Migranondoa, beste bat etxerako
Mingrana urrutitik ekarritako fruitua da. Punisagarra da mingrana edo alesagarra edo alegorria edo milagrana edo xokorra edo granada: Punica granatum. Punica izena latinetik dator, eta “punicum malum” izenaren laburdura da, eta punicum horrek Poenus edo Phoinikes du jatorri, hau da, fenizioak, beraz, mingrana fenizioen sagarra da, latinez. Hortik euskarazko punisagarra ere. Granatum, aldiz, grânâtus hitzetik dator, ale edo grano ugariduna.
Itxuraz Irandik ekialdera sortutako fruta arbola da eta handik mendebalderantz, Mediterraneora fenizioek ekarri eta zabaldua. Preziatua izan da aspaldidanik eta inguru horretako kultura guztietan gurtutako fruitua da. Judu, musulman, kristau, egiptoar, greko, erromatar eta inguru haietako sekta guztien aldareetan urrutira gabe ibili da mingrana alea. Geurera ere iritsia da, aspaldi, eta izen batzuk bidaia horretatik etorritakoetatik jasoak dira: punisagarra, milagrana, mingrana eta granada; beste batzuek, xokorra, alesagarra eta alegorria, euskaratik sortuak dirudite. Gazteleraz aritzen direnek diote granadari “mingrana” esaten diotela Milagron. Gutxi-gehiago dozenaren bat mende bada arabiarrak Nafarroa hegoaldean egonkortu zirenetik. Eta ekialdeko jakintsuak mingranondorik gabe ez ziren etorriko. Mingranondoa edo mingrana errexala, granadaondoa, mingranalatzea denez, badu gurean izen ugariaren zahardadea behintzat.
Joan da Euskal Herriko mingrana sasoia. Bai, bai, hori ere han eta harago ikusten da eta gero eta gehiago ugarituko diren fruta arbola horietako bat izango da. Gure etxean ederki asko dator, ea hastear den sasoi berri honetan adoretu eta fruituak emateko asmoa hartzen duen.
Udazkenari bizi punttu polita eransten dio bere muztioak. Guk zuzenean edaten dugu jengibre (Zingiber officinale) mordoska batekin. Baina uzta ugaritu ahala muztio horren beste bide batzuk lantzeko asmoa dut: punisagardoa egin nahi dut. Lehengo mendeko idazleek jaso duten eran puni sagardoa (Nikolas Ormaetxea “Orixe”), mingrana-mistela (Juan Inazio Goikoetxea “Gaztelu”) edo granada-mistela (Santiago Onaindia).
Punisagardo horrekin koktelen mundua etxekotu nahi dut. Baditut batzuk begiz eta zintzurrez jota: Tekila Sunrise: punisagardoa, laranja zukua (Citrus sinensis) eta tekila (Agave tequilana); Sex on the Beach: punisagardoa eta laranja mertxika (Prunus persica) eta ahabi zukua (Vaccinium myrtillus); eta Diabolo: punisagardo ziropa eta limonada.
Hondartzako larru jotze horrek, Sex on the Beachek, tanto asko izango ditu, baina nik uste dut Diabolo izango dela gure etxean gehien edango dena. Izan ere, granadinarekin koktela osatzeko mingranak beste izen polita ere badu: alegorria. Eta Kandido Izagirre lexikografo frantziskotarrak lehengo mendean Arantzazu aldean jaso zuenaren arabera, alegorria da “elizatik apur bat urrundutako pertsona”.
Badu mingranak beste edeski polit bat: agi danean mingrana ale guzti-guztiek barruan ale kopuru berbera dute. Baina kopurua zein den denak ez daude ados. Batzuek diote urteak egunak adina dituztela: 365 ale. Beste batzuek, ordea, 613 dituztela diote. Sekula zenbatzea otu al zaizu? Koktelari tiraka hainbatu beharko ditugu.
Pandemiaren ondorengo testuinguruan, elikadura –ustez oinarrizko eskubide den hori– lantzeko mugitzen hasi zen talde bat Gasteizen. “Militantzia esparruan beste gaiak jorratzen ari ziren ordurako, etxebizitzarena kasu, baina elikadura ardatz hartuta ez zegoen... [+]
Azken glaziazioan Euskal Herriko lurraldea zapaltzen zuten mamutek, leizeetako hartzek, bisonteek eta baita hienek ere. Elur iraunkorrera eta hotzera egindako animalia horiek desagertu egin ziren baldintza glaziarrekin batera. Baina dinosauroen desagerpenaren garaian ugaztun... [+]
Belako, Chill Mafia, Eñaut Elorrieta, Fermin Muguruza, Ibil Bedi, J Martina, ØDEI, Olaia Inziarte, Nøgen eta Tatxers daude sinatzaileen artean. 237 musikariren zerrenda argitaratu dute.
