2012ko martxoaren 8an, Kordobako (Argentina) emakumeen kartzelara joan zen Celeste Agüero, beste bi kiderekin, poesia xuxurlatzera. “Rock banda bat zegoen eta guardiek ez zieten presoei dantzatzen utzi. Gure txanda iritsi zenean, ezin izan zuten kontrolatu kartoizko hodi batek hedatu zuen alaitasunaren adierazpena”.

2024ko martxoaren 8an Mi abuela Venezuelako joropoa abestu zuen Agüerok Bilboko udaletxearen aurrean. “Atzamarrak dardarka hasi zitzaizkidan, hotzez eta nerbioz, emakume uholdeak gerturatzen ikusterakoan. A zer erantzukizuna! Gure amamen borrokan pentsatu nuen. Martxoaren 8etan gogoratzen dugu ez garela gutxi”.

Nola aurkeztuko zenuke zure burua?

Celeste naiz, Argentinakoa, eta gauza asko naiz. Kordoba inguruko auzo batean hazi nintzen, eskola kooperatibo batean. Gurasoek ez zutenez kuota ordaintzeko dirurik, eskolan egiten zuten lan trukean; oso baliotsua zen funtzionamendu komunitario horretan hazi nintzen. Liburuzaina, hizkuntza irakaslea, kantaria eta poesia xuxurlaria izan nintzen Argentinan. Auzoko liburutegiak ziren nire militantzia politiko eta sozial esparruak.

Gero haizeak gogor jo zuen eta duela sei urte eta erdi amaitu nuen Euskal Herrian. Euskararekin lehen harremana musika, poesia eta kulturaren bidezkoa izan zen. Pandemian hasi nintzen euskaltegian. Garazi Basterretxea nire bikotekidearekin kultura feministako tailerrak ematen ditut, Kilimar gure proiektuaren barruan, eta horren bidez ezagutu ditut nire erreferente diren kideak: Cony Carranza, Uxune Iriondo, Mujeres con voz elkartea, Euskal Herriko emakume migratuen kolektibo gehiago...

Alabaina, alokairua ordaintzea ez da samurra eta, hortaz, zaintza eta etxeko lanean aritu naiz orain arte. Proiektu pertsonal batek mugituta migratu nuen. Lehenengo bost urteetan lehentasuna paperak lortzea izan da eta nire arloko lana lortzea, jakinda sistemak hiru lauki atzeragotik abiatzera behartzen zaituela. Behin hori lortuta, militatzeko aukera gehiago izan ditut.

Zein espaziotan?

Ukatu, Uribe Kostako LGTBQA+ taldeko kidea naiz. Horrez gain, duela bi urte Gernikan antolatu ziren Jatunaldietan parte hartu nuen. Lodiaktibismoaren berri izan nuen Argentinan, baina Buenos Aires nigandik urrun zegoen. Beldurtuta eta urduri joan nintzen Gernikara, baina zoragarria izan zen gorputz adierazpen tailerrak egitea “taldeko lodia” izan barik.

Nola eragin dio migrazioak zure nortasunari?

Migratzen duzunean identitate berri bat sortzen da, migratzaile marroiarena. Argentinan irakasle izatetik nentorren, eta hemen zaintzaile gisa baino ez naute identifikatzen. Jendea harritzen da Argentinakoa naizela diodanean, nire herrialdea zuria den ideia okerra dutelako. Gainera, lodia eta bollera bazara, pertsona bitxia zara.

Aurreko etxebizitzako auzokoa lehen aldiz agurtu nuenean, garbitzailea ote nintzen galdetu zidan. “Ez, jauna, zure bizilaguna naiz. Urte askotarako”. Ez diot meriturik kendu nahi zaintza lanari, ardura handia dakar eta nik ehuneko ehun eman dut, Argentinan egiten nuen irakasle lanean nola. Arazoa da atzerritartasun lege arrazistak inposatzen digun menderakuntzaren ondorioz egin behar dugula lan hori. Estatuak zokoratzen gaitu eta ultraeskuin faxistak gaitz guztien errua egozten digu. Oso zaila da diskurtso horiei bakarrik aurre egitea. Ondorioz, elkartzeko, aliatzeko eta doluan elkar babesteko behar handia daukagu. Pribilegiatua izan naiz ni, bertokoek zein migratuek harrera egin didatelako eta, hortaz, ez naiz babesgabe sentitzen. Baina pertsona migratu guztiak ez dira heltzen espazio horietara.

Zuen esperientziak askotarikoak dira, ez ordea immigrazioari buruz dugun iruditeria.

Gorputz marroi eta beltzei buruzko aurreiritzi horiek asko sumatzen dira egunerokoan. Kirrinka handia egiten dit "migrazioaren fenomenoaz" hitz egiteak. Gure umeak edo aitita-amamak zaintzen dituzten pertsona asko mota guztietako indarkeriek behartuta atera dira beren herrialdetik. Gizarteak ulertu behar du emigratzea giza eskubide unibertsala dela.

