Marrubiak kantari bildu behar dira
Marrubizalea al zara? Udaberriaren atea irekitzen du marrubiak. Egun bi marrubi talde ezagutzen dira, mailukiak edo basatiak (Fragaria vesca) eta marrubi tzarrak (Fragaria x ananassa). Biak paretsu loratzen dira, udaberriko ekinozioarekin. Aspaldikoak dira gurea baino lurralde hotzagoetan, AEBetan batik bat, udaberriari ongietorria emateko antolatzen diren marrubi festak. XIX. mendearen amaiera aldekoak ezagunak dira, eta ospakizunik handienen eran musika, dantza, joko eta abarren artean jan-edanerako marrubiak eta xanpaina izaten dira.
Europan, agidanean, marrubiari ez zioten gutiziaz begiratzen eta bertako mailuki txikia ez zen genetikoki garatu, teknikoki esaten den eran ez zen hobekuntza genetikorik egin. Ameriketan kolonizatzaile espainiarrek harrituta ezagutu zuten maputxeen quelguena edo Txileko marrubi zuria (Fragaria chiloensis) eta haren marrubi erraldoiak –oilo arrautza baten tamaina artekoak– topatzean Europara ekarri arteko gauza onik ez zuten izan. Frantziar espia zen Amedee François Frezierek ezkutuan ekarri zituen 1714an. Bretainiako Bresten sortu zituzten 1766an gaur salgai izan ohi diren marrubi tzarrak edo baratze marrubiak, quelguena eta AEBetako Virginia marrubia (Fragaria virginiana) hibridatuta.
Virginiako marrubia, izatez, gure mailukia edo marrubi basaren tankerakoa da. AEBetako Virginia estatutik omen dator, baina estatu ugaritan topatu zuten, baita Kanada hegoaldean ere. Irokesek bere mitologian dute, eta, Ashley Dayk bere 3 Sisters to Invite to Thanksgiving horretan dioenez, marrubia Ama Lurraren bihotzetik sortu omen zen, hura Sapling eta Flint bere bi seme bikiez erditzerakoan hil zenean.
Ameriketako hego eta ipar muturretako kulturetan marrubiak garrantzi handia du. Iparraldean bezala, marrubi sasoi berria hasten denean, Txileko partean ere makina bat ospakizunetan goresten dute.
Gurean marrubiak izen ugari du, gure arbasoek ederki ezagutu eta baliatuko zuten arrasto bizia: marrubi eta mailukiz gain arrega, arregatze, amarrugi, anube, maguri, mahali, mailubi, maraguri, marabio, maraburu, maranburu eta maramo behintzat bai. Eta ospakizunik ez al dugu? Beti gutxietsi izan ote dugu? Jean Martin Hiribarne azkaindarrak 1858an idatzi zuen Euskaraz Eguia liburuan honela dio: “Lurrari darraizko zuhamu, yende eta herriak; arregan bizi dire marmalo osteak. Goran bezainbat bizidun bada lurpean”. Arrega edo marrubia ez da saguzarraren eguerdiko doministikua.
Joxepak behintzat begiko zituen; Lasturko Ugarte etxetik Astigarragako Errekaldera etorri zen Joxepa Agirregabiria Zubimendi, eta marrubiak saltzera eramaten zituen Donostiara. Hala esaten omen zien etxean marrubia biltzen zutenei: marrubia kantari bildu behar da. Ixilik arituz gero marrubia jan eta jan; kantari ezin jan!
Orain eta hemen ere marrubiak etorri direla ospatzea ere txarra al da? Ingurukoak hautatu ordea, ttiki, goxo eta bixiak, eta utzi urrun ezezagun batetik ekarritako marrubi tzar gordin zakar horiek.
Lehen sektorea bultzatzeko eta indartzeko lanean dihardute Nafarroako Pirinioetan azken urteotan, eta lanketa horren baitan sortu zuten Pirinioetako Mahaia. Diagnostikoa ondu dute azken urteotan, eskualdean lehen sektoreari lotuta dituzten hutsuneak identifikatzeko, eta ondorio... [+]
Datorren negua gozatuko digute zainzuri kimuek (Asparagus officinalis). Baratzeko nire kuttuna da, baita nire baratzekoa ere.
