Lurra elikatu, guk jan
Lurrari begira jartzea zaila da. Kosta egiten da. Landareekin lan egiten duenak maiz haiek bakarrik ikusten ditu. Etekina, uzta, ekoizpena, mozkina, errebenioa, emana, azken zurienean “porru-hazia” bezalako hitzak dira nagusi lur-langileen hizkuntzan.
Artzain txakolingile bizkaitar batekin aritu naiz bart eta bere iritziz txakolina egiteko hartzen den urte luzeetako bideko une garrantzitsuena mahastia non kokatu aukeratzea da. Sail nahiko izanagatik, han edo hemen non landatu, tokia eta lurraren ezaugarriak dira gako nagusia.
Porru-haziez gain, gero eta gehiago entzuten da “lurra” hitza. Bizi Baratzearekin han eta hemen nabilenean, "tomateak ongarritzera goaz" edo "patatak jango duen simaurra nola zabaldu" edo "sagastia kortaiztu beharko genuke" edo "arrosatzeak noiz luhumendatu behar ditut" edo antzekorik entzuten dudanean inon inoiz esatea ahazten ez zaidana zera da: ongarritu, luartu, luhumendatu, sastu, kortaiztu, simaurtu lurra egingo duzu, lurra osatzera zoaz eta gero, agian, landareari emango dio. Guk landareen alde egin dezakegun lan nagusia lurraren biziari eustea da, eustea eta ahal izanez gero biziagotzea.
Lurra hiru Mz osatua dago: azpian duen Minerala, gainetik doakion Materia organikoa eta bizia ematen dioten Mikroorganismoak. Bizi hori sustatzea da ongarriketaren helburu nagusia; zenbat eta bizitza gehiago, orduan eta errazago mugituko dira mineralak eta landareak errazago hartuko ditu, hobeto elikatuko da. Bizitza hori, mikroorganismoen kopuruak eta horien kemenak, bizitasunak eta bizkortasunak haziko edo zapuztuko dute.
Lurrean izaki misteriotsu eta liluragarri ugari bizi da. Batzuk, makroorganismoak, begi hutsez ikus daitezke, hala nola zizare, armiarma, inurri; tamaina ertaineko eta txikiko fauna ere hor bizi da, akaro, nematodo, protozoo, eta ttikietan ttikien onddo, bakterio eta abar. Lur metro koadro batean1.000 fauna espezie aurki ditzakezu eta “eskukada” batean mikroorganismo gehiago dago planetan jendea baino.
Esaterako, lur metro koadro batean, 350 milioi bakterio espezie, 63 protozoo espezie, 4,5 milioi ameba, 50 ehunzango, 500 zizare, 1,9 milioi nematodo, 745 termita eta 2.150 inurri zenbatu dira. Horra, lurrek munduko bioaniztasunaren laurdena altzoan dute eta bertan bizi diren espezie guztiek beren artean eta landareekin eman-hartu biologiko konplexuak eraikitzen dituzte eta elkarrekin gure hankapeko ekosistemetako mantenugaiak eraldu, eraldatu eta birzirkulazio bidean jartzen dituzte.
Landareen egoera ulertzeko, beren arrakasta edo porrota atzemateko, lurrera begiratu. Eta noski, jan nahi badugu lurra elikatu, lurra bizitu. Eman eta hartu.
Nafarroako Hazialdekoren, Ipar Euskal Herriko Biharko Lurraren Elkartearen (BLE) eta Gipuzkoako Biolurren arteko elkarlanetik sortu berri da HoBBea, mugaz gaindiko proiektua. “Garien bueltan bagenuen aspalditik harremana gure artean, baina, nolabait, harreman horiek... [+]
"Nai dezu katillu bat borraja loriak?”, idatzi zuen 1906 eta 1908 artean Baserritarra aldizkarian argitaratzen zituen artikuluetako batean Biktoriano Iraola Aristigietak. Borraja (Borago officinalis) sendabelar sonatua izan da: eztula baretzeko, diuretiko,... [+]
Beste hainbat intsekturen kasuen modura, hau ere “tigre” hitzaren itzalpean izendatzen dute herrialde batzuetan. Jakina, halako izena jarriz gero espero zitekeen ehizarako trebetasuna ezin falta! Eta halaxe da, bai.
