Loreak ez dira guretzat eginak. Orain, udazkenean hain ugariak ditugun fruituak bezalaxe: horiek ere ez dira guretzat eginak. Landareek fruitua sortu eta hazten dute beregan doazen haziak hedatu eta bere espezieari eutsi eta etorkizuna emango dioten norbanako berriak jaio daitezen. Guk haziaren bide horretan esku hartu eta sartu eta fruitua jan edo zukutu egingo dugu, agian hazien zabalkundean lagunduz.
Fruitua, edozein, loreak ekarriko du. Lore izan ez den fruiturik ez da. Bada, ordea, lorerik ematen ez duen landaretik. Likenak (auka, goroldio zuria…) eta goroldioak duela 500 milioi bat urte sortutakoak dira; ugaltzeko ez dute lorerik erabiltzen, esporak baizik, perretxikoen eran. Geroxeagokoak dira garoak; horiek ere esporak dituzte ugalbide. Duela 300 milioi bat urte lehen landare loredunak agertu ziren. Lehen lore bakun haiek haizea behar zuten polinizazioa gauzatzeko. Lore arrak eta emeak landare berean bereizita daude, eta haizeak eramango du arraren polena emearenganaino. Haizeak nondik joko duenaren menpe egonik, polen kopuru ikaragarriak sortzen dituzte. Taktika hori dute koniferoek, baina baita hurritzak (Corylus avellana), haritzek (Quecus spp.), pagoak (Fagus sylvatica), urkiek (Betula spp.) eta abarrek ere. Ikusten zailak diren loreak dira, eta lore arrak gerba zintzilikarioak, haizetan polena banatzeko.
Gerora mundua erabat aldatuko zuen mudantza gertatu zen: bero latzak etorri ziren. Loreetako polena eta aieka emea lehortu eta erre gabe babesteko orain ezagutzen ditugun loreak sortu zituzten landareek. Estrategia berria: loreak petaloz, sepaloz, eta abarrez babestea. Babeste horrek haizeari protagonismoa apaldu zion, ezin behar bezala bere lana egin; eta ordezkoak topatu behar izan zituzten: dagoeneko inguruan zebilkizkiten intsektuak. Intsektuak loreetara erakartzeko ikaragarrizko jaialdiak antolatu behar izan zituzten: usaina, intsektua bikote bila hasten denean arrakasta izaten lagunduko diona; kolorea, urrutitik ikusteko modukoa, baita eguzkiaren beroa jasoko dutenak ere (zuria eta horia, batez ere); sariak, “txerrimunik ordainetan” alegia, polena eta nektarra intsektuak elikatzeko. Batzuek hegaztiek polinizatzea nahi dute, eta tutu antzeko lore luzeak dituzte. Bestetzuk gauez loratzen dira, sitsek eta saguzarrek poliniza ditzaten. Eta, berriro diot, loreak ez dira gure gozamenerako eginak.
Lan horiek denak, landare bakoitzak munduan utzi nahi duen arrastoa gauzatze bidean jartzeko. Izan ere landare bakoitza, ez espezie baizik eta norbanako bakoitza berezia da; bakoitzak bere launa amona eta aitona ditu eta bere kastak irautea nahi du. Bere lore emetik fruitua oparo eman eta arretik polena ahalik eta modu eraginkorrenean hedatu, beste lore eme ugari polinizatzeko. Bere geneak gerora ere izan daitezen nor.
Gero etorri zen pertsona modernoen “espeziea”, gurea, duela 200.000 urte baino gutxiago. Eta kastari eusteko landareen sena ihakindatu genuen, eta dugu.
The Guardian egunkariak Épernayn (Frantzia) txanpain-industrian aritzen diren migratzaileen egoera aztertu du. Ikerketak agerian utzi ditu luxuzko xanpaina-marken mahastietan lan egiten dutenen baldintza prekarioak eta legez kanpokoak.
Ugaztun hitza entzutean, askotan burura etortzen zaizkigun lehen ordezkariak tamaina handienekoak izan ohi dira: hartza, otsoa, oreina… Batzuetan etxekotutako katua edo txakurra dira agertzen lehenak, edo urruneko lehoiak eta elefanteak. Ikusgarritasunak lehia irabazi ohi... [+]
Palestinarren genozidiorako Israelek erabiltzen duen arma nagusietako bat gosea da. Alde batetik, Gazara elikagaiak sartzeko debekuarekin, eta, bestetik, Palestinako elikadura-burujabetza ezabatuta.
