Mundu mailako lapurra
Azeria kanido bat da, otso eta txakurren familiako haragijalea. Animalia zuhur, maltzur eta argiaren fama dauka, eta ez alferrik! Ez da indartsuena izango, baina beti moldatzen da han eta hemen, mokaduren bat lortzeko.
Azeria (Vulpes vulpes)
TALDEA: Ornoduna / Ugaztuna.
NEURRIA: Txakur ertain batena. 3-8kg artean.
NON BIZI DA? Era guztietako habitat naturaletan eta baita hiriguneetan ere.
ZER JATEN DU? Haragia eta fruituak.
BABES MAILA: Ez dago babestuta.
Belarri tente zorrotzak, handi samarrak eta beltzak atzealdetik. Mutur luzea eta fina, goiko ezpain zuriarekin. Begi txikiak eta begininia bertikala. Hanka luzexka eta meheak eta oinak txikiak. Ilaje arre-gorrixka, aski ezaguna, eta isats oso luzea, punta zuri zuriarekin. Neguan zehar ilajea lodiagoa izaten du, hotzari aurre egiteko.
Munduan zehar oso zabaldua, era guztietako habitat naturaletan bizi da, baina baita gizakiaren presentzia ohikoa den herri inguruetan edo hiri handietan ere. Euskal Herria ez da salbuespena, eta berdin-berdin aurki dezakegu basoan, baserri inguruetan, labore lurretan, Pirinioetako gailur altuenetan, Bardeetan, hirietan, zabortegietan... oso-oso moldakorra da eta denera egokitzen da. Hori da bere arrakastaren gakoa.
Bakartia dela esan daiteke orokorrean. Arrak bere lurraldea markatzen du seinale usaintsu ugarirekin, leku nabarmenetan. Emeen araldia urtarrilean eta otsailean zehar izaten da eta garai horretan ezagunak dira azerien uluak eta zaunkak. Umealdia 1-12 azerikume artekoa izaten da eta arrak kumeen zainketan parte hartzen du. Ama eta kumeak janariz hornitzen ditu etengabe, baina ez da inolaz ere gordelekuan sartuko umeekin kontaktua izateko moduan. Bitxia benetan!
Edozeri helduko dio azeriak. Bere mutur luzearekin sagu, lursagu, satitsu eta antzerakoak ehizatzen trebea da oso eta kolpetik irentsiko ditu askotan. Erbi, koneju eta txoriak ere gustuko ditu. Fruitu, zomorro, narrasti, zizare, arrain... denetik ehizatzen du eta aukera guztiak aprobetxatzen ditu, baita sarraskia ere.
Oso oportunista izaki, gizakiaren presentziak eskaintzen dizkion aukera “errazei” ez die muzin egiten. Horretarako denetik egiten du: zaborrak miatu, ukuilu eta biltegietan sartu edo jendea dabilen eremuak gauero bisitatu. Oilo-lapurraren fama ere ondo irabazia dauka. Zelatan egongo da, eta aukera ikusten duenean, isilik, edozein zirrikitutatik sartu eta... zas! Eramango du oilo edo oilaskoa.
Horregatik segi izan zaio azeriari eta garai batean harrapatu eta eskean ibiltzen ziren etxez etxe, kalte egiten zuelako. Pastor Izuela bertsolari aiarrak ederki kontatzen du hori “Txakur txiki gorria”ren bertsoetan. Azeri eskea egin nahian, Manterolako errotariak bizilagunaren txakur gorria hil omen zuen, eta etxez etxe ibili zen arrautzak bildu nahian.
Manterolako semia
gizon abila da,
nere txakur txiki hori
hark berak hila da,
azeria dulakuan
hor ibilia da,
zerbait bildu nahia badu
hark fameliara.
Hala eta guztiz ere, ez da azeria aprobetxategi maltzur moduan ikusi behar. Ugaztun benetan eder eta trebe honek bizirauteko sekulako sena du eta espezie oso garrantzitsu eta beharrezkoa da bizi den ekosistema guztietan. Gainera, Euskal Herri osoan hain ezaguna izanik, gure natura ondarearen parte ez ezik, kultura ondarea osatzen duten tradizio batzuetako protagonista ere bada... zeinek ez du ba ezagutzen, adibidez, Hernanin eta beste herri batzuetan egiten den “axeri-dantza”?
