COVID pandemiak mundu osoa astindu zuen moduan, aurreikus zitekeen fenomeno bat di-da batean lehertuz, esan liteke Errusiak Ukraina inbaditu izanak gong baten antzekoa dela, pentsaezina beti posible dela modu izugarrian oroitarazten diguna.

Ez gara hasiko hemen esaten ikusi genuela zer zetorren: ez dugu ezer ere ikusi. Komeni da, bestalde, nabarmentzea “gerra berriro datorrela” eta espezialistek idatzitako liburu askotan ez zela hitz bat esaten Errusiaz, zentratzen ziren Txinaren eta AEBen arteko tentsioan. Baina orain  gerra –urrutiko lurraldeak nola suntsitzen zituen ikustera ohituta geundena– gure bizimodu erosoaren atarira hurbiltzeak eragiten digun ikararen erdian, ez dago soberan arazoa ikuspegi ekologista batetik argitzen saiatzea.

Argi geratzen da Errusiaren apustua –edo behintzat bere gaurko liderrena–  ezin dela ulertu jokoan dauden baliabideak analizatu barik, dauden menpekotasunak eta klima-aldaketak ekarriko omen dituen ondorioenak. Errusia sekulako petrolio eta gas kopuruen jabe da, eta uste da hauek are eta gehiago ugarituko direla planetaren beroketarekin Artikoko itsasoko jelak urtuko direnean. Horregatik, bereak dira munduan hautemanik dauden bigarren petrolio erreserba handienak, Saudi Arabiaren ondotik. Errusiako petrolio ekoizpenaren beherakada ez bide da gertatuko 2030a arte. Hidrokarburozko altxor ezkutu hau dela medio, erabat horien menpeko dagoen munduan, Errusia bilakatu da bai Europaren eta bai Txinarentzako bazkide konplikatu baina nahitaezkoa.

Errusia bada laborantzako potentzia liderretakoa ere eta pentsatu behar du planetaren berotzearekin baliabide hau handituko duela, nahiz eta espezialisten artean eztabaida dagoen honetaz. Ukraina ere laboreen altxor garrantzitsua da eta hau ere badaukate jomugan errusiarrek beren inbasioarekin, Donbasseko ikatz eta bestelako meategiak bezala. Planetaren beroketaren ondorioek baldintzatuko duten etorkizun bati begira, adituen ustez munduko eskualde askotan [laborantzaren] etekinak murriztuko direnean, Errusiak harrotasunez erakuts dezake funtsezkoa den baliabide hori daukala. Azken finean, demografiaz gainbehera joan arren eta bere ekonomia AEBetakoen edo Txinakoaren aldean beheraka doan arren, Errusiak sekulako boterea dauka energietan eta laborantzan.

Europa menpeko izateko baldintzak europarrek berek eraiki dituzte

Izan ere, Europar Batasunako herrialdeek, energia-baliabide mugatuak eduki arren, ez dute lortu beren menpekotasuna murrizteko politikak abian jartzerik. Politika horiek badute izena: energia eta materiala aurreztea deitzen dira. Geopolitikaren argudioak alde batera utzirik ere, klima-aldaketa dela eta nahitaezkoak dira. Hala eta guztiz ere, nahiz eta IPCC-k edo hainbat adituk luzaz aldarrikatu duten politika horien beharra, Europar Batasuneko estatuen energia-kontsumoa ez da batere aldatu 1990etik: gaur oraindik 900 milioi tona petrolioren baliokidea da.

Eta Errusiak Europari ematen dionez behar duen petrolioaren %30 eta gasaren %40 inguru, europarrek eraiki dituzte beren menpekotasunaren oinarriak, eta ondorioz beren ahuldadearenak Kremlineko handikiak mahai gainean ukabilkada jotzen duenean. Maila txikiago batean, Europak nekazaritza ekologiko eta herrikoi bat ezartzeko daukan ezintasunak menpeko bilakatzen du kanpoko elikagai eta ongarriekiko.

