Hizkuntzalariarentzat ala filologoarentzat, ez dakit, baina hona lantxo bat. Ikaragarrizko nahastea dugu, neuk behintzat bai. Ataka honetan maiz topatu dut neure burua, batez ere komunikatzeko orduan, hitzak eman eta hartzeko orduan. Eta nahastearen edo bokataren hitza “masusta” da.
Masusta edo Wikipediak dioen bezala maxusta, maraxuxa, maazuza, masustra, masusa, masurta, ma(t)zusta, masosta, marzusta, marzuza, martutza, marzuzi, marzoza, martzuza, matsutsa, matsuts, matxutx, matust, maxoxa, maxuxa, maxurta, mazurtza, mazuza, mazuzta, masurta, matxutxe eta masuste.
Hemendik atzerakoa dena nire iritzi soila dela jakin ezazu. “Masusta” hitzarekin fruta mota jakin bat adierazten dela iruditzen zait. Polidrupa formako fruta; drupa edo barruan hezurtxoa daraman aletxo asko biltzen duen igalia.
Bi generotako landareek ematen dituzte masustak, Rubus eta Morus generoetakoek. Rubus generokoak dira laharra (batez ere Rubus ulmifolius) eta mugurdiondoa (Rubus idaeus). Laharraren frutari masusta esaten zaio, mugurdiondoarenari mugurdi, bina baita ere masusta-gorri, gortale, margu, margu-gorri, martxuka-gorri, marguzi... Marrubiari (Fragaria vesca) ere, besteak beste, margu, marguazi, maguri, manguri, mailubi, mailuki, arrega eta amarrugi ere esaten zaio; landareari marguosto. Rubustarrak zuhaixkak dira, marrubiak belarkarak, denak iraunkorrak.
Morus generoa beste sagardotegiko bukoia da. Arbolak dira, nik marugatze esaten diet. Asko dira, ezagunenak bi: marugatze zuria (Morus alba) eta marugatze beltza (Morus nigra). Morus izena latinetik dator, hizkuntza horretan marugatzeari hala esaten zaio. Marugatzeak ere izen asko du: masusta, masuster, masustondo, masusta arbola, masusta zuhaitza, moraondo, martoltza, martolzaondo, martzokaondo, martutz-piku, martutzondo, martotsondo martxuka, martxukaondo, marzuzondo, masusta-habe, masustabe, parra eta abar. Marugatzearen fruta maruga da, baina baita martola, martoltza, martutz, martxuka eta abar luuuuze bat.
Gaztelerarekin batera garatu izanak ekarri ote digu, neurri batean, nahasketa hori? Haiek “mora” esaten diote laharraren aleari “zarzamora” beharrean, baita marugatzearen aleari ere. Guk masusta biei. Era berean antza duten frutak, lehen aipatutako forma horretakoak edo antzekoak izen beretsuekin ezagutzen ditugu. Eta izen gehienak “ma” dute hasiera. Marua orbana da, intxaur alearen moskolak edo moskoronak uzten duen arrasto nabarmena; hau da, mazkaroa. Ma, ma, ma...
Erotu egin behar izen festa honetan. Ni aspaldi burutik jauzi nintzen honelakoetan, baina elkar ulertze aldera ere egin beharko dugu ba, ezta? Adorea eta kemena behar baitira zikulu-saltsa honetan bizitzeko. Nik marugatzea-maruga erabiltzen dut arbolarentzako eta laharra-masusta sasiarentzako. Izan ere, nere buruarekiko betebehar morala zen. Gazteleraz hala esaten diote marugatzeari: “moral”.
The Guardian egunkariak Épernayn (Frantzia) txanpain-industrian aritzen diren migratzaileen egoera aztertu du. Ikerketak agerian utzi ditu luxuzko xanpaina-marken mahastietan lan egiten dutenen baldintza prekarioak eta legez kanpokoak.
Ugaztun hitza entzutean, askotan burura etortzen zaizkigun lehen ordezkariak tamaina handienekoak izan ohi dira: hartza, otsoa, oreina… Batzuetan etxekotutako katua edo txakurra dira agertzen lehenak, edo urruneko lehoiak eta elefanteak. Ikusgarritasunak lehia irabazi ohi... [+]
Palestinarren genozidiorako Israelek erabiltzen duen arma nagusietako bat gosea da. Alde batetik, Gazara elikagaiak sartzeko debekuarekin, eta, bestetik, Palestinako elikadura-burujabetza ezabatuta.