Beste aldean, atzerritarrek maiz ez dakite nora heldu diren. Lehen esperientzia espazio burokratikoetan da, botere-desberdintasuneko egoera batean: zu urduri zoaz, zure karpetatxoa paperez beteta, eta dagoeneko beste 700 pertsona artatu dituen pertsona bat duzu aurrean. Ongi etorri lana egiten duten elkarteak lepo daude. Egungo nire lanak aukera ematen dit pentsatzeko nola ahalbidetu ditzakegun elkar ezagutzeko  konfiantzazko espazioak.

Eta nola?

Auzoan barrena ibiliz, pertsona hurbila izanik, eta udalerriko oinarrizkoena errazten, esaterako, nola helarazi kexa edo behar bat. Erreferentziazko migratzaile bat izateak herritartasuna eraikitzen lagundu dezake. Hala ere, esan dudan bezala, udal guneetan parte hartu nahi izatea premiazko beharren ondoren dator: paperak, seme-alabak eskolan kokatzea, nostalgia eta migrazio doluari aurre egitea...

Getxon aniztasun handia dago, 50 hizkuntza baino gehiago hitz egiten dira, eta gure jendearekin elkartzeko behar hori ere badago. Garrantzitsua da udalerrietatik egunerokotasun hori lantzea, konturatzea nire bizilagun migratzaileak era guztietako diskriminazioa jasotzen duela eta gaur egun edozein euskaldunek bizi dituen gaiei ere aurre egiten diela, hala nola alokairu- edo lan-baldintzei. Are gehiago, azentua entzuten dizutenean ez dizute etxea alokatu edo kontratua egin nahi. Erronka da gu entzutea eta auzokideak garela onartzea.

Erraza egiten zaizu antolatuta ez dauden emakume migratuengana gerturatzea?

Kale beretan ibiltzen gara. Behin, Getxophoton lan egin nuen garai batean, Ereagako hondartzan, iritsi berriak ziren 20 urteko neska etorkin batzuek galdetu zidaten argazki horiek zer ziren. Hiru haur zaintzen dituzte, egoiliar, esklabotzatik oso hurbil dauden lan-baldintzetan. Argazkien kontuagatik hasi ginen hizketan eta haien nekea eta prekaritatearen berri eman zidaten. Ereagako hondartza besterik ez zuten ezagutzen, umeekin egiten zuten paseotxoa zelako. Hori da askoren errealitatea XXI. mendean...

Bereziki Getxon…

Bai, Getxon badago oso ondo bizi den jende asko, eta jende horrentzat lan egitera datorren jendea ere bai. Borroka sozial handia egiten duten lagunak ere baditugu. Gurari Emakumeen Etxea inauguratu berri da, eta topagunea izango da, ahalik eta anitzena. Hori posible izan da Bilgune Feminista edo Mujeres con Voz bezalako mugimenduei esker. Abian Kultur Elkartea da kantatzen hasi nintzenean ateak ireki zizkidan gune euskaldunetako bat; baita beste kide migratzaile batzuei ere. Baina, jakina, herritarren beste sektore batekin asko landu behar da gorroto diskurtsoen eta arrazakeriaren afera.

70.000 biztanletik 9.000 erroldatutako pertsona migratzaileak gara (seguruenik erroldatu gabeko asko ere egongo dira). Gure kezka handiena da kaleko egoeran dauden 150 migratzaile ditugula, baita Uribe Kostan zehar baliabide bila dabiltzan beste batzuk ere. Negua oso gogorra izan da, zero azpitik lo egin dute eta elkarteekin batera nola erantzun ikusten saiatzen ari gara. Latza da ikustea herriko sektore bati egoera horrek elkartasuna pizten dion bitartean, beste bati gorrotoa pizten diola. Migrazioa delinkuentziarekin lotzen dute, hedabideek eta sareek sustatzen dituzten diskurtsoak errepikatuz. Beste aldean dagoenari ere, beldurra ematen dio agian gaizki begiratuko dion pertsona batengana hurbiltzeak laguntza eske.

Gizarte honek migrazio handia jaso du Espainiako Estatutik, eta gaur egun arrazakeriaren aurkako betaurrekoak jartzeko erronka du. Aukera balego afera azalaren planora eramateko, ohartuko ginateke zurekin gustura banago, zugandik zerbaitek hunkitzen banau eta nik zerbait transmititzen badizut, ez duela axola gainerako guztiak.

Argentinatik itzuli berri zara. Nola aurkitu duzu panorama?

Ikaragarria izaten ari da. Borroka kultural eta zibernetikoa irabazten ari dira, Erdi Aroko eztabaidak mahai gainean jarriz, memoria historikoa edo Sexu Hezkuntza Integralaren Legea zalantzan jarriz. Hirurogeita hamarreko hamarkadan bezala, idazleak jazartzen dabiltza, haien liburuak debekatuz. Zerbitzu publikoak suntsitu dituzte hilabeteetan, munduko agenda markatzen ari diren nazioarteko aliatu indartsuekin. Bere jomugan feminismoa, LGBTIQA+ komunitatea eta pertsona migratuak daude…

... eta ekologismoa. Hau da, oso transbertsala da haien gorrotoa.