Mugitzeko eta ibiltzeko zailtasunak dituzten 5 urteko bi ikasleri asteroko baso-eskola saioa egokitu zaie Irungo ikastetxean: muga eta beldur artean hasitako erronkak onura, garapen eta ikasketa handiak izan ditu. "Oso babestuta dauden ikasleak dira eta basoan aske uzteak... [+]
Bigarren urtez segidan hartu du Habelarte baserritarren elkarteak Leitzako festetan, Gaztetxean, afariak emateko ardura. Nafarroako Mendialdeko ekoizle agroekologikoen produktuekin osatu dute eguneroko eskaintza, eta ehunka lagun pasatu dira abuztuaren 10etik 14ra haien... [+]
Baratzerako udako nagiak astindu ditzagun. Lehen udazkenean izaten zen sagardoaren txotx denboraldiaren hasiera, orain neguaren zilborrean izaten dugu. Ezagun katalanen bat duen edozeinek pentsa dezake sagardo gozoa calçot tipula erreekin dastatzeko atzeratu eta sortu... [+]
Errekastoa bizi doa harri eta harkaitz artean. Ur salto txikiak, ur lasterrak eta putzuak nahasten dira ibilguan zehar. Hotza dago ura, baina hala du gustuko uhandre piriniotarrak. Izan ere, korrontearen kontra igeri egitera ohituriko anfibio txiki honek ez du edozein bizitoki... [+]
Aurreko urte bukaeran Elizondoko zahar-etxearen kudeaketa publifikatzeko jauzia eman zuen Baztango Udalak, eta geroztik, haren esku gelditu da egoitzaren antolaketa. Eskualdaketa horrekin batera, elikaduraren alorrean eraldaketa sustatzea izan da udalaren erabakietako bat... [+]
Bolada harroan da. Ondo harroan. Etxe ondoraino etorri zaizkigu bere arboladiak, ahuakatediak. Ahuakatea gero eta sukalde gehiagotan ikusiko duzu eta osasuntsua dela entzungo duzu barra-barra. Bere izenak dioen bezala, Persea americana, Ameriketatik dator, zehazki Mesoamerika... [+]
Zer behar du momentu honetan gure gorputzak? Kontzientzia hartu, gure ongizatean denborak, atsedenak, mugimenduak eta garaiko elikadurak duten eraginaz. Gure ingurune naturalak, jakintzaz ematen dizkigu urtean zehar behar ditugun elikagaiak eta, hala, elikagai freskoak,... [+]
Odei Etxeberri Bimboire, Gorka Roca Torre eta beraien seme Oihan eta Miru buruaskiak dira elikaduran. Horretarako, aztertu behar izan dute gorputzak zer elikagai eta zein kopurutan behar dituen; horiek zein janaritan dauden; urtaro bakoitzean horiek denak eskuratzeko zer landu... [+]
Gaurko artikuluari ekitera noalarik Chamaemelum nobile loretxoari larranbiloa, larramilua, amasabel-belarra edo bitxeleta deitzen diozuenak ere nire gogoan zaudete; zuetako batek idatzi baitit duela ez egun asko Instagrametik “gaur Goizueta aldean kamabillua bildu dut eta... [+]
Tolosatik abiatu eta Bedaion gora egin, Menditxiki aldera. Batean Bedaio, bestean Zarate, Gipuzkoako eta Nafarroako muga-mugan gara. Hantxe dira helburu ditugun lursailak, Itxitua eta Erlo, garai batean lahar, pagadi gaur egun: Gregorio Ugartemendia Zubillagaren basoa duzu.
Zuhaitzen eta arbolen sarobean nabil azken urte hauetan. Larrean, abaroan eta biaoan hor nabil atera ezinik. Zuhaitzei eta arbolei aparteko begirunea diedala jabetua izango zara, tarteka behinik ARGIAren Bizi Baratzea txoko honetan ibiltzen bazara. Eta azkenaldi honetan,... [+]
Mahaño Lanathoua 2017an hasi zen aitaren lurretan arbolak landatzen, oihan baratzea lantzeko ideiarekin. “Hasieran asmoa ez zen horretatik ekonomia bat sortzea, gure buruaskitasunerako bidean pausoak ematea baizik”, gogoratu du laborariak. Baina, landaketekin... [+]