Lokarri gisa erabili izan diren landareak
Garai batzuetan lokarri gisa erabiltzen zen landare asko zen. Nire lagun Markel poztuko da haritzaren (Quercus robur) sustraiak garai batean soka gisa baliatzen zirela jakitean... Izan ere, haritzak garrantzi handia duen paisaia batekoa da, aramaioarra, eta basogintzara emana dago, bai hanka eta bai buru. Bada, Rodolfo Bozas-Urrutiak Aranon jasoa du nola haritzaren sustraiak kakolatuta edo bihurrituta sokak egiten ziren, eta sendoak eta iraunekoak zirela eransten du. “Bihurria” esaten zaio.
Haritza ez, baina artearen (Quercus ilex) lurraldean den Ameskoako Artatzan “bidurri” esaten zaio aihenzuriari (Clematis vitalba). Landare hori igokari indartsua da, eta liana handiak sortzeko gai da. Zuhaitz handien gainera igotzen da, eta besoaren lodierako aihenak aipatzen dira berari buruzko bibliografian; Pio Font i Quer ezagunak, adibidez. Malgua da, eta fina eta zaila. Bihurritu, kiribildu eta ez da hausten erraza; korapiloa aise egingo duzu berarekin, baita txibista ere. Haurrek pipatzen hasteko erabiltzen dute aihen zuria, gehiagotan ere entzun izan dut hori; korapilo eta adabegi arteko adarrak barrua porotsua du, haizezuloz betea, eta, behin lehortuta, erraz tiratzen zaio garrari eta keari. Sokasaltoan aritzeko soka ere egin izan da, nonbait, bere aihenarekin. Baita saskiak ere. Uztarria eta kama edo burkama edo pertika edo timoia lotzen dituen gurtedea ere bai.
Aihenzuriak badu izen gehiago ere, Aezkoan “aiarte” esaten diote, Lizarrerriko Abartzuzan “ligartza” eta izen hori bera esaten diote Erronkariko Uztarrozen azaoak edo sortak lotzeko erabiltzen den lokailuari. “Ezkabia-belar” ere esaten zaio; tiñari, sarnari eta lepra edo legenarrari esaten zaie “ezkabia” eta, agi danean, horien erasoa arintzeko eta eramangarriagoa egiteko sendabelarra izan da; izan ere, bakterioak atzeratzeko gai da. “Burukagai” ere esaten zaio; Telesforo Aranzadik argitaraturiko eta Bernardo Estornes Lasak Izabatik bidalitako landare izenen zerrendan agertzen da, eta haurrek landare horrekin koroak egiteko zuten ohiturarekin lotzen du izena. Pirinioen beste muturrean ere, Montsenyn, aingeruz mozorrotu nahi zutenean berarekin egiten zituzten koroak, eta ilarrondoko edo suge-belar loreekin (Arum spp.) apaindu. Zenbaitek “metu” eta “hautin” izenak ere jasoak dituzte, baina aihen soilari, alegia, edozein landareren aihenari esateko zuzenagoak ikusten ditut. Dakienak azal beza. “Ezkeraihen”, “aihenezker” eta abar ere jasoak daude, igokari askoren izen ere badirenak: lupulua (Humulus lupulus), ezkerte beltza (Convulvulus arvensis), ezkerte zuria (Calystegia sepium) eta abar.
Aihenzuriaren generoa, Clematis, greko zaharreko klématis hitzetik dator eta landare igokaria esan nahi du; espeziearen izena, vitalba latinetik dator, eta “ardo zuriaren kolorekoa” esan nahi du; aihenzuri basaren loreak badu, bai, zuri-laru-lasto kolore hori.
Clematis generoa oso ezaguna da lorezaintzan. Kolore askotako loraldi ikusgarriak ematen dituzten igokari galantak sortu dira. Zinez ederrak. Oraintxe daude lore betean. Hauxe amaitu eta ziztuan noa atarian dudanari bisita egitera.
-(1).jpg)
The Guardian egunkariak Épernayn (Frantzia) txanpain-industrian aritzen diren migratzaileen egoera aztertu du. Ikerketak agerian utzi ditu luxuzko xanpaina-marken mahastietan lan egiten dutenen baldintza prekarioak eta legez kanpokoak.
