Landazabaleko buruhandia
Hegazti buruhandia dugu hau, baina ez egoskorra delako, baizik eta fisikoki buru handia duelako. Horregatik da ezaguna hegazti hau, euskaraz erabiltzen diren izen askok bere begi eta buru handiari egiten diote erreferentzia: buruhandi, txorihandi, begihandi, ahohandi… Izen arrunta, aldiz, antzandobi arrunta (Lanius collurio) du.
Antzandobi arrunta (Lanius collurio)
TALDEA: Ornoduna / Hegaztia.
NEURRIA: Mokotik-isatsera: 16-18 cm. Hego-luzera: 24-27 cm.
NON BIZI DA? Landazabalean.
ZER JATEN DU? Intsektu, narrasti eta ugaztun txikiak.
BABES MAILA: Europa mailan babestua.
Baserritar eta naturzaleek ondo ezagutzen dute, edo ezagutzen zuten, lehen askoz ugariagoa baitzen. Hiru antzandobi espezie ditugu gurean: antzandobi arrunta, antzandobi handi iberiarra (Lanius meridionalis) eta antzandobi kaskagorria (Lanius senator). Antzandobi arrunta identifikatzeko, kontutan izan beharra dago beste antzandobiek bezala dimorfismo sexuala duen espeziea dela, hau da, ar eta emeek itxura ezberdina dute. Arrek buru grisa eta begiak estaltzen dizkion mozorro beltza daukate. Bizkarra eta hegaleko lumak gorrixkak dira eta bularraldea arrosa dute. Emeak bestalde, arre pikartuak dira eta begietako mozorroa ere arrea dute. Dena den, biek dute moko sendo eta gako itxuradukoa.
Antzandobi arruntak udan zehar izaten ditugu gurekin, espezie migratzailea baita: negua Afrika hegoaldean pasatzen dute. Bere migrazio bideagatik ere bada berezia espezie hau, ez baitute beste askok bezala Iberiar penintsula zeharkatzen. Antzandobi arrunt gehienek ekialderanzko noranzkoa hartzen dute lehenengo, Turkiaraino eta Mediterraneoaren ekialdeko kostatik jarraitzen dute Egiptoraino. Hortik aurrera bai, hegoalderanzko norantza hartu eta Kenia, Tanzania, Zimbaue, Zambia edo Malauira doaz. Udaberrian iparralderantz migratzerakoan ere ekialdetik egiten dute bidea, baina oraingoan, Egiptotik beharrean, Saudi Arabiatik igarotzen dira.
Euskal Herrira heltzen denean gustuko eremu bat eta bertako zuhaitz edo zuhaixka bat aukeratzen du eta bertan umatzen da. Landazabalera loturiko hegaztia da, zuhaitz eta zuhaixkak zelaiekin tartekatzen diren inguruneak ditu gustuko, eta zuhaixkak arantzadunak badira, hobe.
Txori txikien artean, antzandobiak dira harrapariak diren bakarrak. Antzandobi arruntak gehienbat kakalardoak eta matxinsaltoak ehizatzen ditu, baina erle, liztor zein armiarmak bezalako beste intsektu batzuk ere baditu gustuko. Sugandila eta narrasti txikiak, sagu eta satitsuak, edo hegazti txikiren bat ere ehizatzeko gai da. Antzandobi arruntak, bere lehengusuak diren beste antzandobiek bezala, ehizatutako animalien gordailuak egiteko ohitura daukate. Gordailu nahiko bereziak dira: harrapakinak elorriak bezalako arantzadun zuhaixken arantzetan sartzen ditu. Beraz, noizbait intsektu edo satitsuren bat arantza edo alanbredun hesietan sartuta ikusiz gero, antzandobiren bat inguruan dabilenaren seinale.
Gaur egun geroz eta urriagoa den hegaztia da antzandobi arrunta. Mundu mailan populazioak mehatxaturik ez dauden arren, tokian tokian, gurean esaterako, populazioen jaitsiera nabarmena da. Urdaibaiko Biosfera Erreserbako populazioa 2012 eta 2019 artean %70 jaitsi da. Hala ere, kopuru txikietan izan arren, Euskal Herriko eskualderik gehienetan bizi da, nahiz eta lekurik lehorrenetan beste antzandobi espezie batzuek ordezkatzen duten. Antzandobi arruntaren populazioen jaitsieraren eragile nagusiak nekazaritza geroz eta intentsiboagoa izatea eta landazabala uztearen ondorioz ematen den basotzea dira. Seguruenik nekazal arloan pestizidak nolanahi erabiltzeak ere eragina izango du, hauek erabilita intsektuak akabatzen baitira eta espezie hau intsektuez elikatzen denez, harrapakinik gabe geratzen da.
Beste hainbat intsekturen kasuen modura, hau ere “tigre” hitzaren itzalpean izendatzen dute herrialde batzuetan. Jakina, halako izena jarriz gero espero zitekeen ehizarako trebetasuna ezin falta! Eta halaxe da, bai.
