Oinlodia edo peonia etxerako eta leporako
Deabrua uxatzen du; Bizantzio bazeneko garaietatik dator oinlodiaren edo peoniaren (Paeonia officinalis) fama. Bakoitzak gure deabruak ditugunez, etxero beharko luke oinlodi bat behinik. Nik hiru ditut, zein baino zein ederragoa. Oraintxe daude loraldi betean; lore handi deigarriak zabaltzen dituzte, ederki ikusteko modukoak, baita urrundik usaintzekoak ere.
Urte sasoi honetan gehien gustatzen zaizkidan loreak dira: haien koloreak, formak eta usaina. Zenbaiti kiratsa iruditzen zaio, baina makina bat lurrin egin da bere loreena antzeratu asmoz, idunak harrotzeko. Izan ere, usain kontutan peoniaren lorea isilkorra da, estaria du lurruna. Ezin da, gaur arte behinik, loretik lurrina erauzi. Oinlodiaren loreen lurrina lortzea etengabeko jarraibidea izan da aspaldiko lurringileen agendan. Itzalgaizka dabiltza, denak, beren formulak bakoitzak eta berdingabeak direlako ustetan.
Lorearen petaloak tindagai bezala erabili izan dira herenegunago arte; ez ziren merkeak izango petalo horiek emandako kolorea zuten marmeladak eta likoreak.
Sendalebar handia da. Izena ere hortik omen datorkio: Paeonia. Agi danean, Paeos mediku mitologikotik dator, zeinek landare horrekin Troiako gerrateko zaurietatik sendatu zituen Pluton eta beste jainkoak. Hostoak, loreak baina batez ere sustraiak dira sendagai. Sustrai lodikoteak ditu, janari erreserba handiak; hortik etorriko zaio, noski, “oinlodi” izena. Sustrai horien sakadari esker indarrean berritzen da udaberriero. Bada sineskeria bat jainkoen artetik datorrela eta ilargiaren emanaren ondorioz berritzen dela; gauez distira egiten duela diote, eta horrela uztak, abereak eta artzainak babesten dituela. Sustrai horiek lagunak ez dizkio kendu behar peoniari; estaltzen duen lurra kendu, lokarri bat sendo lotu eta txakurrari tiraraziz kentzea zen ohitura. Horretan ere ondo gurea, gizatiarra, gizontiarra den erantzukizunak saihesteko joera, eta txakurra errudundu!
Sustraien xerrak eta haziak hari batean sartu eta lepoko edo iduneko gisa janzten zuten epilepsiadunek, gaixotasunari aurre egiteko. Haurrek ere bazeramaten, hortzaldia suspertu eta mina arintzeko. Geurean agurtzak egiteko agurtza-aleak: uztail amaiera aldera biltzen ziren hazi biribil gogor gorri-beltzak. Txinan estatuaren lorea da eta emakumeen osasunerako landare egokienetakotzat jotzen dute: hilekoaren mina eta nahasteak, muskulu-karranpak, migraina arintzeko eta abarretarako erabiltzen da medikuntza tradizionalean. Aragoiko erreinu zaharraren ikurra ere bada; haiek ere zerbait jakingo zuten.
Beste uste oso ezagun bat ere bada: oinlodiak lorea irekitzeko inurriek bisitatu behar dute bere lore-begia edo pipila. Mito bat. Era guztietako intsektuak hurbiltzen dira lore-botoira, azpiko aldeko sepaloetan jariatzen duen nektarra biltzera, lipido, aminoazido eta eta beste osagai organikoetan aberatsa dena. Oinlodia etxe aldamenean ez jartzeko dio baten batek, inurriak ez erakartzeko. Nik halaxe jarri nuen bada bat, etxe barrenean topatuko duten janaria baino oinlodiarena gustukoagoa izango duten itxaropenarekin.
“Astolilia” eta “tulipa” ere esaten omen zaio oinlodiari. Nire ustez nahasita. Edo?