Ugaztun hitza entzutean, askotan burura etortzen zaizkigun lehen ordezkariak tamaina handienekoak izan ohi dira: hartza, otsoa, oreina… Batzuetan etxekotutako katua edo txakurra dira agertzen lehenak, edo urruneko lehoiak eta elefanteak. Ikusgarritasunak lehia irabazi ohi... [+]
Palestinarren genozidiorako Israelek erabiltzen duen arma nagusietako bat gosea da. Alde batetik, Gazara elikagaiak sartzeko debekuarekin, eta, bestetik, Palestinako elikadura-burujabetza ezabatuta.
Laster urte guztian izango ditugu malko ilar goxoak (Pisum sativum). Oraindik, ordea, negua eta udaberria dira, ia erabat ilar freskoak jateko sasoia; udaberrian jango ditugun azken ilarrak ereiteko garaia orain hasten da. Eta oraintxe jango ditugu urria aldera erein zirenak.
Gero eta nekazaritzako test gune gehiago ditugu inguruan, hau da, nork bere proiektua martxan jarri aurretik nekazaritzan eta abeltzaintzan trebatzeko guneak. Nafarroako Zunbeltz espazioa eta Gipuzkoako eta Ipar Euskal Herriko Trebatu dira horietako zenbait adibide, gurean... [+]
Euskal Sagardoa Jatorri Deiturak erronka ezarria dio bere buruari: Euskal Herri osoko sagar eta sagardogileak biltzea. “Sagardoaren kultura lurralde osoan dago, eta lurralde osoan mantendu dira sagardotarako sagarrak”, esan digu Unai Agirrek, sor-markaren... [+]
“Aterako dut sagar zuku bat?”. Galdera horrekin hasi da Barrundiako Ekonomatoko kide Koldo Lopez Borobia, Susana Lopez de Ullibarri eta Santi Txintxurretarekin izandako elkarrizketa. Sagar zukuaren bueltan eta sagarrondoz inguratutako lorategian elkartu gara. Hau ez... [+]
Herritarrak elkarren artean saretzea eta bizitza sozialerako espazioak bultzatzea da Xiberoko Kolektiboa elkartearen lan ildoetako bat. Bide horretan, baratze kolektiboa sortzeko aukera suertatu zitzaien 2020an Maulen, eta zalantzarik gabe, proiektuari ekitea erabaki zuten... [+]
Txokolatea kakaotik sortzen da. Kakaoak Theobroma cacao du izena; Theobroma hitzak “jainkoen janaria” esan nahi du. Aspaldikoa da txokolatearen gurtza; jainkoena zena azkar asko egin genuen geure. Euskal Herrian, azukrearekin eta kafearekin batera elikagaien... [+]
Badira hainbat espezie arrandegietan beti egotera derrigortuak diruditenak. Haien arteko arrain batek dirdira berezia du, urrezko koroarekin begiratzen baikaitu: urraburuak (gazteleraz ere, ezaugarri berari men eginez, dorada-k). Ondoan haien artean anaiak diruditen sorta dago,... [+]
Mikro eta makro kontzeptuen arteko muga lausoa da, eta elkarren arteko eragina lausoa izan arren, eragiten du. Baita gugan ere. Arazoa dator lainopeko itsutasunean asmatzen ez dugunean gu geu non gauden, herria non dagoen.
Zeruka, zeru bete on dakar zerukak. Zeruka, magitxa, magintxeta, mihauria, magina, baina, ilar-axala, mantxa, teka edo, ezagunena, leka. Lekak barruan dakarren leka-gauza, leka-bihia, lekalea edo lekazia bezalako jaki ederrik ba al da negua goxatzeko? Pertzak bete lekari,... [+]
Arrasateko Beroña auzoan dago kokatuta Xabi Abasolo Etxabek eta Naiara Uriarte Remediosek bultzatutako Errastiko Ogia proiektua. Bakoitza bere bidetik iritsi ziren okintzaren mundura, baina eredu ekologikoan eta ama orearekin ekoizteko oso ongi uztartu dituzte bi gazteen... [+]
Gaua da. Zuhaitzetan geratzen diren hosto gutxien artetik igarotzen da ilargiaren argia. Isiltasuna da nagusi. Txoriak sasi artean daude, babestuta lo, lo-edo. Baina bat batean zerbaitek kolpatu du sasia. Txori gehienak izutu diren arren, izoztuta bezala geratu dira, isilik... [+]
Bart arratsean izan da. Etxekoak gintonikari zurrupaka. Ni aspaldi dibortziatu nintzen gintonikarekin. Ginak oso gogoko ditut, hortz-haginak ur, baina tonikak ezin edan ditut, gozoegi eta burbuila zakar gehiegi.