Gueñesko (Bizkaia) Sodupe auzoko haurrek eta udal hartan basoen arduraduna den Joseba Garcia Lizarraldek  iraultza txiki bat ekarri zioten Euskal Herriari 2010eko otsailean. Julen Nafarrate kazetariak honela kontatu zuen Berrian: “Ezer egin barik, landatuz. Basoak birlandatzeko ohiz kanpoko bidea jarraitu dute Gueñesen. Zuhaitz Egunaren harira, gorostiak landatu dituzte Nendo Dango teknika japoniarra jarraituz”. Ereiteak bi krisiri aurre egiteko balio izan die gueñestarrei.

Kronikan Garcia Lizarraldek iradoki zion kazetariari duela bi urte Udalak murriztu egin behar izan zuela haur eta gaztetxoekin mendiak basoberritzeko zeukan aurrekontua.  Ekonomiak egin duen gainbeherarekin, 2011n ez dira aberatsago egongo. Landareak erostea baino merkeago ateratzen da haurrak mendira eraman, arboletatik edo orbel artetik haziak jaso eta haiek buztinezko pilotatxotan bilduta ereitea.

Nendo Dangok irauli nahi duen beste krisia ingurumenaren honda-tzea bera da. Munduak zuhaitzak eskas ditu. Eta baso berriak landa-tzen hasitakoan, efikazia gutxiko sistemak usatzen ditugu gizakiok: oso nekez haziko diren landareak sartzeko zulogintzan, lehendik indarra galduta dauzkaten lurzoruak lan horiekin gehiago andeatzen ditugu.     Nendo Dango teknika Masanobu Fukuoka (1913-2008) japoniarrak asmatu zuen. Soroetan zuhaitzak eta bestelako uztak ematen dituzten landareak uztartu eta elkarlanean modu ahalik eta naturalenean hazten saiatu zen Fukuoka, eta nekazaritza ekologikoaren lauzpabost erreferentzia nagusietako bat da. Permakulturan ari direnek aitortzen diote nagusitasuna, goldatu gabeko nekazaritzan ari direnetako gehienek bezala.

Mundua basamortutzeko bidean doala-eta asmatu zuen Nendo Dango, funtsean zera dena: ahalik eta modu erraz eta merkeenean lortzea ahalik eta zuhaitz gehien erne eta haztea, oihan berri iraunkorrak osatuz, zuhaitz, sastraka eta belarkiak batean ereinda bolatxoetan.

Teknika sinplea da. Buztinezko bai pilotatxo edo puxtarriak, edo bai opil txiki edo diskoak egin, barruan daramatzatelarik erein nahi diren haziak. Horrela pilota edo opiltxo bakoitzak barruan hiru hazi mota eramango ditu. Batetik, lehen euriekin erneko diren belar eta lekaleak. Horiekin batean zuhaixka eta sastraken haziak. Eta azkenik, aurrekoek antolatutako ekosisteman errazago erne eta sustraituko diren arbola eta zuhaitzenak.

Denbora batez idortzen utzi diren bolatxo hauek gero eramango dira baso berria sortzen ikusi nahi den lekura, jaurti aliritzira, eta aio, Pelaio. Naturak eginen du bere lana. Euriarekin, babesgarri eduki duten buztinetik hasiko dira ernetzen haziak bata bestearen segidan.

Fukuokak bi txori jo nahi zituen koxkorrokin. Batetik, ahal bezain gutxi urratu lurra, nekazaritzan ere zerabilen Wu-Wei (Ez egin) taoistari jarraiki. Bestetik, ahalik eta zuhaitzik gehiena erein. Munduaren idortzeak kezkatzen zuen. Azken elkarrizketetako batean kazetari bati bukaeran bota zion: “Esaten dizut liburuak harrika botatzeko, ez duzuela hainbeste pentsatu behar. Artikuluan jar ezazu nahi duzuna, baina azken lerroetan ipini: ‘Elkarrizketa honek ez du ezertarako balio’. Buztinezko bolatxoak erein behar ditugu fite, ez zaigu-eta astirik geratzen”.

