Masusta, maruga, marrubia eta morala
Hizkuntzalariarentzat ala filologoarentzat, ez dakit, baina hona lantxo bat. Ikaragarrizko nahastea dugu, neuk behintzat bai. Ataka honetan maiz topatu dut neure burua, batez ere komunikatzeko orduan, hitzak eman eta hartzeko orduan. Eta nahastearen edo bokataren hitza “masusta” da.
Masusta edo Wikipediak dioen bezala maxusta, maraxuxa, maazuza, masustra, masusa, masurta, ma(t)zusta, masosta, marzusta, marzuza, martutza, marzuzi, marzoza, martzuza, matsutsa, matsuts, matxutx, matust, maxoxa, maxuxa, maxurta, mazurtza, mazuza, mazuzta, masurta, matxutxe eta masuste.
Hemendik atzerakoa dena nire iritzi soila dela jakin ezazu. “Masusta” hitzarekin fruta mota jakin bat adierazten dela iruditzen zait. Polidrupa formako fruta; drupa edo barruan hezurtxoa daraman aletxo asko biltzen duen igalia.
Bi generotako landareek ematen dituzte masustak, Rubus eta Morus generoetakoek. Rubus generokoak dira laharra (batez ere Rubus ulmifolius) eta mugurdiondoa (Rubus idaeus). Laharraren frutari masusta esaten zaio, mugurdiondoarenari mugurdi, bina baita ere masusta-gorri, gortale, margu, margu-gorri, martxuka-gorri, marguzi... Marrubiari (Fragaria vesca) ere, besteak beste, margu, marguazi, maguri, manguri, mailubi, mailuki, arrega eta amarrugi ere esaten zaio; landareari marguosto. Rubustarrak zuhaixkak dira, marrubiak belarkarak, denak iraunkorrak.
Morus generoa beste sagardotegiko bukoia da. Arbolak dira, nik marugatze esaten diet. Asko dira, ezagunenak bi: marugatze zuria (Morus alba) eta marugatze beltza (Morus nigra). Morus izena latinetik dator, hizkuntza horretan marugatzeari hala esaten zaio. Marugatzeak ere izen asko du: masusta, masuster, masustondo, masusta arbola, masusta zuhaitza, moraondo, martoltza, martolzaondo, martzokaondo, martutz-piku, martutzondo, martotsondo martxuka, martxukaondo, marzuzondo, masusta-habe, masustabe, parra eta abar. Marugatzearen fruta maruga da, baina baita martola, martoltza, martutz, martxuka eta abar luuuuze bat.
Gaztelerarekin batera garatu izanak ekarri ote digu, neurri batean, nahasketa hori? Haiek “mora” esaten diote laharraren aleari “zarzamora” beharrean, baita marugatzearen aleari ere. Guk masusta biei. Era berean antza duten frutak, lehen aipatutako forma horretakoak edo antzekoak izen beretsuekin ezagutzen ditugu. Eta izen gehienak “ma” dute hasiera. Marua orbana da, intxaur alearen moskolak edo moskoronak uzten duen arrasto nabarmena; hau da, mazkaroa. Ma, ma, ma...
Erotu egin behar izen festa honetan. Ni aspaldi burutik jauzi nintzen honelakoetan, baina elkar ulertze aldera ere egin beharko dugu ba, ezta? Adorea eta kemena behar baitira zikulu-saltsa honetan bizitzeko. Nik marugatzea-maruga erabiltzen dut arbolarentzako eta laharra-masusta sasiarentzako. Izan ere, nere buruarekiko betebehar morala zen. Gazteleraz hala esaten diote marugatzeari: “moral”.
Nekazariarentzat baratzea eragozpena besterik ez da. Egungo makina bat nekazari “aurreratuk” horrela pentsatzen du. Bere lanean ez dute baratzerik behar, ezta oilategirik, ezta sagarrondorik, ezta erlauntzarik ere.
