Olentzero Zanpantzar ote?
Gabonetan Euskal Herrian agertzen den Olentzero eta inauterietan Iparraldeko hainbat herritan erretzen den Zanpantzar pertsonaien antzekotasunak nabarmendu ditu Mikel Aranburu Urtasunek. Soinuberri 14 aldizkarian (409-435 orr.) Olentzeroren inguruko hainbat kontu jaso ditu, eta iradokitzen du ez ote diren Olentzero eta Zanpantzar pertsonaia berak.
Hasteko, Olentzerorena ez dela haurren jaia azpimarratu du, gazteena baizik; helduarora bidean, nolabaiteko autonomiaz antolatu eta gozatzeko festa. Bukaeran, berdina dio Zanpantzarrez.
Olentzero enbor zein gizaki
Neguko solstizioaren bueltan badirela hainbat ezaugarri unibertsal dio Aranburuk; gehiegizko jatorduak edota etxeko suaren inguruko errituak, esaterako. Zabalduena eta gaur egunera arte iraun duena Gabonetako enborrarena da: sukilero, la tronca, el tió, la toza, el tronc, la choca, la rabasa... Euskaraz gehien erabilitako izendapenak subilero, sukilero, baztarreko, olentzero-enborra edo onantzaro mokorra izan dira. Enborrak Olentzerorekin duen lotura nabarmena da.
Bestalde, Olentzero antropomorfoaren edo gizaki itxurakoaren aspaldiko testigantzak Nafarroako ipar-mendebaldean agertzen dira: Lesaka, Goizueta, Larraun, Arakil... eta Gipuzkoan Zarautz eta Irun artean.
Eta Zanpantzar?
Pio Barojak eginiko Olentzeroren deskribapenei erreparatzen die Aranburuk. Aditzera ematen du Olentzeroren nortasun primitiboa kristautasunaren aurrekoa dela eta atentzioa ematen dio Barojak Olentzeroren jatorrizko herrialdetzat Frantzia duela. Baroja Ipar Euskal Herriaz ari da eta lastozko erraldoiari buruz dihardu; The Golden Bough: A Study in Magic and Religion (Urrezko Adarra: magia eta erlijioaren azterketa) (1890) lanean Frazer-ek jaso zuenez, solstizioetan eta udaberrian Europan zehar erretzen den panpinaz. Gabonetako eta inauterietako jaiak neguko solstizioari lotuta leudeke beraz, neguaren eta udaberriaren arteko tentsioa planteatuz. Gazteen puska-biltzeak nabarmentzen dira garai horretan, tartean, Olentzerorena.
Thierry Truffaut folklore ikerlariak Lapurdiko inauterietako tradizioei buruzko ikerketa publikatu zuen 2011n. 40 herritako testigantzak jaso zituen, jaia, musika, eta jantziei dagozkien datuak ere bai, argazki eta bideoekin lagunduta. XVI. mendetik dokumentatua dago Saint-Pansard edo Zanpantzar (Santu tripaundia) paseatu, epaitu eta sutara kondenatzen dela; oparotasun garaiaren amaieraren eta abstinentziaren hasieraren sinbolo gisa, hau da, garizuma hasiko da segidan.
Festa antolatzeko ardura mutil gazte ezkongabeek zuten, Truffaut-ek igarotze erritu moduan ikusten du. Bere lana irakurrita aise ikusten du Aranburuk Olentzeroren eta Zanpantzarren arteko antzekotasuna bai formari, bai identitateari dagokionez.
Artikulua: Olentzero, síntesis y sugerencia (Mikel Aranburu Urtasun, Soinuberri 14, 409-435 orr.)
Laburpena: ¿Olentzero es Saint-Pansard /Zanpantzar? (Mikel Aranburu Urtasun, Euskonews, 756 Zenbakia, 2020-12-17 / 2021-01-20)
Beyoncé futbol amerikarreko partida baten atsedenaldian, Houstonen (Texas). Kantari estatubatuarra cowboy jantzirik atera da estadio erdira. Kapela hegaluzeak tapatzen dio burua, zangoak belaunetarainoko bota luzeek. Soineko zuri urriak, berriz, izterrak eta paparra... [+]
Iaz egin nuen topo lehen aldiz Ander Zangiturekin, Azpeitiko Dinamoa sormen gunean antolatzen duten Hitzaren Eskolan. Isiltasunaren inguruan aritu ginen, batez ere, hausnarrean. Harrezkeroztik tentu handiagoz erreparatu die haren formei bere ogibidearen mundutik, arkitekturatik... [+]
Zeresana ematen ari da Rami Younis kazetari eta aktibista palestinarraren LYD animaziozko film-dokumentala. Fikziozkoa da, Israelek inoiz okupatu gabeko Lyd hirian kokatua, zeinean ez den sekula ere britainiarren koloniarik egon, eta juduak eta arabiarrak elkarrekin bizi diren;... [+]
Urte berri goiza Joxe Ansorenak, gure aitona Isidroren anaiak, sortutako biribilketa baten izenburua da, urteberri goizean txistulariek kalez kale jo zezaten asmatua. Doinu horren airean, gaueko kondarrak bilduz joaten ginen, zabor kamioiak bezala. Behin, Sakito mozkor galanta... [+]
81 urterekin zendu da. Bere aita Fernando Aire 'Xalbador' bezalaxe, bertsolaria eta artzaina izan zen Mixel Aire.
Basabürüako ibar eskuineko gazteek lehen maskarada arrakastatsua eman dute igandean, Lakarrin.
.jpg)
17 urteko musika ibilbideari itxiera emango dio Odolaren Mintzoak hilaren 25ean Usurbilen eskainiko duen kontzertuan. Amaiera kontzertuaren inguruan egun osoko egitaraua antolatu dute. Bidelagun izan dituzten herriko taldeek hartuko dute oholtza: Rukula, Ameba, Viafara edota... [+]
Hamahiru urte beteko dira asteartean, hilaren 14an, Jose Luis Alvarez Enparantza Txillardegi hil zela, eta hura gogoan, ekitaldi jendetsua egin dute Antiguako Gaskonia plazan. Urteroko legez, Txillardegiren senideak, lagunak eta euskaltzaleak elkartu dira bertan, Eta non du... [+]
Negua beti gertatu izan zait malenkoniatsu. Leihotik begira eta oroitzeko garaia, besterik ez. Udazkenaren eta udaberriaren tarteko burokrazia saihestezina, paramentu bertikal batean zuriz margotzea ostera gainean nahi dena islatzeko. Ez da nire kontua bakarrik, elurra bustia... [+]
Alosia
Perlata
Autoekoizpena, 2024
----------------------------------------------------
Arrasateko Perlata taldeak lan berria kaleratu du. Hainbat disko ditu bizkarrean, eta azkeneko lana bere jaioterriko punk, Oi! eta rockaren zubi-lana egindako Jesusi Etxeberria... [+]
Fun Home. Familia-istorio tragikomiko bat
Alison Bechdel
Txalaparta, 2024
---------------------------------------------
Fun Home. Familia-istorio tragikomiko bat (2006) nobela grafikoaren lehen argitalpenarekin egin zen ezaguna Alison Bechdel komikilaria, nahiz eta berak... [+]
ilbeltza-(1).jpg)
Hamaikagarrenez antolatu dute euskal nobela beltzaren astea, urtarrilaren 20tik 26ra. Ekitaldi ugari egingo dira Baztango bailarako hainbat herritan. Liburu aurkezpenak, mahai-inguruak, solasaldiak eta kultur ekitaldiak izango dira, eta ekintzetan parte hartzea doakoa izango da.