Ohartarazpenaren artelanak
Koloretsuak, distiratsuak, forma xelebre bezain ederrekoak diren heinean, nudibrankioek beste planeta batetik iritsitako izakiak dirudite. Itsas hondoko izaki biluzi hauek 1980ko hamarkadako gandorretako kolore biziak eta Parisko joskintzako izen handien moda arkitektonikoa dituzte soinean.
Taldeari izena ematen dion ezaugarria beste itsas bareengandik bereizten dituen gorputzaren atzealdean duten mototsa da; hots, brankia biluzia. Mototsa honek ere, taldeak bezala, forma anitzak ditu: adar, luma, pinu itxura, kiribila… Uzkia inguratzen duen lore sorta baten antzekoa izanik, arnasketa funtzioa betetzen du.
Beste itsas izaki askorentzat debekatutako substantziez elikatzeko gaitasuna dute, hala nola, cnidarioez (marmokak, anemonak, polipoak…) nahiz belaki pozoitsuez. Hauek dituzten toxinen eraginarekiko immuneak direnez, haien zelula erresumingarriak arazorik gabe irentsi ditzakete.
Hain eder, hain liluragarri dira, eta era berean, pozoitsu. Izan ere, Barraskiloen eta lapen ahaideak izaki (molusku gasteropodoak), animalia hauek duela milioika urte galdu zuten haien maskorra. Babes modura ordea, larruazal lodi eta urratzaileaz gain, beren burua defendatzeko hutsegiten ez dien pozoia jariatzen dute, azaleko guruinen bidez.
Nudibrankioen gorputz biluzietan ageri diren orbanak, marrak nahiz oihal garestietako pikartadurak ikusiko ditugu, mihise balira bezala. Kolore biziek harrapakariak ohartaraziko dituzte: “Erne! Ez zaik ni irensterik komeni”. Itsas hondoko moda desfilerik dotoreena harrapakariei zuzenduta dago, beraz. Eta ez, ordea, haien artean erakartzeko. Izan ere, nudibrankioak itsuak dira. Haien begi ñimiñoek ozta-ozta bereizten dute argia ilunpetan. Horren ordez, errinoforo izeneko gehigarri sentsorial batzuk dituzte buru gainean: bi adartxo, untxi-belarriak bailiran, zapore eta usainak hautemateko, janaria lortzeko, eta baita ugaltzeko espezie bereko kidea bilatzeko ere (feromonak antzemateko).
Izan ere, hermafroditak diren arren, bi ale elkartu behar dira ernalketa gerta dadin. Bi sexuak gorputz berean izanda ere, nahiago dute binaka, eta ez bakarrik. Errunaldian espezie bakoitzak sortzen duen arrautza-eskultura artistikoa nortasun ikur ere bada.
Gurean, ezagunena Felimare cantabrica dugu; izenak adierazten duen bezala, Kantauri itsasoan ohikoa den espeziea da, eta gure kostaldean urpekaritzan dihardutenen laguna. Hamaika zentimetro izatera heldu daitekeen arren, arruntena 3 eta 5 cm arteko aleak aurkitzea da. Bizkarraldean kolore urdin deigarria du, bi marra hori distiratsurekin: bata errinoforoetan hasi eta gorputzaren erdi-erditik, luzera osoa zeharkatzen duena; bestea aldiz, gorputzaren ertza inguratzen duena. Buru gainean tatuaje modukoa du, bi errinoforoen artean, espeziea bereizteko balio digun aingura edo T formakoa.
Brankiak urdin ilunak dira, haien haritz-hosto formarekin azalera handitu eta, hala, arnasketa funtzioa ezin hobeto betetzeko.
Gure itsas bare txikia inspirazio iturri izango zen Jean Paul Gaultierren pasareletarako. Nondik bestela, bere marinelaren zapi ikonikoa?
ITSAS-BARE KANTAURIARRA (Felimare cantabrica)
TALDEA: Moluskua/Gasteropodoa/Nudibrankioa.
NEURRIA: 3-5 cm.
NON BIZI DA? Kantauri itsasoan, sakonera txikiko itsas hondo hondartsuetan eta baita kilometro bateko sakoneran ere.
ZER JATEN DU? Dysidea fragilis belakiaz elikatzen da.
ERNALKETA: Hermafroditak dira baina bikoteka ernaltzen dira. Errunaldia espiralean egiten dute, kolore zuriko zinta batean. Larbak zazpi egunen buruan jaiotzen dira, 22 ºCko tenperaturan.
BABES MAILA: Ez dago babestuta.