Bi argazki aterako dizkiogu gure memoriari: batak Nafarroako Bardeetara eramango gaitu. Bertan, hautsez beteriko pista baten aldamenean, belar luzez osaturiko zelaitxo bat aurkituko dugu. Argazkiak erakutsiko du herpetologo gazte bat bertan barneratzen: begiak erne, zer ikusiko... [+]
'Nafarroako Intxaurra' marka kolektibo berriak Lizarraldeako, Erdialdeko eta Goi Erriberako zortzi ekoizle biltzen ditu. Kanpaina honetan 200 bat tona intxaur merkaturatuko dituzte, Nafarroan ekoizten den intxaur kopuruaren %46 inguru.
Bada urtebete udazkeneko bederatziurrenak nola egin artikulua idatzi nuela eta berriz ere urtaroak eskatzen digun lanaz idatzi beharra daukat. Izan ere, gibel garbiketa egiteko sasoia dugula esanez publikazio dezente ari naiz ikusten sare sozialetan eta kezka eragin dit. Orain... [+]
Barrikoteak, barrikak, bukoiak eta upelak bete berriak ditugu etxean sagar muztioz (Malus domestica). Makina bat beteko ziren, ipar eta hego, gure geografia guztian mahatsarenarekin ere (Vitis vinifera). Sagasti, mahastiko lanak eta dolare, soto, upelategi eta pitarretako lanak... [+]
EAEko ekoizpen ekologikoaren kontseilua da ENEEK-Ekolurra, eta zertifikazioaz gain, eredu ekologikoaren aldeko sustapen lana ere egiten du elkarteak. “Gaur egun, argi ikusten dugu etorkizuneko eredua dela ekoizpen ekologikoa, eta badagoela honi buruzko informazioa emateko... [+]
Aurtengo udan ez dugu gure hondartzetan marmoka gehiegirik ikusi. Baina ehunka pertsona izan dira Kantauriko postuetan artatuak, Galiziatik Euskal Herrira. Marmokak? Ez. Karabela portugaldarrak orduan? Ezta ere. Oraingoan, arrain baten eztenak izan dira ur-ertzean hankutsik... [+]
Sekreturik ez esan baratzean. Bai bai, adi baratzean. Zer agi ere ataizean ibili, begi-belarri. Ezkutatzekorik baduzu ez azaldu baratzean. Patatak (Solanum tuberosum) begiak ditu, artoak (Zea mays) belarriak, arrosondoak (Rosa spp.) antena zorrotzak, asunak (Urtica dioica)... [+]
Urteak dira Bergaran kontsumoaz eta lehen sektoreaz lanketa zabala egiten hasi zirela. Ereindajan kooperatibaren eta Elikadura Mahaiaren sorrerak bultzada izan ziren lanketa orokor horretan. Azken urteotan, azoka plazaren inguruko hausnarketa prozesuan buru-belarri aritu dira... [+]
Naturazaleren batek galdera hori irakurri eta pentsatuko zuen seguruenik: “Galdetzea ere! Ez dute zerikusirik!” Egia da, bai, behin ezagututa erraz desberdintzen direla oreina eta orkatza. Baina batzuentzat ez da erraza mendian halako animalia ikusi eta ziurtasunez... [+]
"Kanpora begira" bizi izan garen udararen ondoren, udazkenak geure buruarekin berriro konektatzera, errutinara itzultzera eta bertan nola sentitzen garen entzutera gonbidatzen gaitu. Eta udazkenean zer behar dugu osasuntsu eta energiaz beteta sentitzeko? Garaiko jakiek... [+]
2014an sortu zuten Birika Permakultura proiektua Leioako lursail okupatu batean. Jurgi Uriarte Idiazabalek eta beste bi kidek jarri zuten martxan egitasmoa. “Lursail hartatik bota egin gintuzten gerora, aparkalekua egin behar zutelako, eta, etenaldi baten ondoren, bakarrik... [+]
A ze fauna! atalaren lehen denboraldian, olatuz-olatu hainbat itsas izaki aurkeztu dizkizuet txoko honen traineruko kareletik. Ordea, bigarren denboraldiko nire lehen artikulua lagun bati gorazarre egin eta bere lanaren garrantzia azpimarratzeko erabili nahi dut:... [+]
Jakoba Errekondok Ilargia eta landareak 2025eko agenda eskutan, ilargiaren arabera baratzeko lanak nola antolatu azalduko du eta entzuleen galderak zuzenean erantzungo ditu. Antton Olariagak argitalpen horretarako egin dituen hamabi piztiren ilustrazioak erakutsiko ditu eta... [+]