Libertinajea eta lizunkeritza

  • Oraintxe dago loraldi betean, bere ia bi metrorainoko gara muturreko loretxo multzo zuri ikusgarrietan. Intsektu ugariren pozerako, zunburrun burrundara ederra aditzen da bere inguruan. Maiatzetik irailera zurtoin garai eta zurrunek lumazko korinboak dituzte, izar itxurako lore zurizta txiki ugariz osaturik. Urrutitik antzematen da; loreak bereziak dira, bikainak, dantzari arin eta mehe baten saltoaren tankerakoak; horrexegatik gero eta gehiago ikusten dira lorategietan.

"Soro-erregina" edo "nasailorea". Argazkia: Jakoba Errekondo / CC-BY-SA.

2023ko uztailaren 24an - 05:21

Basatiak lore zuri-laruak edo arrosa ttantta duten zuriak dira gurean. Lorategietarako hibridazioen ondorioz, lore arrosa eta ia gorriak ere sortu dira. Itxura bat da eta bestea usaina. Arbendolaren usain gozoa gogorarazten duen lurrun nabarmena du. Intsektuen erakarle nagusia hori izango da, inondik ere; batez ere euliak ikusten dira lorez lore dantzari.

Euskal Herriaren hegoaldeko lur lehorretan semelorea, semelilia edo burdilinda da zabalduena, Filipendula vulgaris; loreetan ttantta arrosakarak dituena. Ipar parteko lur heze eta astunetan, aldiz, nasailorea, soro-erregina edo aranetako erregina, Filipendula ulmaria; loreak zuri-laruak dituena.  

Azken hori dut auzoko. Nonahi ageri du orain buru loretsua errio inguruko belaze eta azakietan. Oso gogorra –15 °C-ra arteko hotza eraman dezake–; lurzoru hezea, astuna eta aberatsa du gustuko. Horregatik landare aproposa da erreka, arro, aldaparo, erreten, ur ustel edo urmael ertzak betetzeko, edo baita erriberetan utzitako soro aberatsak ere.

Baina nondik datorkio “nasailore” izena? “Nasai” hitzak esanahi ugari du. Pierre Lhande Hegi apaiz baionesaren 1926ko euskara-frantsesa hiztegian mordoxka bat ageri da: lasai, oinetako zabalak; oparo, janaria; libre, mugarik gabe; handi edo zabal, soinekoa; ugari, naro edo jori, iturria; eskuzabal, laguna; mahuka zabal edo galbahe larriko, aitor-entzulea; aske, hitzak. Eralgi eta iriontzearekin, hondamenarekin eta gehiegikeriarekin lotzen du nasai oinarri duten nasaitu, nasaitasun eta abar. Ez ditu ahazten libertinajea, askakeria, galdukeria eta jokabide okerrak. Andoni Karmelo Urrestarazu Landazabal “Umandi”, Euskerazaintzako “euskerazain” osoak bere Asmo-iztegia-n honela definitzen du nasai: “Aragi-irritserako ayerra duena”. Eta haragi-irritsa: haragi-atseginetarako neurri gabeko gogoa eta gehiegikeria. Lizunkeritzarekin lotzen du.

Hona gakoa, baten libertinajea eta bestearen lizunkeritza. Nasailorea hezetasuna dagoen lur emankorretan hazten da, lizuna bezalaxe. Horra nasailorea izenaren jatorria. Ba ote?


Kanal honetatik interesatuko zaizu: Landareak
Tokiko espezieekin osatutako basoa landatzeari ekingo diote igandean Arrankudiaga-Zollon

Lursailaren jabeak hitzarmena sinatu du Lurgaia Fundazioarekin eta Sagarrak talde ekologistak deialdia zabaldu du landaketara batzeko. Zaraobe Institutuko ikasleak asteartean aritu ziren zuhaitzak landatzen.


2025-01-13 | Garazi Zabaleta
Urteaga-Urkulegi baserria
Barazki, fruitu eta haragi, dibertsifikazioa ekoizpenaren oinarri

Itsason (Gipuzkoa) elkarren ondoan dauden bi baserri dira Urteaga eta Urkulegi, duela zenbait urte elkartu eta proiektu bateratua martxan jarri zutenak. “Bi baserriak elkartu eta ekoizpen proiektua abiatu genuen, eta 2011tik dedikazio osoarekin ari naiz honetan”,... [+]


2025-01-13 | Jakoba Errekondo
Ezin usainik hartu

Sudurrak egia dio. Zaila da sudurra engainatzea. Usaimena saihestea ezinezkoa da. Sudurretik garunerako lotura bidearen ikerketa zirraragarria, liluragarria, zoragarria da makina bat ikerlarirentzat. Usainaren eta memoriaren arteko zubia azkarrena ez bada, bizkorrenetakoa bai... [+]