Ugaztun hitza entzutean, askotan burura etortzen zaizkigun lehen ordezkariak tamaina handienekoak izan ohi dira: hartza, otsoa, oreina… Batzuetan etxekotutako katua edo txakurra dira agertzen lehenak, edo urruneko lehoiak eta elefanteak. Ikusgarritasunak lehia irabazi ohi... [+]
Badira hainbat espezie arrandegietan beti egotera derrigortuak diruditenak. Haien arteko arrain batek dirdira berezia du, urrezko koroarekin begiratzen baikaitu: urraburuak (gazteleraz ere, ezaugarri berari men eginez, dorada-k). Ondoan haien artean anaiak diruditen sorta dago,... [+]
Gaua da. Zuhaitzetan geratzen diren hosto gutxien artetik igarotzen da ilargiaren argia. Isiltasuna da nagusi. Txoriak sasi artean daude, babestuta lo, lo-edo. Baina bat batean zerbaitek kolpatu du sasia. Txori gehienak izutu diren arren, izoztuta bezala geratu dira, isilik... [+]
2016an ikusi omen zuten lehen aldiz Herrialde Katalanetan. Bi urte geroago, 2018an alegia, Xanti Pagola eta Imanol Zabalegui entomologoek Gipuzkoan azaldu zela jakitera eman zuten. Eta euskaraz izendatu ere bai! Urte batzuk pasa dira eta ez dut esango gure artean ikusteaz ohitu... [+]
Asko hitz egiten da basoaz azken aldian. Basoak berreskuratzeaz, basoak sortzeaz eta basoaren hedadura zabaltzeaz entzungo duzu sarri. Eta ekintza ona izan daiteke zalantzarik gabe, ekosistema moduan duen balioa handia delako. Baina, basoari jartzen diogun atentzio eta indar... [+]
Antzinako greziar eta erromatarrek izaki mitologikotzat zituzten animalia hauek, itsas hondoan jaio eta hazi ostean, lehorreko zaldien tamainara heltzean, Neptunoren gurditik tiratuko omen zuten. Urrutian ikusten omen zituzten, olatu tontorretan jauzika.
Badoaz basoak kolorez aldatzen, haizea hozten eta egunak mozten. Badator negua, eta lur lehorrean ageri da; baita itsasoan ere. Animalia migratzaileak hasi dira hegoalderanzko bidean, eta zerutik kurriloak hegan pasatzen diren bitartean, itsasotik zerea doa, ur epelagotara... [+]
Sardina bat... bi sardina... topatu ziren...
Atlantikoan, Mediterraneoan, Indikoan, Pazifikoan… Gauez bada, 25-55 metroko sakoneran; egunez sakonago, 100 metrorainokoan, harrapariengandik babesteko.
Ürx’aphal bat badügü
herrian trixterik,
Nigarrez ari düzü
kaloian barnetik,
Bere lagün maitiaz
beit’izan ützirik:
Kuntsola ezazie,
ziek adixkidik.
Atal honetan behin baino gehiagotan aipatu izan dugu izaki txikien munduan (gurean bezalaxe) itxurak okerrera eramaten gaituela, sarritan. Eta gaur dakarkigun laguna horren adibide garbia da, animalia gutxi izango baita Lurrean itxura ahulagoa edo kalteberagoa duenik. Horrez... [+]
Bi argazki aterako dizkiogu gure memoriari: batak Nafarroako Bardeetara eramango gaitu. Bertan, hautsez beteriko pista baten aldamenean, belar luzez osaturiko zelaitxo bat aurkituko dugu. Argazkiak erakutsiko du herpetologo gazte bat bertan barneratzen: begiak erne, zer ikusiko... [+]
Aurtengo udan ez dugu gure hondartzetan marmoka gehiegirik ikusi. Baina ehunka pertsona izan dira Kantauriko postuetan artatuak, Galiziatik Euskal Herrira. Marmokak? Ez. Karabela portugaldarrak orduan? Ezta ere. Oraingoan, arrain baten eztenak izan dira ur-ertzean hankutsik... [+]
Naturazaleren batek galdera hori irakurri eta pentsatuko zuen seguruenik: “Galdetzea ere! Ez dute zerikusirik!” Egia da, bai, behin ezagututa erraz desberdintzen direla oreina eta orkatza. Baina batzuentzat ez da erraza mendian halako animalia ikusi eta ziurtasunez... [+]
A ze fauna! atalaren lehen denboraldian, olatuz-olatu hainbat itsas izaki aurkeztu dizkizuet txoko honen traineruko kareletik. Ordea, bigarren denboraldiko nire lehen artikulua lagun bati gorazarre egin eta bere lanaren garrantzia azpimarratzeko erabili nahi dut:... [+]
Hegazti buruhandia dugu hau, baina ez egoskorra delako, baizik eta fisikoki buru handia duelako. Horregatik da ezaguna hegazti hau, euskaraz erabiltzen diren izen askok bere begi eta buru handiari egiten diote erreferentzia: buruhandi, txorihandi, begihandi, ahohandi…... [+]