Prestige ontziaren hondamendia gertatu zenean, euskal arrantzaleek 21.000 tona fuel-olio edo txapapote bildu zuten itsasoan. Marea beltzak hilabete askotan jarraitu zuen eramaten kutsadura Galiziatik Euskal Herriko labar eta hondartzetara – 2002ko uztaila eta abuztu artean soilik, 333 tonatik gora galipot bildu zen lurrean, El País-ek jaso zuenez–. Nora eraman zen material hori guztia?

Eusko Jaurlaritzak hondakinak tratatzeko behin behineko planta bat sortu zuen Bilboko portuan, Punta Sollana kaian, eta berreskuratutako fuel-olioaren zati handi bat Petronorrera eraman zuen ondoren, konpainia pribatuak aprobetxatu zezan. Baina gainerako galipotarekin zer egin zen oraindik ez da erabat argitu.

Lemoan eta inguruko herrietan talde ekologistek urteak daramatzate salatzen Bistibieta zabortegian fuel-olio hondakin kutsagarriak egon daitezkeela, handik sorturiko sufre eta hidrokarburo hatsa dela eta. 2017. urtean Lezama Bizirik herri aldizkariak zioen “ebidentziak” daudela Prestige-ren hondamendian jasotako hondakinen zati bat bertan biltegiratu zela, “inolako tratamendu berezirik gabe, eta are gehiago, hainbat urtetan, sortzen ziren lixibiatuak berriro ponpatzen zirela biltegiaren gainaldera”.

Azurreka talde ekologistaren salaketa

Azurreka talde ekologistak zabortegian ustez dagoen galipotaren inguruko gaia eta herritarren kezka berriz mahairatu du orain. Duela hiru hilabete inguru Eusko Jaurlaritzako Ingurumen Kalitatearen eta Ekonomia Zirkularraren Zuzendari Javier Agirrerekin bildu ziren, Cronica Vasca-k  zabaldu zuenez –Pedro J. Ramirezen El Español hedabidearekin aliantza duen atari digitala da–.

“Ez dakit horren inguruko ezer (...) ez dut ideiarik. Ingurumen Sailera jo beharko duzu”, erantzun zion kazetariaren itaunari Bingen Zupiria Jaurlaritzako bozeramaileak, urriaren 24ko Gobernu Kontseiluaren prentsaurrekoan.

Salaketa horien ondoren, Elkarrekin-Podemos taldeko Miren Gorrotxategik galdera sorta aurkeztu zuen Eusko Legebiltzarrean. Arantxa Tapia Ingurumen sailburuaren erantzuna ezezko irmoa izan da: “Ez dira gainditzen hidrokarburoen parametroak”, eta hortaz, “ez du zentzurik existitzen ez den zerbaiten inguruko presentzia ikertzea”.

Tapiak ziurtatu duenez, inertizaturiko hondakinak pilatzeko putzutik datoz zabortegiko usainak, eta beharrezko neurriak hartu dira usain hori gutxitzeko.

Petronorrera bideratu ez zen zatia, galipotarekin zikindutako garbiketako arropa eta materiala zela argitu du sailburuak, eta Saber enpresa espezializatuak “inertizatu” zituela, ondoren hondakin ez-arriskutsu bezala zabortegian isuri zitezen. Baina Ingurumen Sailak ez dauka inertizazio prozesu horren kontraturik, ez zelako kontratazio arrunta izan, “kontuan izanik larrialdi egoera bat zela”.

Materialak zabortegiaren zein tokitan dauden ere ez dakite, hori “titularraren esplotazio planaren parte” delako. 2002an Bistietako zabortegia Cespa Content enpresarena zen eta 2008an pasa zen FCC Ambito enpresaren eskuetara, gaur egungo emakidaduna.

Galipotaren %37 zabortegian?

Jaurlaritzatik Elkarrekin-Podemosi bidalitako dokumentazioaren artean Ihobek 2016an Prestige-ren hondamendiaren inguruan argitaraturiko txostena dago.

Hor azaltzen denez, 2002an itsasoan 21.100 tona fuel emultsionatu bildu zituzten euskal arrantzaleek –itsasontzian 77.000 tona zeuden–, horietatik %60 “birziklatu” egin zirela dio txostenak. Gainera, Gipuzkoa eta Bizkaiko hondartzetan beste 3.047 tona galipot bildu ziren.

Baina beste datu bat ere ematen du ingurumen sozietate publikoak. Bilboko portuko tratamendu plantan galipotarekin zikindutako itsasoko hondakin solidoak, plastikoak, algak eta landare adarrak bereizi ziren, eta bildutako guztiaren %37 suposatzen zuen horrek: “Kudeatzaile baimendu bati bidaltzen zitzaion. Hark, egonkortze eta solidotze-prozesu baten ondoren, mota horretako hondakinetarako zabortegi baimendu batean uzten zuen”.

Milaka tona hondakin "zabortegi batera" bideratu ziren, beraz. Elkarrekin Podemoseko Energia Trantsizio eta Klima eta Ingurumen Larrialdiko Legebiltzarreko aholkulari Xabi Marrerok, X sarean nabarmendu du zerbaiti "usaina dariola" Bistibietan, eta Eusko Jaurlaritzak emandako datuek eta egindako adierazpenek ez dutela bat egiten.

Hori dela eta, "existitzen diren zantzu argien aurrean", Gorrotxategik beste galdera sorta bat erregistratu berri du pasa den ostiralean, Eusko Jaurlaritzak erantzun dezan: “Zein zabortegitan utzi ziren Ihoberen txostenean aipatzen diren eta Petronorrera joan ez ziren fuel-olio hondakinen %37 horiek? Eta Bistibietakoa balitz, ba al zuen baimenik fuel-olio hondakinentzako?”.

Horrez gain, Gorrotxategik galdetu du hondakin horiek “garbiketako materialak” soilik ote ziren eta zenbat tonari buruz ari garen. Azkenik, parlamentariak jakin nahi du Jaurlaritzak neurririk hartuko ote duen argitzeko Petronorrera joan ez zen txapapote hori guztia non utzi zen.

Bistibietako zabortegia handitzeko asmoak

Lemoako lurretan, kortederran gonagatik, Zornotza, Galdakao eta Bediako udalerriei ere eragiten die Bistibietako zabortegiak. Hango udaletan gaiaz hitz egiteko eskaera egin du Azurrekak, besteak beste usaimen azterketa bat egin dadin. Izan ere, zabortegia eztabaidagai izan da azken urteetan, eman dituen arazo ugariengatik.

Hain justu, Zaldibarko hondamendiaren ondorioz Eusko Jaurlaritzak handitzeko asmoa duen zabortegietako bat da Lemoakoa –eta fibrozementu edo amianto hondakinak jasotzeko baimena omen duen EAEko bakarra ere bai–. Horretarako, FCCk eskatu du Ingurumen Baimen Bateratua moldatzeko, eta tramitazio horretan dabiltza orain.

Ikusteke dago Prestige-ko galipot kutsagarriaren ustezko presentziak nola eragiten dien asmo horiei.