Bagera, gu ere bai, gu beti pozez... angulak ez hainbeste

Duela 180 milioi urte Pangea kontinentea zatitu zenerako ikasia zuen aingirak Thetis itsasoa zeharkatzen. Ordudanik kontinenteak mugituz joan dira, eta aingira espezieak ezberdinduz. Jatorrizko arbaso beretik bereizi diren 20 aingira espezieen artean, gurea da, ibai-aingira edo... [+]


2025-01-08 | Garazi Zabaleta
Aina Socies Fiol
“Balear Uharteetako irla bakoitzean besteetan ez dagoen landare barietate asko dago”

Oporlekuekin soilik lotuko dituzte askok Balear Uharteak, baina agroekologiaren eta kontsumoaren bueltan mugimendu bizia dute Mallorca irlan: Associació de Varietats Locals de Mallorca (tokiko hazi barietateen elkartea) da horren adibide. Abenduaren hasieran, elkarte... [+]


2025-01-08 | Nicolas Goñi
Nola bihurtu lurzoruak klimaren laguntzaile?

Muturreko lehorte eta euriteak normaltasun berria bilakatu zaizkigu. Areagotzen dituzten kalte ekonomiko eta ekosistemikoen artean, laborantzak pairaturikoak ez dira txikienak. Bereziki, lehorte garaietan zaluegi idortzen diren edota eurite handietan ur guzia xurgatu ezin duten... [+]


Urtarrila, intxaurrondoaren loaldia

Kolore morez margotu dut urteko lehen hilabetea, sormena, irudimena, jakintza eta espiritualitatearen kolorez.


2025-01-06 | Jakoba Errekondo
Elkarren beharra bizitzeko

Lagun txiletar batek bere herriko istorio bat kontatu dit, eta ahoa bete inplante utzi nau. Han “quintral” esaten dioten landare batena da, Tristerix corimbosus. Txile eta Argentina hegoaldeko baso epeletan bizi da, eta gure lurralde epeletan hazten den mihuraren... [+]


2025-01-06 | Garazi Zabaleta
Trebatu elkartea
Lehen sektoreko erreleboa bultzatzeko egitasmoa Gipuzkoan

Urteak daramatza martxan Ipar Euskal Herrian Trebatu elkarteak, laborantzan proiektua abiatu nahi duten pertsonek aurrez trebatzeko aukera izan dezaten. Ipar Euskal Herriko proiektua eredutzat hartuta eta ideia berari tiraka, Gipuzkoan ere izen bereko elkartea sortu dute aurten... [+]


2025-01-06 | Nagore Zaldua
Itsas-bare kantauriarra
Ohartarazpenaren artelanak

Koloretsuak, distiratsuak, forma xelebre bezain ederrekoak diren heinean, nudibrankioek beste planeta batetik iritsitako izakiak dirudite. Itsas hondoko izaki biluzi hauek 1980ko hamarkadako gandorretako kolore biziak eta Parisko joskintzako izen handien moda arkitektonikoa... [+]


2024-12-27 | Leire Ibar
Txanpainaren industriaren arrakastaren oinarrian eskulan esplotatua dago

The Guardian egunkariak Épernayn (Frantzia) txanpain-industrian aritzen diren migratzaileen egoera aztertu du. Ikerketak agerian utzi ditu luxuzko xanpaina-marken mahastietan lan egiten dutenen baldintza prekarioak eta legez kanpokoak.


2024-12-23 | Garazi Zabaleta
Ekin Dulantzi
Nekazaritzako elikagaien test gunea Dulantzin

Gero eta nekazaritzako test gune gehiago ditugu inguruan, hau da, nork bere proiektua martxan jarri aurretik nekazaritzan eta abeltzaintzan trebatzeko guneak. Nafarroako Zunbeltz espazioa eta Gipuzkoako eta Ipar Euskal Herriko Trebatu dira horietako zenbait adibide, gurean... [+]


2024-12-23 | Irati Diez Virto
Ez naiz sagua, ezta satorra ere; lursagua naiz

Ugaztun hitza entzutean, askotan burura etortzen zaizkigun lehen ordezkariak tamaina handienekoak izan ohi dira: hartza, otsoa, oreina… Batzuetan etxekotutako katua edo txakurra dira agertzen lehenak, edo urruneko lehoiak eta elefanteak. Ikusgarritasunak lehia irabazi ohi... [+]


2024-12-23 | Jakoba Errekondo
Ilarraren entzumena

Laster urte guztian izango ditugu malko ilar goxoak (Pisum sativum). Oraindik, ordea, negua eta udaberria dira, ia erabat ilar freskoak jateko sasoia; udaberrian jango ditugun azken ilarrak ereiteko garaia orain hasten da. Eta oraintxe jango ditugu urria aldera erein zirenak.


Gabonetan tokikoa eta sasoikoa kontsumitu eta, bide batez, Israelgo produktuak boikoteatu

Palestinarren genozidiorako Israelek erabiltzen duen arma nagusietako bat gosea da. Alde batetik, Gazara elikagaiak sartzeko debekuarekin, eta, bestetik, Palestinako elikadura-burujabetza ezabatuta.


Eguneraketa berriak daude