Europak ez du lortu ere AEBen menpekotasun kultural eta militarretik askatzea. Bereziki, ezin izan du ez NATOtik irten eta ez NATO garatu, honen baliagarritasuna oso eztabaidagarria izan arren 1991n Sobiet Batasuna desagertu zenetik. Aldiz, kontinentearen bestelako antolaketa bat asmatu beharrean, NATOk bere horretan jarraitu du, paradoxa den arren Frantziak sendotuta, Sarkozyren agintaldian De Gaullek planteatutako independentzia-politika bazterturik.

Oraingo krisiaren sustraietako bat, Putini bere krimenak inondik ere barkatzen ez dizkiona, zera da: ez zela esan argi eta garbi Ukraina ez zela NATOren bazkide izango, nahiz eta politikari eta diplomatiko burutsuak, tartean Henry Kissingerrek berak, aspalditik ari ziren esaten Ukrainak ez zuela NATOn sartu behar. Otsailaren 24tik egoera aldatu da, bistakoa denez, baina Bertran Badie nazioarteko harremanetan adituak oroitarazi digunez, gaurkoa ulertzeko ezin ditugu ahaztu historia eta umiliazioak.

Azkenik, azpimarratu dezagun Putin jauna, munduan dagokion bidezko lekua lortu nahi duen Errusia eterno baten igarlea baino gehiago dela herri errusiarrari bere ondasunak kendu eta zergatan, paradisu fiskaletan eta Kosta Urdineko txaletetan pilatu duen oligarka bandaren liderra. Errusiako lehendakariak bere agintea oinarritu zuen Sobiet Batasuna zenaren arpilatzean, aliantza bat tarteko: batetik KGB bezalako egitura estatalak eta bestetik Sobiet Batasunaren porrotean azaldu ziren oligarkak. Duda barik, errazago egin ahal izango zioten aurre Putini baldin eta Mendebaldeko herrialdeek martxan jarri izan balute ihes fiskalaren kontrako borroka eraginkor bat.

Kontua da funtsean, modu diferentean izan arren, Europako herrialdeak eta AEB ere daudela beren aberastasunak –baita COVID pandemiarena bezalako krisi garaietan ere–  lotsagabeki pilatzen dituzten oligarken uztarripean. Eta horiek blokeatzen dituztela planetaren berotzeari aurre egiteko beharrezkoak diren aldaketak, elikatuz menpekotasun eta gatazka zikloak, gaurkoak bezala etorkizunekoak. Bai mundu mailako desberdintasunak eta bai –hazkunde ekonomikoaren obsesioz– nazioen artean baliabideak eskuratzeko dagoen lehia, horiek osatzen dute gerraz betetako etorkizun baten lurzorua. Oraindik goiz da Ukrainan jokatzen den drama zertan bilakatuko den ikusteko, baina hala eta guztiz ere funtsezkoa da oroitaraztea egoera ekologikoa ari dela nazioarteko politikaren jokoan kartak berriro nahasten.

Epe laburrean, baliteke krisiaren irtenbidea jendeagandik sortzea. Azpimarratzekoa da, dirudienez, Ukrainako jendea aurre egiten ari zaiola Errusiako armadaren zilindroari, azpimarragarria inbasioak ez dirudiela popularra Putinen herrialdean bertan, azpimarragarria mundu osoan bakearen aldeko manifestazioek –ehun mila igandean Berlinen– beren arbuioa adierazi diotela inbasioari. Ziurrenik goizegi da esateko herritarren matxinada honek aldatuko duen ala ez egoera militarra. Baina itxaropena ematen du, ea gerra honen ostean ere hautatzen ditugun gure menpekotasunak murrizteko politikak eta prestatzen garen benetako arerioari aurre egiteko: ez gure lagun urkoari, baizik eta klima-aldaketari eta ingurumenaren suntsiketari.

* Hervé Kempf Reporterre hedabidearen zuzendaria da. Otsailaren 28an, aldizkariaren editorial gisa argitaratu du hemen euskaratuta eskaintzen dugun "Remarques écologistes sur la guerre en Ukraine".