Ekainaren 7an 50 urte bete dira Etxebarrieta hil zela. Ordu pare baten buruan gertatu ziren ETA eta estatuaren arteko enfrentamendu armatuko lehen bi hildakoak: Etxebarrietak José Pardines guardia zibila hil zuen, eta Guardia Zibilak Etxebarrieta. Mende erdia bete zen egunean aurkeztu zuten Etxebarrietaren heriotza aztertzen duen txostena EHUk eta Aranzadi Elkarteak. Txostenak auzitan jartzen du bertsio ofiziala, zeinaren arabera Etxebarrieta guardia zibilen eta ETAko kideen arteko tiroketa batean hil zen Tolosako Bentaundin (Gipuzkoa). “Istilua egon bazen ere, ezerk ez du esplikatzen Etxebarrietak bizkarrean jaso zuen tiroa. Ondorioz, litekeena da Etxebarrieta exekuzio estrajudizial baten biktima izatea”, laburbildu du EHUko zuzenbide prozesaleko irakasle Eneko Etxebarriak.

Aurkezpenean Etxebarria bera, Aranzadiko ikerlari eta historialari Javier Buces, eta Etxebarrietaren senide Kepa eta Aitziber Ibaibarriga egon dira presente. Txostena osatzeko “gertakariari buruzko ikerketa historikoa eta azterketa juridikoa” egin dute, “urraketa larriak izan zitezkeen giza eskubideen ikuspegitik”, azaldu du Aranzadi elkarteak. Bi iturri nagusi erabili dituzte gertatutakoa argitu nahian: dokumentazioa, eta lekukoen testigantzak.

Dokumentuak eta lekukotzak

Dokumentazioari dagokionez, artxibo militarreko informazioa eta 16/68 auziari dagokiona aztertu dute. Buces historialariak salatu du “zailtasunak” izan dituztela informazio hori aztertzeko. Azaldu du 16/68 auziko dokumentazioa “erabakigarria izan dela”. Bertan jasota daude guardia zibilen deklarazio “kontraesankorrak”. Bertan dago ere auzitegi medikuaren txostena, EHUko eta Aranzadiko kideez azaldu dutenez argi adierazten duena Etxebarrietari bizkarretik egin ziotela tiro, lurren edo lurrera erortzear zegoela. Bucesek azpimarratu du Etxebarrieta hil zuen eta Etxebarrietaren heriotza ikertu zuen erakundea berbera dela: Guardia Zibila.

Hainbat lekukotasun aztertu dituzte txostena osatzeko: Etxebarrietaren heriotzaren unean bertan ziren Iñaki Sarasketa eta Eduardo Osarenak, gorpuaren bila bertaratu ziren senideena eta 200 metrora zegoen lantoki batean aurkitzen zen pertsona batena. Azken lekukotza hori 2019an jaso zuten, eta baieztatzen du “Etxebarrieta tirokatua izan zela, eta berak ez zuela tirorik egin”. Gainontzeko lekukotzek ere auzitegi medikuari arrazoia ematen diotela adierazi du Bucesek. Gaineratu du senideek “mediku bat” ikusi zutela guardia zibilekin eztabaidan, eta uste du horrek azaldu dezakeela Etxebarrietaren autopsia txostena “oso laburra” izatea Pardinesenarekin alderatuta

Ikerketa ofiziala

Giza Eskubideen Europako Hitzarmenaren bigarren artikuluan oinarritu dira txostenaren egileak ikerketaren ondorioak ateratzeko. Artikuluaren arabera gobernuak bi ardura zituen, gertatua ikertzea eta exekuzioa ekiditea. Gobernuak lehenbiziko ardura urratu zuela azaldu du Etxebarriak, ikerketa justizia militarrak ikertu zuelako. Bigarrena urratua izanaren “probabilitate handiak” daude ere, Etxeberrietak tiroa nola jaso zuen aintzat hartuta.

Hori guztia kontutan hartuta, txostenaren egileek ikerketa ofiziala abiatzeko eskatu dute, horretarako aukerak daudela ziurtatuz. Erakundeek Etxebarrietaren heriotza giza eskubideen urraketa gisa aitortzea ere eskatu dute. Senideek adierazi dute txostena Eusko Jaurlaritzaren balorazio batzordean aurkeztuko dutela helburu horrekin.