Sugea entzun eta leku lehor bat etorriko zaio burura askori, narrastiek beroa behar dutela ondo barneratua baitu gizakiak. Suge guztiak ez dira berdinak, ordea; denek ez dituzte baldintza berak gustuko, eta horri esker dago, besteak beste, dagoen dibertsitatea. Bakoitzak bere... [+]
Gasteizko Basaldea etxaldean dago kokatuta Soilik nekazaritza birsortzaileko proiektua, Abetxuko auzoan, eta Jaime Garcia, Joseba Vigalondo eta Javier Chaves dira bultzatzaileak. “Lehen sektorean, eredu agroekologikoan inkorporazio berriak bultzatzea da gure helburua,... [+]
Udaberrian orain dela egun gutxi sartu gara eta intxaurrondoa dut maisu. Lasai sentitzen dut, konfiantzaz, bere prozesuan, ziklo berria hasten. Plan eta ohitura berriak hartu ditut apirilean, sasoitu naiz, bizitzan proiektu berriei heltzeko konfiantzaz, indarrez, sormen eta... [+]
Ohe beroan edo hotzean egiten da hobeto lo? Nik zalantzarik ez daukat: hotzean. Landare jaioberriek bero punttu bat nahiago dute, ordea. Udaberriko ekinozio garai hau aproposa da udako eta udazkeneko mokadu goxoak emango dizkiguten landareen haziak ereiteko.
Duela lau urte abiatu zuten Azpeitian Enkarguk proiektua, Udalaren, Urkome Landa Garapen Elkartearen eta Azpeitiako eta Gipuzkoako merkatari txikien elkarteen artean. “Orain proiektua bigarren fasera eraman dugu, eta Azkoitian sortu dugu antzeko egitasmoa, bere izenarekin:... [+]
Itsasoan badira landareen itxura izan arren animalia harrapari diren izaki eder batzuk: anemonak. Kantauri itsasoan hainbat anemona espezie ditugun arren, bada bat, guztien artean bereziki erraz atzemateko aukera eskaintzen diguna: itsas-tomatea.
Aurten "Israel Premier Tech" txirrindularitza talde israeldarra ez da Lizarraldeko Miguel Indurain Sari Nagusia lasterketara etorriko. Berri ona da hori Palestinaren askapenaren alde gaudenontzat eta munstro sionistarekin harreman oro etetea nahi dugunontzat, izan... [+]
Donostiako Amara auzoko Izko ileapaindegi ekologikoak 40 urte bete berri ditu. Familia-enpresa txikia da, eta hasieratik izan zuten sortzaileek ile-apainketan erabiltzen ziren produktuekiko kezka. “Erabiltzaileen azalarentzat oso bortzitzak dira produktu gehienak, baina... [+]
Ugaztunei eskainitako azken artikuluaren amaierako hitzak hurrengo animalia aurkezteko aitzakia paregabea dira. Bertan esaten genuen muturluzeak erreka “garbi eta txukunak” behar dituela, kutsadurarik gabeak baina elementu natural anitzekin. Animalia txiki horren... [+]
Bada Borda bat ilargian. Bai, bai, Borda izeneko krater bat badu ilargiak; talka krater edo astroblema bat da, ilargiaren ageriko aldean dago eta bere koordenadak 25º12’S 46º31’E dira; inguruan 11 krater satelite ditu. Akizen jaiotako Jean Charles Borda de... [+]
Sare sozialen kontra hitz egitea ondo dago, beno, nire inguruan ondo ikusia bezala dago sare sozialek dakartzaten kalteez eta txarkeriez aritzea; progre gelditzen da bat horrela jardunda, baina gaur alde hitz egin nahi dut. Ez ni optimista digitala nauzuelako, baizik eta sare... [+]
Mila milioika mintzo dira agintariak. CO2 isurketak konpentsatzeko neurri eraginkor gisa aurkeztuta, zuhaitz landaketei buruzko zifra alimaleak entzuten dira azken urteetan. Trantsiziorako bide interesgarria izan zitekeen, orain arteko oihanak zainduta eta bioaniztasuna... [+]
Kutsatzaile kimiko toxikoak hauteman dituzte Iratiko oihaneko liken eta goroldioetan. Ikerketan ondorioztatu dute kutsatzaile horietako batzuk inguruko hiriguneetatik iristen direla, beste batzuk nekazaritzan egiten diren erreketetatik, eta, azkenik, beste batzuk duela zenbait... [+]
Magnoliak eleganteak dira. Dotoreak. Anddereak. Pontxoak. Apainak. Pimentak. Gurbilak. Ponposak, ponpoxearrenak. Ortiroak. Ia-ia fazazkoak, kriket eta kraket. Ez naiz harritzen, beren loraldien azpian lurrarekin urtzerainoko handitasunaren menpeko sentitzen naiz urtero.