Errekastoa bizi doa harri eta harkaitz artean. Ur salto txikiak, ur lasterrak eta putzuak nahasten dira ibilguan zehar. Hotza dago ura, baina hala du gustuko uhandre piriniotarrak. Izan ere, korrontearen kontra igeri egitera ohituriko anfibio txiki honek ez du edozein bizitoki... [+]
Duela gutxiko kontua da. Iberiar katamotza (Lynx pardinus), mundu mailako felino espezie mehatxatuenetarikoa, “galtzeko arriskuan” egotetik “kaltebera” kategoriara igaro da IUCNren Espezie Mehatxatuen Zerrenda Gorrian. Espeziea kontserbatzeko egindako... [+]
Txikitan kaian arrantzatu ohi genituen ‘pantxito’ gehienak ziurrenik bisiguak izango ziren, baina nekez ikusten genituen bisigu handiak. Izatekotan, jatetxe ezagunetan izango zen, arraindegietako bisigu gehienak kanpotik ekarriak ziren bitartean. Egun, kostaldeko... [+]
Ur azaletik gertu dabiltza arrainak igerian. Zerbait uretarantz gerturatzen ari da, hegan: arrano bat dator, bere atzaparrak aurrerantz luzatuta eta zaplast! Uretan sartu da, bete betean. Arraina harrapatu ostean burua uretatik atera du arranoak, baina arrainak hondorantz egiten... [+]
Kakalardo adar-luze honen irudiak ez du zalantza izpirik uzten: ez du parekorik. Gure lurretan, eta Europa osoan ere, genero honetako espezie bakarra da. Bere tamaina handiak (kakalardo bat izateko, noski) eta bere kolorazioak gure begietan betiko txertatzen dira ikusteko... [+]
Gaztea denean ez du zalantzarako tarte askorik uzten. Suge gorbatadunak badu ezaugarri bat gainontzekoetatik bereizten duena: gorbata. Gorbata, edo batzuek deitzen dioten moduan, lepokoa. Izan ere, kolore arre edo ilun, berdexka edo urdina izan badaiteke ere gorputza, buruaren... [+]
Udako solstizioa gerturatzen ari den honetan, euskal kostaldean itsas dortokak ikusteko aukerak ugaritu dira. Gure uretan ezagunena Egiazko kareta (Caretta caretta) da. Ale helduen oskolaren batezbesteko tamaina, 120 cm-ko luzera zuzenera eta 200 kg-ko pisura irits daiteke... [+]
Saguzarrek Chiroptera taldea osatzen dute. “Cheir” eskua, “pteron” hegala, antzinako grezieran. Beraz, eskuetan hegalak. Hegan egin dezakeen ugaztun bakarra izanik, airea konkistatu eta sekulako arrakasta lortuta, mundu osoan ia 1.500 saguzar espezie... [+]
Aspaldi arrantzaleek gutxi estimatutakoa bazen ere, egun platerean itsasoan baino dezente hobe ezagutzen da. Haragi trinkoa du, bereziki isatsean.
Hego luze eta zorrotzak eta v formako urkila-itxuradun buztana duen hegazti hau ikustean badakigu Euskal Herrira uda heltzear dagoela. Bizkarraldea eta buztana beltzak ditu, distira urdinxkekin, papar gorria eta azpialdea, aldiz, zurixka. Euskaldunon sinesmenetan presentzia... [+]
Gertukoa dugu oso bere irudi bitxia: ur gainean flotatuaz, gu txikitan oheko koltxoiaren gainean korrika eta saltoka ibiltzen ginen antzera. Zentzuzkoa da pentsatzea animalien gorputzak uretan hondoratu egiten direla ur-azalean ibiltzen saiatzen direnean, baina zapataria ez da... [+]
Euskal Herriko gune batzuetan bizilagun ezaguna dute jada dragoitxo arrunta. Nafarroa hegoaldean, esaterako, urteak daramatza (gutxienez 1980ko hamarkadatik) bertako hormetan eta etxe inguruetan gora eta behera, batez ere gau partean, argia duten inguruetan, jatena non... [+]
Urte batzuk ditugunok (nire kasuan, mordoska) sarritan entzun izan diegu gure guraso eta senitarteko helduenei garai bateko ikuskizun harrigarri baten berri. Ipuin baten gertatuko balitz bezala, larreak “argi txikiz” apaintzen zirela maiatza inguruko gau garbietan... [+]
Itsaso zabalean bada izaki lirdingatsu bat, gorputz gardenekoa, bitxi bezain ezezaguna. Aitzitik, ezin esan genezake ezohikoa denik, haren banaketan munduko itsaso gehienetara zabaltzen baita, Kantauri itsasoa barne. Batzuetan bakarka topatu daitezke, besteetan aldiz lepoko edo... [+]