaiaren amaieraren eta abstinentziaren hasieraren sinbolo gisa, hau da, garizuma hasiko da segidan.
Festa antolatzeko ardura mutil gazte ezkongabeek zuten, Truffaut-ek igarotze erritu moduan ikusten du. Bere lana irakurrita aise ikusten du Aranburuk Olentzeroren eta Zanpantzarren arteko antzekotasuna bai formari, bai identitateari dagokionez.
Artikulua: Olentzero, síntesis y sugerencia (Mikel Aranburu Urtasun, Soinuberri 14, 409-435 orr.)
Laburpena: ¿Olentzero es Saint-Pansard /Zanpantzar? (Mikel Aranburu Urtasun, Euskonews, 756 Zenbakia, 2020-12-17 / 2021-01-20)
Olatz Salvador
Noiz: martxoaren 15ean.
Non: Deustuko jaietan.
------------------------------------------------
Martxoak beti du deustuarrontzat kolore berezia; urtero ospatzen ditugu jaiak, San Jose egunaren bueltan. Bi asteburu bete festa, eta urtetik urtera Deustuko... [+]
Antifa hardcore
Lee-Kore + Hoben
Autoekoizpena
---------------------------------------------------------
Tamalez ez da ohikoa Arrasaten hardcore kontzertuak egitea, bestelako musika eszenak nagusitzen direlako. Hala bada, joan den larunbatean herriko gazte batzuen... [+]
Zero. Transhumanismoa ate-joka erdi aro berrian
Aitor Zuberogoitia
Jakin, 2024
-----------------------------------------------------------
Hasieran saiakera filosofiko-soziologikoa espero nuen, baina ez da hori liburu honetan aurkitu dudan bakarra. Izan ere, biografia... [+]
Hunkituta eta ilusioz egin dut Iruñetik Oronozerako bidea. Maite dut Olaia entzutea, baita hizketan ere. Herriko farmaziaren ondoan autoa utzi eta balkoitik agurtu naute hark eta bere zakur Arak. Grabagailua martxan jarri aurretik, bueltaxka egin dugu frontoira eta Arak... [+]
Adolfo Bioy Casares (1914-1999) idazle argentinarrak 1940an idatzitako La invención de Morel (Morelen asmakizuna) eleberria mugarritzat jotzen da gaztelaniaz idatzitako literatura fantastikoaren esparruan. Nobela motza bezain sakona da, aparta bere bakantasunean, batez... [+]
Anton Txekhov, Raymond Carver eta Alice Munroren ipuingintzari buruzko mahai-ingurua egin dute Iker Sancho, Harkaitz Cano eta Isabel Etxeberria idazle eta itzultzaileek, Ignacio Aldecoa zenaren ipuin literarioaren jaialdian, Gasteizen. Beñat Sarasolak gidatuta, autore... [+]
No other land dokumentalaren zuzendari Hamdan Ballal kolono sionistek jipoitu zuten astelehenean bere herrian, beste hainbat palestinarrekin batera, eta Israelgo militarrek eraman zuten atxilo ondoren. Astarte goizean askatu dute.
Bizitza eztia
Verde Prato
Plan B Records, 2024
--------------------------------------------------------------
Ousmane Sembène zinemagile senegaldar ospetsuari galdetu zioten ea bere pelikulak Europan ulertzen ote ziren. Erantzuna, epikoa: “Izan gaitezen... [+]
Ihes plana
Agustín Ferrer Casas
Itzulpena: Miel A. Elustondo
Harriet, 2024
---------------------------------------------------------
1936ko azaroaren 16an Kondor legioko hegazkinek Madrilgo zenbait museori egin zieten eraso. Eta horixe bera da liburu honetara... [+]
Inoren Ero Ni + Lisabö
Noiz: martxoaren 14an.
Non: Gasteizko Jimmy Jazz aretoan.
----------------------------------------------------
Izotz-arriskuaren seinalea autoko pantailatxoan. Urkiola, bere mendilerro eta baso. Kontzertuetara bideko ohiko errituala: Inoren... [+]
Iruñeko Zaldiko Maldiko Elkartean eta Baigorriko Bixentainean aurkeztu da aurtengo Nafarroaren Eguna, egun berean. Ohi bezala, apirileko azken igandearekin bat egingo da festa Baigorrin, eta horrez gain, apirilean hainbat ekitaldi egingo dira eskualdean.