Larrahe jainko baskoiari eskainitako aldare bat aurkitu dute Larunben
- I. mendeko harrizko pieza bat da, eta Baskoieraren idatzizko beste lekukotasun bat. Aranzadi Zientzia Elkarteko ikerlariek egin dute aurkikuntza, Arriaundi mendiko aztarnategian.
Emakume batek, Valeria Vitellak, Larrahe jainko baskoiari eskainitako aldare bat aurkitu dute Aranzadi Zientzia Elkarteko ikerlariek Nafarroan. I. mendeko harrizko pieza bat da, eta Baskoieraren idatzizko lekukotasun berri bat. Latinez idatzitako testu bat dauka, eta bertan Larrahe agertzen da idatzirik. Larunben, Arriaundi mendiaren tontorrean dagoen aztarnategian aurkitu dute.
Aranzadiko kideek koordinaturik, zenbait arlotako adituek aztertu dute pieza: Euskal Herriko Unibertsitateko eta Bartzelona, Burgos zein Paueko unibertsitateetako adituek.
2022an aurkitu zuten, Doneztebeko Erdi Aroko monasterioan egiten ari ziren indusketa batean. Erromatarren garaian jainkoei eta jainkosei eginiko gurtzen testigantza da aldarea. Monasterioaren aldamenenean dagoen putzu batean aurkitu zuten pieza. Aranzadiko kideen arabera, pieza ez da bere jatorriko kokalekuan aurkitu, zutik egoteko, behatzeko eta irakurtzeko moduan diseinatuta dagoelako. Ez dakite leku horretan nahita jarri zuten edo bota egin zuten.
Erromatar garaiko aldare gehienetan gurtzen duten jainko edo jainkosaren izena eta dedikazioa egiten duen pertsonaren izena agertu ohi dira. Kasu honetan, Valeria Vitella, dio testuak. Kalkarenitazko bloke monolitiko batean eginda dago, eta goiko aldean focus biribil bat du. Horren bidez erritualak egiten zituzten, hala nola ardoa isuriz edo intsentsu motaren bat errez. Bost lerrotan banaturiko testua dauka:
Val(eria)·V[i]-
tel·la
m(erito?)·La·r-
a·he·vo(tum)
l(ibens)·s(solvit)
Aurkikuntza dela eta, jainko horren gurtze eremu ezaguna handitu egin da. Orain arte, soilik, Arga ibaiaren arroan eta Gesalatz ibaiaren inguruan dauden baskoien lurraldetan aurkitu dituzte beste hiru aldare; Muruzabal Andionen (Mendigorria, antzinako Andelo), Iruxon eta Errezun.
Idazkerari buruzko xehetasunak
Joakin Gorrotxategi eta Javier Velaza hizkuntzalariak dira pieza aztertu duten adituetako batzuk. Idazkerari buruzko zenbait xehetasun eman dituzte; esate baterako, -he atzizkia, datibo baskonikoaren forma duela. Hau da, norentzat galderari erantzuten diola: kasu honetan Larra jainkoarentzat. Horrez gain, nabarmendu dute gaur egun euskararekin duen loturarengatik laborantzarekin edo lurraldearekin zerikusia duen jainkoa izan daitekeela.
R hizkia ere nabarmendu dute. Larunbeko aldarean jainkoaren izena r bakarrarekin idatzita ageri bada ere, beste leku batzuetan r bikoitzarekin ere ageri da izena. Horrek esan nahi du orduko r-ak euskarak duen r gogorrarekin lotura duela.
H hizkia ere testuak euskararekin daukan loturaren adierazlea dela esan dute. Hizki horrek hasperena markatzen du, eta adituen arabera, soilik akitanierak edo baskoierak –euskarekin lotura zuzena daukaten hizkuntzek– zeukaten hasperen hori.
Aurkikuntzaren inguruko xehetasun gehiago azaldu ditu Juantxo Agirre Mauleonek, Aranzadi Elkarteko arkeologoak, Euskalerria Irratian egindako elkarrizketan.