Alternatiba: sastrakak kimatzea

Munduan basamortu bilakatzen ari diren eremuetan erraz eta zabal usatzeko modukoa da Nendo Dangoa. Fukuoka beraren ametsa horixe zen, hain zuzen, hazi bolatxoak modu masiboan ereitea, baita hegazkinak eta helikopteroak erabiliz ere, buztinezko pilotak modu ia industrialean ekoizturik.

Zuhaitzak eta soroa integratzen dituzten laborantza teknikak gero eta zabalduagoak daude mundu osoan. Basoetan milaka urtez ondu den lurrean hazten baitira gizakion elikadura bermatzen duten landareak. Mende luzeetako ustiatze ezjakinaren ondoren, soroek basoen laguntza eskatzen dute denetan.

Zuhaitz adaxka txikituak (BRF Bois Raméal Fragmenté, frantsesez) asko lezake lurrak zaharberritu edo sendatzeko prozesuan. Horrek esplikatzen du zuraren eta sutarako egurraren beharraz gain, prefosta-  mundu osoko nekazari askoren artean zuhaitz landaketa edo ereiteak piztu duen interesa. BRFa egiteko ez dira zuhaitz handiak behar, 7 zentimetroko diametroa baino txikiagoko adaxkak birrintzen dira. 

Basamortuak gizakia behartu duen erlojupeko lasterketan asko ari dira munduan saiatzen. Hil berria da Wangari Maathai nobel saridun kenyatarra, sortu zuen Green Belt Mouvementen bidez lortu duena Kenyan eta Afrikako beste herrialde batzuetan milioika zuhaitz berri landatzea, funtsean baserrietako emakumeek beren gain hartutako lanarekin. Horiek gehien bat mintegietan ernetako zuhaitz txikiak landatzen dituzte. Baina nola lortu basoak are gehiago ugaritzea?

Irailean Jordanian burutu dute permakulturaren nazioarteko 10. biltzarra. Permakultura mugimendu zabal eta anitza da mundu osoan (Australian sortu zuen Bill Morrisonek) eta bi hitzetan esanda, gizakiak bere behar guztiak modu iraunkorrean asetzeko moduak lantzen ditu. Jordaniakoan ura zuten min-tzagai nagusi, baina hizlarien artean   Tony Rinaudo-k lezio interesgarri hau aurkeztu zuen: Basamortutzeari gaina hartuz eremu idorretan.

Australiako World Vision Gobernuz Kanpoko Erakundeko kide den Rinaudok erakutsi zituen FMNR Farmer Managed Natural Regeneration (Laborariek kudeatutako naturaren lehengoratzea) sistemarekin lortutako fruituak. Kasik erabat idortutako parajeetan ere geratzen dira sastrakak, zuhaitz txikiak edo ebakitako arbolen ipurdietan nola edo hala bizi diren kimuak. Puja ahulok zaindu, kimatu eta ugaritzetik sortzen dituzte baso berriak FMNR teknikarekin.

Herri bakoitzean baserritarrek mugatzen dute oihandu nahi duten eremua, hautatzen zein adar utzi aurrerako eta zein kimatu, landare gazteak aziendetatik babesteko neurriak hartzen, suak borrokatzen, eta abar.

Auzolanak urte gutxitan ematen dituen fruituak erakutsi zituen Rinaudok diapositibetan, abantailak aletuz: egurra hurbildu herrietara bilketara joan behar duten haur eta emakumeen mesedetan, etxegintza eta tresnetarako zura, elikadura ugaritzea, lurzoruaren kalitatea hobetzea, higadura gutxitu eta lurpeko urak eta iturriak aberastea, basoko hegazti eta piztiak itzultzea, eta abar.

Hazi ereitea eta kimaketa buru-tsua, batek ez du bestea kentzen. Fukuoka bietan ariko zen gustora, naturari lagunduz gizakiaren ahalik eta indar txikienez. Wu-Wei, alegia.

Informazio gehiago:

 - Nendo Dango ingelesezko Wikipedian.

- Nendo Dango nola egin eskuliburua gaztelaniaz (PDF)

- Neska hauek “guerrilla gardening” egiten dute alferrik dauden lurretan hazi pilotak ereinez.

- Auzolaneko baratzean hazi opiltxoak egiten.

- Farmed Managed Natural Regeneration Wikipedian.

- FMNR Tony Rinaudok esplikatuta.

- FMNR Yotubeko bideo honetan Tony Rinaudok azalduta.