Naturako garbitzailea
Gurean hain ezaguna den hegazti hau ustelzale porrokatua da, eta honek ez dio fama onik ekarri. Batzuek arrano, buitre, futre, hatxarrano edo mirusai deitzen diote; izen ofiziala sai arrea (Gyps fulvus) da.
Urola-kostaldean batzuek lepogorri ere deitzen omen diote, eta arrazoiarekin, denok baitugu sai talde bat hildako animali baten inguruan elikatzen ari direneko irudia buruan, saiek burua eta lepoa odolez beterik dutela. Irudi hauek nahiko gogorrak eta “gore”ak ere izan daitezke, eta honek putrearen fama txarra sustatu arren, gizakion eta ekosistemaren ongizaterako behar-beharrezkoak diren hegaztiak dira.
Sai arreak hildako animaliez elikatzen dira, hau da, sarraskijaleak dira. Hil berri dauden animalien okela jaten dutenean, ez diote okelari usteltzeko denborarik ematen eta ondorioz, okela usteltzerakoan agertu daitezkeen patogeno arriskutsuen hazkundea ekiditen dute. Putrerik gabe, hildako animaliek lau aldiz denbora gehiago beharko lukete deskonposatzeko. Hildako gorpu bat deskonposatzen denbora asko igarotzen badu, beste espezieentzako infekzio puntu da eta gaixotasun baten ondorioz hil baldin bada, are gehiago. Ondorioz, gorpura inguratzen diren bizidunak infektatuz gero, animalien artean zabaldu daiteke gaitza baserrietako abereengana edo etxeko animalietara, eta gizakiongana heltzeko aukerak ere handitzen dira. Sairik gabe, hildako animalia modu industrialean erraustea aukera bat litzateke, baina hau ez da beti posible eta posible denean ere, gastu ekonomiko bat da. Horrez gain, hildako animalien gaixotasunak zabaltzea ekiditen dutenez, gaixotasun hauek bai abereetan zein gizakiongan tratatzeko gastatu beharko litzatekeen dirua aurrezten digute.
Eta nola da posible saiek sarraskia jan eta ez gaixotzea? Animalia hauen urdaileko pH-a oso azidoa delako, sarraskian egon daitezkeen patogenoak akabatzeko adinakoa. Baina sarraskiak ez dira egunero aurkitzen, hau dela-eta, hegazti hauek metabolismoa izugarri jaitsi dezakete eta baraualdia luzatu elikagaia aurkitu arte. Bi edo hiru aste pasatu ditzakete baraurik. Ikertzaileek behatutakoaren arabera, elikagaien bila egiten dituzten distantziak batez beste 141 km dira, urtaroaren arabera aldaketak dauden arren: neguan distantzia motzagoak egiten dituzte, etzalekutik gertuago gelditzen dira eta udan aldiz, luzeagoak. Noizbehinka beraien lurraldeetatik irten eta distantzia luzeak egiten dituzte, 1.750 km-rainokoak izan daitezkeenak.
Gehienok ikusi ditugu sai arreak hegan, hegalak mugitu gabe eta bueltak ematen. Hau energiarik gabe hegan egiteko korronte termikoak erabiltzen dituztelako da. Korronte termikoak, airea berotzean sortzen diren eta gorantz mugitzen diren aire bero zutabeak dira. Saiek zutabe hauek aprobetxatzen dituzte airearekin batera altuera irabazteko. Baina sai multzo bat bueltaka eta altuera galtzen ikusiz gero, hori bai, sarraskiren bat topatu dutenaren seinale da.
Gaur egun Euskal Herriko sai arre populazioak egoera ona duen arren, hauek dira espezieak pairatzen dituen kontserbazio arazo nagusiak: pozoiek eragindako heriotzak, legez kontrako ehiza, linea elektrikoak eta haize-errotak, eskuragarri dagoen janari kantitatearen beherakada, abeltzaintza ohituren aldaketak eta abere hilak kudeatzeko osasun arloko araudiaren aplikazio zorrotza. Bigarren mailako pozoitzeak ganaduaren gaixotasunei aurre egiteko erabiltzen diren tratamendu sanitarioak irensteagatik ematen dira. Izan ere, tratamendu sanitario hauek hartu dituen ganaduaren okela irenstean, saiak tratamendua bera ere irensten du, eta hegaztiari kalte edo heriotza eragiten dio. Hau saihesteko diclofenacol-aren erabilera debekatu eta hain kaltegarriak ez diren produktuekin ordezkatu beharko litzateke.
SAI ARREA Gyps fulvus
TALDEA: Ornoduna / Hegaztia.
NEURRIA: Mokotik-isatsera 95-110 cm. Hego-luzera 230-265 cm.
NON BIZI DA? Harkaiztietan, leku irekietan.
ZER JATEN DU? Sarraskia.
BABES MAILA: Europa mailan babestuta dago.