Laster urte guztian izango ditugu malko ilar goxoak (Pisum sativum). Oraindik, ordea, negua eta udaberria dira, ia erabat ilar freskoak jateko sasoia; udaberrian jango ditugun azken ilarrak ereiteko garaia orain hasten da. Eta oraintxe jango ditugu urria aldera erein zirenak.
Gero eta nekazaritzako test gune gehiago ditugu inguruan, hau da, nork bere proiektua martxan jarri aurretik nekazaritzan eta abeltzaintzan trebatzeko guneak. Nafarroako Zunbeltz espazioa eta Gipuzkoako eta Ipar Euskal Herriko Trebatu dira horietako zenbait adibide, gurean... [+]
Euskal Sagardoa Jatorri Deiturak erronka ezarria dio bere buruari: Euskal Herri osoko sagar eta sagardogileak biltzea. “Sagardoaren kultura lurralde osoan dago, eta lurralde osoan mantendu dira sagardotarako sagarrak”, esan digu Unai Agirrek, sor-markaren... [+]
“Aterako dut sagar zuku bat?”. Galdera horrekin hasi da Barrundiako Ekonomatoko kide Koldo Lopez Borobia, Susana Lopez de Ullibarri eta Santi Txintxurretarekin izandako elkarrizketa. Sagar zukuaren bueltan eta sagarrondoz inguratutako lorategian elkartu gara. Hau ez... [+]
Herritarrak elkarren artean saretzea eta bizitza sozialerako espazioak bultzatzea da Xiberoko Kolektiboa elkartearen lan ildoetako bat. Bide horretan, baratze kolektiboa sortzeko aukera suertatu zitzaien 2020an Maulen, eta zalantzarik gabe, proiektuari ekitea erabaki zuten... [+]
Txokolatea kakaotik sortzen da. Kakaoak Theobroma cacao du izena; Theobroma hitzak “jainkoen janaria” esan nahi du. Aspaldikoa da txokolatearen gurtza; jainkoena zena azkar asko egin genuen geure. Euskal Herrian, azukrearekin eta kafearekin batera elikagaien... [+]
Badira hainbat espezie arrandegietan beti egotera derrigortuak diruditenak. Haien arteko arrain batek dirdira berezia du, urrezko koroarekin begiratzen baikaitu: urraburuak (gazteleraz ere, ezaugarri berari men eginez, dorada-k). Ondoan haien artean anaiak diruditen sorta dago,... [+]
Mikro eta makro kontzeptuen arteko muga lausoa da, eta elkarren arteko eragina lausoa izan arren, eragiten du. Baita gugan ere. Arazoa dator lainopeko itsutasunean asmatzen ez dugunean gu geu non gauden, herria non dagoen.
Zeruka, zeru bete on dakar zerukak. Zeruka, magitxa, magintxeta, mihauria, magina, baina, ilar-axala, mantxa, teka edo, ezagunena, leka. Lekak barruan dakarren leka-gauza, leka-bihia, lekalea edo lekazia bezalako jaki ederrik ba al da negua goxatzeko? Pertzak bete lekari,... [+]
Arrasateko Beroña auzoan dago kokatuta Xabi Abasolo Etxabek eta Naiara Uriarte Remediosek bultzatutako Errastiko Ogia proiektua. Bakoitza bere bidetik iritsi ziren okintzaren mundura, baina eredu ekologikoan eta ama orearekin ekoizteko oso ongi uztartu dituzte bi gazteen... [+]
Gaua da. Zuhaitzetan geratzen diren hosto gutxien artetik igarotzen da ilargiaren argia. Isiltasuna da nagusi. Txoriak sasi artean daude, babestuta lo, lo-edo. Baina bat batean zerbaitek kolpatu du sasia. Txori gehienak izutu diren arren, izoztuta bezala geratu dira, isilik... [+]
Bart arratsean izan da. Etxekoak gintonikari zurrupaka. Ni aspaldi dibortziatu nintzen gintonikarekin. Ginak oso gogoko ditut, hortz-haginak ur, baina tonikak ezin edan ditut, gozoegi eta burbuila zakar gehiegi.