Marrubizalea al zara? Udaberriaren atea irekitzen du marrubiak. Egun bi marrubi talde ezagutzen dira, mailukiak edo basatiak (Fragaria vesca) eta marrubi tzarrak (Fragaria x ananassa). Biak paretsu loratzen dira, udaberriko ekinozioarekin. Aspaldikoak dira gurea baino lurralde hotzagoetan, AEBetan batik bat, udaberriari ongietorria emateko antolatzen diren marrubi festak. XIX. mendearen amaiera aldekoak ezagunak dira, eta ospakizunik handienen eran musika, dantza, joko eta abarren artean jan-edanerako marrubiak eta xanpaina izaten dira.
Europan, agidanean, marrubiari ez zioten gutiziaz begiratzen eta bertako mailuki txikia ez zen genetikoki garatu, teknikoki esaten den eran ez zen hobekuntza genetikorik egin. Ameriketan kolonizatzaile espainiarrek harrituta ezagutu zuten maputxeen quelguena edo Txileko marrubi zuria (Fragaria chiloensis) eta haren marrubi erraldoiak –oilo arrautza baten tamaina artekoak– topatzean Europara ekarri arteko gauza onik ez zuten izan. Frantziar espia zen Amedee François Frezierek ezkutuan ekarri zituen 1714an. Bretainiako Bresten sortu zituzten 1766an gaur salgai izan ohi diren marrubi tzarrak edo baratze marrubiak, quelguena eta AEBetako Virginia marrubia (Fragaria virginiana) hibridatuta.
Virginiako marrubia, izatez, gure mailukia edo marrubi basaren tankerakoa da. AEBetako Virginia estatutik omen dator, baina estatu ugaritan topatu zuten, baita Kanada hegoaldean ere. Irokesek bere mitologian dute, eta, Ashley Dayk bere 3 Sisters to Invite to Thanksgiving horretan dioenez, marrubia Ama Lurraren bihotzetik sortu omen zen, hura Sapling eta Flint bere bi seme bikiez erditzerakoan hil zenean.
Ameriketako hego eta ipar muturretako kulturetan marrubiak garrantzi handia du. Iparraldean bezala, marrubi sasoi berria hasten denean, Txileko partean ere makina bat ospakizunetan goresten dute.
Gurean marrubiak izen ugari du, gure arbasoek ederki ezagutu eta baliatuko zuten arrasto bizia: marrubi eta mailukiz gain arrega, arregatze, amarrugi, anube, maguri, mahali, mailubi, maraguri, marabio, maraburu, maranburu eta maramo behintzat bai. Eta ospakizunik ez al dugu? Beti gutxietsi izan ote dugu? Jean Martin Hiribarne azkaindarrak 1858an idatzi zuen Euskaraz Eguia liburuan honela dio: “Lurrari darraizko zuhamu, yende eta herriak; arregan bizi dire marmalo osteak. Goran bezainbat bizidun bada lurpean”. Arrega edo marrubia ez da saguzarraren eguerdiko doministikua.
Joxepak behintzat begiko zituen; Lasturko Ugarte etxetik Astigarragako Errekaldera etorri zen Joxepa Agirregabiria Zubimendi, eta marrubiak saltzera eramaten zituen Donostiara. Hala esaten omen zien etxean marrubia biltzen zutenei: marrubia kantari bildu behar da. Ixilik arituz gero marrubia jan eta jan; kantari ezin jan!
Orain eta hemen ere marrubiak etorri direla ospatzea ere txarra al da? Ingurukoak hautatu ordea, ttiki, goxo eta bixiak, eta utzi urrun ezezagun batetik ekarritako marrubi tzar gordin zakar horiek.
The Guardian egunkariak Épernayn (Frantzia) txanpain-industrian aritzen diren migratzaileen egoera aztertu du. Ikerketak agerian utzi ditu luxuzko xanpaina-marken mahastietan lan egiten dutenen baldintza prekarioak eta legez kanpokoak.
Ugaztun hitza entzutean, askotan burura etortzen zaizkigun lehen ordezkariak tamaina handienekoak izan ohi dira: hartza, otsoa, oreina… Batzuetan etxekotutako katua edo txakurra dira agertzen lehenak, edo urruneko lehoiak eta elefanteak. Ikusgarritasunak lehia irabazi ohi... [+]
Palestinarren genozidiorako Israelek erabiltzen duen arma nagusietako bat gosea da. Alde batetik, Gazara elikagaiak sartzeko debekuarekin, eta, bestetik, Palestinako elikadura-burujabetza ezabatuta.