Aurtengo neguan INRAPeko (Ikerketa Arkeologiko Prebentiboen Institutu Nazionala) arkeologoek nekropoli berezia aurkitu dute Auxerreko (Frantziako Estatua) erdigune historikoan: haur jaioberrientzako edo hilda jaiotako haurrentzako erromatar garaiko hilerria. K.o. I. eta... [+]
El Villar aztarnategian 2017an aurkituriko mosaiko erromatar handia zaharberritu eta ikusgai jarri dute Ablitasko kultur etxean. IV. mendeko villa edo etxaldeak 40.000 metro koadro ditu eta oso-osorik dagoela uste dute arkeologoek, nahiz eta zati txiki bat baino ez duten... [+]
Duela bi urte, Edgard Camarós arkeologo katalanak bi giza garezur eta "Minbizia?" zioen txartel bat topatu zituen kartoizko kaxa baten barruan, Cambridgeko Unibertsitatean. Garezurrak Gizatik zetozten, Egiptotik eta berriki Frontiers in Medicine aldizkarian... [+]
York (Ingalaterra), K.o. II. mendea. Eboracum erromatar hirian hainbat egitura eta etxe eraiki zituzten. Besteak beste, egungo Wellington Rowen harrizko eraikin bat egin zuten eta Queen’s Hotela dagoen tokitik igarotzen zen harresian arku bat jarri zuten. Bi aztarnategiak... [+]
Muru Artederreta herrian, Murugain izeneko muinoan, Burdin Aroko herrixka baten horma agerian geratu da, AHTren lanentzako laginak hartzen ari zirela. Bizilagunen hango elkarteak salatu du trenarentzako tunel baten ahoa eraikitzeak harresiaren zati bat suntsituko lukeela.
1992. eta 2006. urteen artean, Erromako Bracciano lakuko uretan, Neolito goiztiarreko La Marmotta aztarnategia industu zuten. Berriki, Plos One aldizkarian han aurkitutako bost piraguen inguruko ikerlana argitaratu dute. Ontziak 7.000-7.500 urte inguru dituztela ondorioztatu... [+]
Mecklenburgeko golkoan, Baltikoko uretan, ia kilometro bateko harrizko egitura bat identifikatu zuten arkeologoek 2021ean. Orain diziplinarteko ikerlari talde batek harresiari buruzko ikerketa argitaratu du PNAS aldizkarian.
Egiturak 10.000 urte inguru ditu eta gizakiak egina... [+]
Irulegiko Burdin Aroko herri gotortuan azaldutako brontzezko piezari buruzko ikerketa “osoena” azaltzen duen artikulua argitaratu du aditu talde batek nazioarteko aldizkari zientifikoan. Orain arte ez genekizkien hainbat berritasun dakartza.
Urtarrila ez da sasoi goxoa izaten indusketa arkeologikoak egiteko baina, aurtengo eguraldi aldrebesa tarteko, lanak erritmo onean burutu dituzte EHUko Ondare eta Kultur Paisaien ikerketa taldeko eta Ondare Babesa enpresako langileek Abrisketa auzoko San Pedro ermitan,... [+]
XVI. mendean Francisco de Orellana espainiar konkistatzaileak Amazonas ibaian gora nabigatu zuenean, ibaiaren alde banatan hiri handiak zeudela esan zuen. Inork gutxik sinistu zion orduan, eta are gutxiago hurrengo mendeetan, konkistak berak suntsitutakoaren arrastorik aurkitu... [+]
1936ko Gerra amaitzear zela, Franco diktadoreak Pirinioetan milaka bunker eraikitzea agindu zuen. Mendian horiek ikusten aspaldi ohituak gaude, baina ez genekien defentsarako lerro erraldoi bat osatzen zutela, eta azken urteetan berreskuratzeko ekimenak jarri dira abian. Izan... [+]
Siberiako taigan duela 8.000 urteko gotorlekua topatu dute Berlingo Freie Universitäteko ikerlariek, inoizko zaharrena. Gotorlekuak Iraultza Neolitikoarekin batera iritsi zirela uste izan da luzaroan, nekazaritzak komunitateak egonkortzea ekarri zuelako.
Baina duela... [+]