Duela gutxiko kontua da. Iberiar katamotza (Lynx pardinus), mundu mailako felino espezie mehatxatuenetarikoa, “galtzeko arriskuan” egotetik “kaltebera” kategoriara igaro da IUCNren Espezie Mehatxatuen Zerrenda Gorrian. Espeziea kontserbatzeko egindako... [+]
Txikitan kaian arrantzatu ohi genituen ‘pantxito’ gehienak ziurrenik bisiguak izango ziren, baina nekez ikusten genituen bisigu handiak. Izatekotan, jatetxe ezagunetan izango zen, arraindegietako bisigu gehienak kanpotik ekarriak ziren bitartean. Egun, kostaldeko... [+]
Ur azaletik gertu dabiltza arrainak igerian. Zerbait uretarantz gerturatzen ari da, hegan: arrano bat dator, bere atzaparrak aurrerantz luzatuta eta zaplast! Uretan sartu da, bete betean. Arraina harrapatu ostean burua uretatik atera du arranoak, baina arrainak hondorantz egiten... [+]
Kakalardo adar-luze honen irudiak ez du zalantza izpirik uzten: ez du parekorik. Gure lurretan, eta Europa osoan ere, genero honetako espezie bakarra da. Bere tamaina handiak (kakalardo bat izateko, noski) eta bere kolorazioak gure begietan betiko txertatzen dira ikusteko... [+]
Gaztea denean ez du zalantzarako tarte askorik uzten. Suge gorbatadunak badu ezaugarri bat gainontzekoetatik bereizten duena: gorbata. Gorbata, edo batzuek deitzen dioten moduan, lepokoa. Izan ere, kolore arre edo ilun, berdexka edo urdina izan badaiteke ere gorputza, buruaren... [+]
Udako solstizioa gerturatzen ari den honetan, euskal kostaldean itsas dortokak ikusteko aukerak ugaritu dira. Gure uretan ezagunena Egiazko kareta (Caretta caretta) da. Ale helduen oskolaren batezbesteko tamaina, 120 cm-ko luzera zuzenera eta 200 kg-ko pisura irits daiteke... [+]
Saguzarrek Chiroptera taldea osatzen dute. “Cheir” eskua, “pteron” hegala, antzinako grezieran. Beraz, eskuetan hegalak. Hegan egin dezakeen ugaztun bakarra izanik, airea konkistatu eta sekulako arrakasta lortuta, mundu osoan ia 1.500 saguzar espezie... [+]
Aspaldi arrantzaleek gutxi estimatutakoa bazen ere, egun platerean itsasoan baino dezente hobe ezagutzen da. Haragi trinkoa du, bereziki isatsean.
Hego luze eta zorrotzak eta v formako urkila-itxuradun buztana duen hegazti hau ikustean badakigu Euskal Herrira uda heltzear dagoela. Bizkarraldea eta buztana beltzak ditu, distira urdinxkekin, papar gorria eta azpialdea, aldiz, zurixka. Euskaldunon sinesmenetan presentzia... [+]
Gertukoa dugu oso bere irudi bitxia: ur gainean flotatuaz, gu txikitan oheko koltxoiaren gainean korrika eta saltoka ibiltzen ginen antzera. Zentzuzkoa da pentsatzea animalien gorputzak uretan hondoratu egiten direla ur-azalean ibiltzen saiatzen direnean, baina zapataria ez da... [+]
Euskal Herriko gune batzuetan bizilagun ezaguna dute jada dragoitxo arrunta. Nafarroa hegoaldean, esaterako, urteak daramatza (gutxienez 1980ko hamarkadatik) bertako hormetan eta etxe inguruetan gora eta behera, batez ere gau partean, argia duten inguruetan, jatena non... [+]
Urte batzuk ditugunok (nire kasuan, mordoska) sarritan entzun izan diegu gure guraso eta senitarteko helduenei garai bateko ikuskizun harrigarri baten berri. Ipuin baten gertatuko balitz bezala, larreak “argi txikiz” apaintzen zirela maiatza inguruko gau garbietan... [+]
Itsaso zabalean bada izaki lirdingatsu bat, gorputz gardenekoa, bitxi bezain ezezaguna. Aitzitik, ezin esan genezake ezohikoa denik, haren banaketan munduko itsaso gehienetara zabaltzen baita, Kantauri itsasoa barne. Batzuetan bakarka topatu daitezke, besteetan aldiz lepoko edo... [+]
Amonak sarritan aipatu zidan badela arrain bat, garai batean kostaldeko herrietako sukalde askotan ohikoa zena. Arrain-zopa egiteko bereziki ezaguna omen zen, oso zaporetsua baita labean erreta jateko ere. Beti platerean oroitzen dut, eta beraz, orain gutxira arte oharkabeko... [+]
Esaera asko sortu ditu hegazti honek. Ikusteko zaila den arren, denok ezagutzen dugu. Nola? Kantuagatik. Bere izena kantu egiteko erak eman diola pentsa dezakegu. Urtero kantatzen du udaberrian eta uda partera aldiz, isildu egiten da. Esaerak dioenez, “maiatzean kuku, San... [+]