Garbiñe Larreak Kosmetikoak sendabelarrekin liburua aurkeztu du azaroaren 7an Donostian. Azala, ilea eta gorputzeko hainbat atal garbitzeko eta zaintzeko behar ditugun produktuak guk geuk egiteko argibide eta informazio osoa ematen du liburuak. Auzi hau ez da azalekoa,... [+]
Naturopatiaren eta iridiologiaren mundutik iritsi zen Eztizen Agirresarobe Pineda ezkiotarra kosmetika naturalaren mundura: “Hirugarren urtea dut naturopatia eta iridiologia ikasketetan, baina lehenagotik ere egiten nituen ukenduak, kakaoak, eta antzekoak”, azaldu... [+]
Mendirik altuenetako okoilu gordeetan. Ziztu biziz haize hotzak zazpi hilabetez neguztatzen duen zokoan. Udan igotzen dituzten azienda saldoek motzean eusten dioten belaze bazterretako zuhaixken altzoan. Bertan ezin biziraunari eutsi eta basoak ere txil egin eta urrun-urrunera... [+]
Sardina bat... bi sardina... topatu ziren...
Atlantikoan, Mediterraneoan, Indikoan, Pazifikoan… Gauez bada, 25-55 metroko sakoneran; egunez sakonago, 100 metrorainokoan, harrapariengandik babesteko.
Udazken betean gaudela arnas bideei erreparatu beharra daukagu, garai honetan ia gehienok izango baitugu katarroren bat. Hori bakarrik denean gustura, arnasbideetako gaitz larriagoak zeharo gaiztotuta dabilzkigulako azkenaldian. Gure artean aurre zaintza egitea ohitura zabaldua... [+]
Urriaren 26an Amillubi kolektibizatutako lurretan auzolana eta Haziak liburuaren aurkezpena egin dituzte. Zestoako Portale Kultur Elkarteak eta Amillubi proiektuak elkarrekin antolatu dute ekitaldia.
Euskal Herrira 2018an iritsi zen. Bertakotu eta euskaldundu den migratu bat gehiago. Ongi etorri. Gutxi batzuk hasieran, izurritea 2023rako.
Umetatik baserrian bizi izan dira Gillen eta Bittor Abrego Arlegi anaiak, Lizarraldean, Iguzkitza herrian. Familia abeltzaina izan da haiena baina baserria eta lursailak haien esku gelditu zirenean, proiektuari buelta bat ematea erabaki zuten bi anaiek: “Lur zatia eta... [+]
Ürx’aphal bat badügü
herrian trixterik,
Nigarrez ari düzü
kaloian barnetik,
Bere lagün maitiaz
beit’izan ützirik:
Kuntsola ezazie,
ziek adixkidik.
Zer da zuretzat sukaldea? Niretzat, suaren tokia, sua dagoen aldea. Etxearen bihotza da, lapikokoa mimoz eta maitasunez prestatzeko lekua. Gero, mahai inguruan jateko, dastatzeko, partekatzeko eta disfrutatzeko tokia. Sasoikoa jateko sukaldera sartuko gara.
EHNE Bizkaiak bultzatutako azterketaren emaitzek baieztatu dute eredu agroekologikoan ekoiztuak diren tomateek berotegi efektuko gasen isurketan, eta batez ere energia kontsumoan, inpaktu txikiagoa dutela eredu agroindustrialean ekoiztuak diren tomateekin alderatuta. Honetan,... [+]
Mugek itotzen gaituzte. Ondo esanda, mugek itotzen naute; izan ere, izango da baten bat zeina mugen estuasunean bertan gozo ederki sentituko den. Ni itotzen naute baina, harrigarria, mugak desegin daitezke. Lursail baten mugak, auzo baten mugak, udal baten mugak, eskualde baten... [+]
Atal honetan behin baino gehiagotan aipatu izan dugu izaki txikien munduan (gurean bezalaxe) itxurak okerrera eramaten gaituela, sarritan. Eta gaur dakarkigun laguna horren adibide garbia da, animalia gutxi izango baita Lurrean itxura ahulagoa edo kalteberagoa duenik. Horrez... [+]
56 urteko langile bat hil da Lizarran, Agralco (Agrupacion Alcoholera de Bodegas Cooperativas) biltegian lanean ari zela. 10:00ak aldera gertatu da ezbeharra, Lizarran la alcoholera moduan ezagutzen den nekazaritza hondakinen biltegian.