Laster urte guztian izango ditugu malko ilar goxoak (Pisum sativum). Oraindik, ordea, negua eta udaberria dira, ia erabat ilar freskoak jateko sasoia; udaberrian jango ditugun azken ilarrak ereiteko garaia orain hasten da. Eta oraintxe jango ditugu urria aldera erein zirenak.
Gero eta nekazaritzako test gune gehiago ditugu inguruan, hau da, nork bere proiektua martxan jarri aurretik nekazaritzan eta abeltzaintzan trebatzeko guneak. Nafarroako Zunbeltz espazioa eta Gipuzkoako eta Ipar Euskal Herriko Trebatu dira horietako zenbait adibide, gurean... [+]
Euskal Sagardoa Jatorri Deiturak erronka ezarria dio bere buruari: Euskal Herri osoko sagar eta sagardogileak biltzea. “Sagardoaren kultura lurralde osoan dago, eta lurralde osoan mantendu dira sagardotarako sagarrak”, esan digu Unai Agirrek, sor-markaren... [+]
“Aterako dut sagar zuku bat?”. Galdera horrekin hasi da Barrundiako Ekonomatoko kide Koldo Lopez Borobia, Susana Lopez de Ullibarri eta Santi Txintxurretarekin izandako elkarrizketa. Sagar zukuaren bueltan eta sagarrondoz inguratutako lorategian elkartu gara. Hau ez... [+]
Herritarrak elkarren artean saretzea eta bizitza sozialerako espazioak bultzatzea da Xiberoko Kolektiboa elkartearen lan ildoetako bat. Bide horretan, baratze kolektiboa sortzeko aukera suertatu zitzaien 2020an Maulen, eta zalantzarik gabe, proiektuari ekitea erabaki zuten... [+]
Txokolatea kakaotik sortzen da. Kakaoak Theobroma cacao du izena; Theobroma hitzak “jainkoen janaria” esan nahi du. Aspaldikoa da txokolatearen gurtza; jainkoena zena azkar asko egin genuen geure. Euskal Herrian, azukrearekin eta kafearekin batera elikagaien... [+]
Badira hainbat espezie arrandegietan beti egotera derrigortuak diruditenak. Haien arteko arrain batek dirdira berezia du, urrezko koroarekin begiratzen baikaitu: urraburuak (gazteleraz ere, ezaugarri berari men eginez, dorada-k). Ondoan haien artean anaiak diruditen sorta dago,... [+]
Mikro eta makro kontzeptuen arteko muga lausoa da, eta elkarren arteko eragina lausoa izan arren, eragiten du. Baita gugan ere. Arazoa dator lainopeko itsutasunean asmatzen ez dugunean gu geu non gauden, herria non dagoen.
Zeruka, zeru bete on dakar zerukak. Zeruka, magitxa, magintxeta, mihauria, magina, baina, ilar-axala, mantxa, teka edo, ezagunena, leka. Lekak barruan dakarren leka-gauza, leka-bihia, lekalea edo lekazia bezalako jaki ederrik ba al da negua goxatzeko? Pertzak bete lekari,... [+]
Arrasateko Beroña auzoan dago kokatuta Xabi Abasolo Etxabek eta Naiara Uriarte Remediosek bultzatutako Errastiko Ogia proiektua. Bakoitza bere bidetik iritsi ziren okintzaren mundura, baina eredu ekologikoan eta ama orearekin ekoizteko oso ongi uztartu dituzte bi gazteen... [+]
Gaua da. Zuhaitzetan geratzen diren hosto gutxien artetik igarotzen da ilargiaren argia. Isiltasuna da nagusi. Txoriak sasi artean daude, babestuta lo, lo-edo. Baina bat batean zerbaitek kolpatu du sasia. Txori gehienak izutu diren arren, izoztuta bezala geratu dira, isilik... [+]
Bart arratsean izan da. Etxekoak gintonikari zurrupaka. Ni aspaldi dibortziatu nintzen gintonikarekin. Ginak oso gogoko ditut, hortz-haginak ur, baina tonikak ezin edan ditut, gozoegi eta burbuila zakar gehiegi.