Errezilera bizitzera joan eta sagarrondoak landatu zituen Satxa Zeberiok, Bio-K proiektuaren bultzatzaileak, duela zenbait urte. “Iritsi zen sagarrekin zerbait egiteko momentua, eta sagar zukua eta sagardoa ekoizteari ekin genion orduan”, azaldu du. 2015ean sortu... [+]
Agur negu. Negu betea da eta badoa. Mimosak (Acacia dealbata) eta magnoliak (Magnolia soulangeana eta Magnolia stellata) loratu dira, ongi etorri beraz loraldi nagusiei. Baina kontuz hotzarekin. Dagoeneko egun-argia ordubete pasatxo luzatu bada ere, zehar begiratuz bada ere... [+]
Gurean hain ezaguna den hegazti hau ustelzale porrokatua da, eta honek ez dio fama onik ekarri. Batzuek arrano, buitre, futre, hatxarrano edo mirusai deitzen diote; izen ofiziala sai arrea (Gyps fulvus) da.
Artiletan sustraitzeak ematen duen bakeak salbatzen nau maiz, kanpoko zein barruko ekaitzetatik. Artilea baino bakegile eraginkorragorik ez dut aurkitu inguruan. Bere indarra areagotzen da odola, karena eta oritza tartean badaude; artilearekin batera haiek ere ehundu baitute... [+]
Otsailean, neguaren erdigunean gauden honetan, lehentasuna gorputza ondo ureztatua edukitzea da. Intxaurrondoa egiten ari den bezala: sustraiak neguan biltegi gisa erabiltzen ditu, sustrai motz eta lodiak behar ditu, ura eta lurreko mantenugaiak biltzeko.
Txerri-hiltze sasoia da negua. Hotzak beroarena errazago kenduko dio. Guri ere txerriez hitz egiten dugunean beroarena behinik kenduko baligute!
Urteak daramatza Ipar Euskal Herriko Biharko Lurraren Elkarteak (BLE) bioaniztasun landatuaren inguruan lanean. “Hainbat proiekdu ditugu abian, eta horietako bat baratzeko hazien ingurukoa da”, azaldu du Nico Mendiboure Hazi Sareko kideak. Duela lau bat urte hasi... [+]
Gaur egun Lur planetan bizi diren intsekturik handienek 30 cm inguruko tamaina izan dezakete, gizaki baten seiren bat, gutxi gorabehera. Horien artean daude tximeleta eta sits erraldoiak edo kakalardo potoloak. Halako izaki harrigarrien aurrean nola bada erreparatu lau... [+]
Lapurdiko hezegunea funtsezkoa da biodibertsitatearen biziraupenerako. Proposamena eremuan zabaldu dute eta Errobi inguruko sistema hidrauliko osoa barnean izango luke; Baionako, Angeluko, Basusarriko, Milafrangako eta Uztaritzeko Aturri ibaiaren ibaiadarrak, esaterako. Bost... [+]
Nekazaritzan trebatzeko eta proiektu propioak abiatu aurretik ekoizpenean eta merkaturatzean norbere burua probatzeko, abian dira gurean nekazaritzako hainbat test gune. Araban, 2023an abiatu zuten Aleko nekazaritzako test gunea, baina, antzeko egitasmo gehienekin alderatuta,... [+]
Sekula bananarik jan ez duten bi lagun ezagutzen ditut; nerau bat. Bananazalea da, ordea, jendea. Afrika eta Asia aldean sortutako landare generoa da banana (Musa x paradisiaca), baina gaur egun Ameriketan ere asko egiten da. Ekoizlerik handiena India da, eta esportatzaile... [+]
Urte berriaren hasieran asmo berritu egiten gara dirudienez, eta egin beharreko zereginen zerrendak egiten ditugu gutako batzuk. Egiteko horien artean irakurtzeko ditudan liburuen zerrenda izaten da bat, gero eta zerrenda gizenagoa. Zuetako ez gutxik zer irakurtzen dudan galdetu... [+]