Bai, dena suntsitu nahi dute. Indarrak batzeko premia dugu. Barruko eztabaidak ahaztu barik, elkarrekin eseri behar gara akordioak lortzeko, egoera oso bortitza izaten ari baita, eta ezingo dugu bakoitzak bere uhartetik borrokatu.

Kontzertuak, hitzaldiak eta idazketa tailerrak antolatu dizkiozue Susy Shock Argentinako artista eta aktibista transari Euskal Herrian Kilimar proiektutik. Azaldu dezakezu nor den eta nola lortu duten emakume trans zein trabestiek halako erreferentzialtasuna Argentinan?

Hego globaleko emakume trabesti pobreek, prekarizatuek, osasun gabekoek, oso argi daukate gizartean funtzionatzen ez duen guztia, zuzenean sufritzen dutelako. Batez beste 40 urteko bizi itxaropena dute Argentinan. Laura Mollano nire auzokidea 30 urte baino gutxiagorekin eraila izan zen. Gizartearen gutxiespena eta poliziaren jazarpena bizi dute. Borrokaren eta heriotzen poderioz, ikusgaitasuna lortu dute egon beharreko espazioetan. Zendu diren erreferenteak ditut gogoan, hala nola Diana Sacayan edo Lohana Berkins, militantzia asko indartu zutenak. Susy Shockek ekarpen itzela egiten du kalean, kulturan eta eztabaida sinbolikoaren alorrean. Haur transekin aritzen da, poesia trabestia sortzen du eta Argentinako folklore tradizionala abesten du, oso maskulinoa eta matxista izan dena. Gainera, Fufu irrati proiektua sustatu du, ahots trabestiak protagonista dituen komunikazio-espazioa.

Argentinan ere trabestiak haserretuta egon dira feministekin, baztertuak izan direlako, baina egun indarrak batzeko apustu argia dute: eztabaida ditzagun amankomuneko hiru etika eta aurrera, faxismoak azkar egiten baitu aurrera.

Argentinakoa abisu handia da guretzat, baina zaila da garaiz erreakzionatzea…

Argentinan ere kosta egin zen sinestea tipo honek irabaziko zuela, shock fase bat izan genuen. Indarkeria ekonomiko eta ezegonkor handia pairatu duen jende askok bozkatu du Mileiren alde, eta egun berriro bozkatuko lukete, sinestezina bada ere. Kriptobrena bezalako zerbait gertatzen ez bazaio, litekeena da hurrengo hauteskundeak ere Mileik irabaztea; ultraeskuinak badaki eta programatuta daukate. Guk, zer dugu programatuta epe luzera? Nola antolatu epe luzera, kontuan izanda gure gorputzek jasaten duten indarkeria? Feminista asko erbesteratu egin dira. Premiazkoa da lozorrotik ateratzea eta erantzun kolektibo bat ematea; ahaztu barik nor garen, zein indarkeriek zeharkatzen gaituzten, eta gure asanbladetan norberaren pribilegioak aitortzeari utzi gabe.

Zer ekarpen egin dezakete kantu herrikoiak eta poesia xuxurlatuak aitortza eta antolatze prozesu horretan?

Arte politikoa historiaren aurretik doa maiz. Komunio gunea ere bada, hunkitzen eta berdintzen gaituen komunikazio espazioa, kirolarekin ere gertatzen den bezala da. Argentinan, aurre egin behar izan diegun krisi ekonomiko bakoitzean ulertu dugu militantzian tresna artistikoak eta umorezkoak txertatzearen indarra.

Manifestu politiko bat bezain indartsuak dira nirekin daramatzadan kantak eta olerkiak: asanbladetara, tailerretara, kalera, nire lan berrira. Izan ere, diktadurek debekatu egin dituzte gure hegoaldeko borrokalari eta militante handien letrak, kantuok arriskutsuak zirelakoan. Gozamenari eta samurtasunari lekua egitea ere garrantzitsua da gure buruak ez iluntzeko eta mugimenduan mantentzeko. Musikak eta poesiak gu harritzen jarraitzeko gaitasuna dute, gure buruak esnatzeko eta ilusioa berpizteko: agian zerbait aldatuko da, agian zerbait berria etorriko da, agian patriarkatua garaitu dezakegu.

Eta poesia xuxurlatua?

Hain zalapartatsua bilakatu den mundu honetan, soinu oso leun batek bidaiatzen du kartoizko hodi baten bidez, norbaitek sekretu bat kontatzen dizunean bezala, eta zu beste modu batera ukitzen saiatzen da. “Ahaztu egin dut munduko zarata, xuxurlatu didazunean”, esan zidan andre batek kalean.