Leihatila honetan behin baino gehiagotan azaldu ditugu Ama Naturaren engainuak bere izakiak babestearren. Batzuetan, erle edo liztor itxura zuten euliak ekarri ditugu, beste batzuetan inongo arriskurik ez duten arrisku-kolorazioko intsektuak ere bai (kolorazio aposematikoa... [+]
Nekazal eremu lehor baten erdian ageri da putzua. Txikia da tamainaz, eta ez oso sakona. Egunak dira euririk egiten ez duela, baina oasi txiki honek oraindik ere aurretik bildutako urari eusten dio. Gauak eremua irentsi du eta isiltasunaren erdian kantu bakarti bat entzun da... [+]
Trebea, burutsua eta iheskorra; olagarro arruntak, izenak hala adierazten ez badu ere, aparteko trebetasunak ditu. Itsas molusku zefalopodo haragijale honek txundituta gauzka, bere ezaugarri eta ahalmen bitxiekin. Ornogabe guztien artean adimentsuena da, besteak beste.
Azken glaziazioan Euskal Herriko lurraldea zapaltzen zuten mamutek, leizeetako hartzek, bisonteek eta baita hienek ere. Elur iraunkorrera eta hotzera egindako animalia horiek desagertu egin ziren baldintza glaziarrekin batera. Baina dinosauroen desagerpenaren garaian ugaztun... [+]
Gaur egun Lur planetan bizi diren intsekturik handienek 30 cm inguruko tamaina izan dezakete, gizaki baten seiren bat, gutxi gorabehera. Horien artean daude tximeleta eta sits erraldoiak edo kakalardo potoloak. Halako izaki harrigarrien aurrean nola bada erreparatu lau... [+]
Arboletako hostoak eroriak dira eta basoko lurra estalia dute. Lurraren eta hosto gorrituen artean, alabaina, sortzen da geruza fin bat, arreta gutxi jasotzen duena, baina espezie askoren biziraupenerako garrantzi handia izan dezakeena. Hezetasuna mantentzen du, zomorroak... [+]
Duela 180 milioi urte Pangea kontinentea zatitu zenerako ikasia zuen aingirak Thetis itsasoa zeharkatzen. Ordudanik kontinenteak mugituz joan dira, eta aingira espezieak ezberdinduz. Jatorrizko arbaso beretik bereizi diren 20 aingira espezieen artean, gurea da, ibai-aingira edo... [+]
Koloretsuak, distiratsuak, forma xelebre bezain ederrekoak diren heinean, nudibrankioek beste planeta batetik iritsitako izakiak dirudite. Itsas hondoko izaki biluzi hauek 1980ko hamarkadako gandorretako kolore biziak eta Parisko joskintzako izen handien moda arkitektonikoa... [+]
Ugaztun hitza entzutean, askotan burura etortzen zaizkigun lehen ordezkariak tamaina handienekoak izan ohi dira: hartza, otsoa, oreina… Batzuetan etxekotutako katua edo txakurra dira agertzen lehenak, edo urruneko lehoiak eta elefanteak. Ikusgarritasunak lehia irabazi ohi... [+]
Badira hainbat espezie arrandegietan beti egotera derrigortuak diruditenak. Haien arteko arrain batek dirdira berezia du, urrezko koroarekin begiratzen baikaitu: urraburuak (gazteleraz ere, ezaugarri berari men eginez, dorada-k). Ondoan haien artean anaiak diruditen sorta dago,... [+]
Gaua da. Zuhaitzetan geratzen diren hosto gutxien artetik igarotzen da ilargiaren argia. Isiltasuna da nagusi. Txoriak sasi artean daude, babestuta lo, lo-edo. Baina bat batean zerbaitek kolpatu du sasia. Txori gehienak izutu diren arren, izoztuta bezala geratu dira, isilik... [+]
2016an ikusi omen zuten lehen aldiz Herrialde Katalanetan. Bi urte geroago, 2018an alegia, Xanti Pagola eta Imanol Zabalegui entomologoek Gipuzkoan azaldu zela jakitera eman zuten. Eta euskaraz izendatu ere bai! Urte batzuk pasa dira eta ez dut esango gure artean ikusteaz ohitu... [+]
Asko hitz egiten da basoaz azken aldian. Basoak berreskuratzeaz, basoak sortzeaz eta basoaren hedadura zabaltzeaz entzungo duzu sarri. Eta ekintza ona izan daiteke zalantzarik gabe, ekosistema moduan duen balioa handia delako. Baina, basoari jartzen diogun atentzio eta indar... [+]
Antzinako greziar eta erromatarrek izaki mitologikotzat zituzten animalia hauek, itsas hondoan jaio eta hazi ostean, lehorreko zaldien tamainara heltzean, Neptunoren gurditik tiratuko omen zuten. Urrutian ikusten omen zituzten, olatu tontorretan jauzika.
Badoaz basoak kolorez aldatzen, haizea hozten eta egunak mozten. Badator negua, eta lur lehorrean ageri da; baita itsasoan ere. Animalia migratzaileak hasi dira hegoalderanzko bidean, eta zerutik kurriloak hegan pasatzen diren bitartean, itsasotik zerea doa, ur epelagotara... [+]