Laster urte guztian izango ditugu malko ilar goxoak (Pisum sativum). Oraindik, ordea, negua eta udaberria dira, ia erabat ilar freskoak jateko sasoia; udaberrian jango ditugun azken ilarrak ereiteko garaia orain hasten da. Eta oraintxe jango ditugu urria aldera erein zirenak.
Gero eta nekazaritzako test gune gehiago ditugu inguruan, hau da, nork bere proiektua martxan jarri aurretik nekazaritzan eta abeltzaintzan trebatzeko guneak. Nafarroako Zunbeltz espazioa eta Gipuzkoako eta Ipar Euskal Herriko Trebatu dira horietako zenbait adibide, gurean... [+]
Euskal Sagardoa Jatorri Deiturak erronka ezarria dio bere buruari: Euskal Herri osoko sagar eta sagardogileak biltzea. “Sagardoaren kultura lurralde osoan dago, eta lurralde osoan mantendu dira sagardotarako sagarrak”, esan digu Unai Agirrek, sor-markaren... [+]
“Aterako dut sagar zuku bat?”. Galdera horrekin hasi da Barrundiako Ekonomatoko kide Koldo Lopez Borobia, Susana Lopez de Ullibarri eta Santi Txintxurretarekin izandako elkarrizketa. Sagar zukuaren bueltan eta sagarrondoz inguratutako lorategian elkartu gara. Hau ez... [+]
Herritarrak elkarren artean saretzea eta bizitza sozialerako espazioak bultzatzea da Xiberoko Kolektiboa elkartearen lan ildoetako bat. Bide horretan, baratze kolektiboa sortzeko aukera suertatu zitzaien 2020an Maulen, eta zalantzarik gabe, proiektuari ekitea erabaki zuten... [+]
Txokolatea kakaotik sortzen da. Kakaoak Theobroma cacao du izena; Theobroma hitzak “jainkoen janaria” esan nahi du. Aspaldikoa da txokolatearen gurtza; jainkoena zena azkar asko egin genuen geure. Euskal Herrian, azukrearekin eta kafearekin batera elikagaien... [+]
Badira hainbat espezie arrandegietan beti egotera derrigortuak diruditenak. Haien arteko arrain batek dirdira berezia du, urrezko koroarekin begiratzen baikaitu: urraburuak (gazteleraz ere, ezaugarri berari men eginez, dorada-k). Ondoan haien artean anaiak diruditen sorta dago,... [+]
Mikro eta makro kontzeptuen arteko muga lausoa da, eta elkarren arteko eragina lausoa izan arren, eragiten du. Baita gugan ere. Arazoa dator lainopeko itsutasunean asmatzen ez dugunean gu geu non gauden, herria non dagoen.
Zeruka, zeru bete on dakar zerukak. Zeruka, magitxa, magintxeta, mihauria, magina, baina, ilar-axala, mantxa, teka edo, ezagunena, leka. Lekak barruan dakarren leka-gauza, leka-bihia, lekalea edo lekazia bezalako jaki ederrik ba al da negua goxatzeko? Pertzak bete lekari,... [+]
Arrasateko Beroña auzoan dago kokatuta Xabi Abasolo Etxabek eta Naiara Uriarte Remediosek bultzatutako Errastiko Ogia proiektua. Bakoitza bere bidetik iritsi ziren okintzaren mundura, baina eredu ekologikoan eta ama orearekin ekoizteko oso ongi uztartu dituzte bi gazteen... [+]
Gaua da. Zuhaitzetan geratzen diren hosto gutxien artetik igarotzen da ilargiaren argia. Isiltasuna da nagusi. Txoriak sasi artean daude, babestuta lo, lo-edo. Baina bat batean zerbaitek kolpatu du sasia. Txori gehienak izutu diren arren, izoztuta bezala geratu dira, isilik... [+]
Bart arratsean izan da. Etxekoak gintonikari zurrupaka. Ni aspaldi dibortziatu nintzen gintonikarekin. Ginak oso gogoko ditut, hortz-haginak ur, baina tonikak ezin edan ditut, gozoegi eta burbuila zakar gehiegi.