Landareen patxada
Kokaina, morfina, nikotina, kafeina, kinina, atropina, koltxizina edo estriknina entzuten baduzu, zer datorkizu kaskezurrera? Papaberina, bruzina, efedrina, teobromina edo latirina ere izan daitezke. Zer bururatzen zaizu hitz horiek aditzean? Alkaloideak dira, denak landareren batetik eratorriak.
Landareek nahitaez hiru ezaugarri dituzte, hirurak animaliongandik bereizgarri. Aurrekoa: bizi diren artean hazi egin behar dute. Egun gutxi batzuk edo milaka urte bizi, bizirik den artean hazi egin behar du, horrela osatzen baititu oinarrizko duen izerdiaren gora eta beherako zikloak. Zuhaitz gehienetan nabarmena da urteroko hazkundea enborrean osatzen duen azalpeko eraztun berrian.
Tartekoa: bere mantenua beraiek sortzen dute. Onddo eta bestelako laguntzaile batzuekin tratuak egiten dituzte, eta horrela bizitzeko nahitaezko dituzten jakiak eta ura eskuratu, fotosintesian argiaren indarrarekin eraldatu eta elikagaiak bere kasa sortzen dituzte. Animaliok irauteko eta bizitzeko beste bizidunak jan beste aukerarik ez dugu; batzuek hil edo akabatu egin behar gainera, jango badugu.
Atzekoa: landareak ez dira mugitzen. Geuk mugitzen ditugu: erein, zeharraldatu, aldatu, landatu, birlandatu, aldaxkatu, altsumatu, muskildu, aldakaiztu, belaunkatu, probenatu, txertatu… Berez, ordea, fruituaren haziak egiten duen ernatu aurreko bidaia, itsatsi eta lur berrian landare berria sortzen duen artekoa, izango da bere mugimendu bakarra. Guk mugituko dugu, beste animaliaren batek jango du eta kaketan bota, nahi gabe soinean kateatuta eramango dugu, haizeekin hegaldatuko da, uretan nabigatuko du. Landare gehienak sortu diren tokian bertan biziko dira, hil arte bizi.
Hil arteko horrek ematen ditu lanak. Geldirik bizi behar horrek berebiziko buruhausteak sortzen dizkie landareei. Milioika eta milioika urte daramatzate landareek lur honetan eta oraindik usaindu ere ez ditugun beste hainbeste trikimailu garatu dituzte bizirik irauteko. Horietako mordoxka bat animaliak bere onerako nola erabili da, esaterako polinizaziorako eta aipatutako haziak garraiatu eta zabaltzeko. Beste martingala mordo bat animaliak arrastoan sartzea da: animaliok bizitzeko jan edo hil egin behar dugun horretan, edozer ahoratzen dugu. Eta landareek bere burua babestu egin behar, gainontzean jan egingo ditugu. Babes horiek eraikitzen iaioak dira, landareari kosk egitea zailtzeko arantzak janztea bezala: jan eta berehala damua sorraraziko diguten osagai kimikoak dituzte. Hasieran aipatutako alkaloideak adierazle. Horiek gorputza eta gogoa astintzen dizkigute. Landare horiek ez jan, ez ukitu, kontuz horiekin. Hori da oinordetzan jaso duguna, genetikan daramagun ondoretasuna balitz bezala: landareekiko beldurra. Ez da gutxiagorako.
Adigarri txokolatearen teobromina. ELIKAk 2009an argitaratu zuenez (Animalien elikaduran nahi ez diren gaiak, teobromina), dosi ez oso altuan txakur eta katuetan bihotzeko arritmiak eta dardarizoak eragin ditzake, baita animalia bera hil ere; dosi hori animaliaren kiloko 80 miligramotik gora teobromina litzateke, 11 gramo txokolate beltza edo 37 gramo txokolate esneduna. Arratoietan atzera bueltarik gabeko barrabilen atrofia eragiten du dosi altuetan.
Bizkitartean landareak patxada ederrean, kokaina, morfina, nikotina, kafeina, kinina, teobromina eta abar sortzen, badaezpada.
Nekazaritzaz eta abeltzaintzaz askotan entzuten da lanbide "oso lotua" dela, jai egunik edo oporrik ez dela existitzen. Ipar Euskal Herriko Onetik eta Etxaldia gasnategiek, Berria eta Aldudeko Esne Kooperatibekin elkarlanean, laborariei bakantzak bermatzeko egitasmoa... [+]
Txikitan kaian arrantzatu ohi genituen ‘pantxito’ gehienak ziurrenik bisiguak izango ziren, baina nekez ikusten genituen bisigu handiak. Izatekotan, jatetxe ezagunetan izango zen, arraindegietako bisigu gehienak kanpotik ekarriak ziren bitartean. Egun, kostaldeko... [+]
Galdera hau jaso berria dut Bizi Baratzeako postontzian: "Gaia San Joan bezperako familia afarian atera huen, Unanue sagardotegian, Azpeitian. Seguran Santa Engrazia egunean erein behar ditugun haziak bedeinkatzen dira. Erein beharreko hazi guztiak eramatea komeni al da?,... [+]
2022an Nafarroako Liburutegien Sareak martxan jarritako proiektu berezia da hazien liburutegia. Clara Flamarique Goñi da Nafarroako Gobernuaren liburutegi zerbitzuko proiektuen arduraduna, eta honela gogoratu ditu hastapenak: “Zaragozako liburutegian martxan zuten... [+]
Ur azaletik gertu dabiltza arrainak igerian. Zerbait uretarantz gerturatzen ari da, hegan: arrano bat dator, bere atzaparrak aurrerantz luzatuta eta zaplast! Uretan sartu da, bete betean. Arraina harrapatu ostean burua uretatik atera du arranoak, baina arrainak hondorantz egiten... [+]
Bost hilabete bete dira otsailaren 6an traktoreen mobilizazioak hasi zirenetik. Mirene Begiristainek eta Isabel Alvarezek ekofeminismoaren betaurrekoak jantzita aztertu dituzte mobilizazio hauek eta fokutik kanpo geratu diren laborariak eta aldarrikapenak ekarri dituzte lehen... [+]
Ingurumena, bioaniztasuna, uraren gestioa eta haurren beharrak oinarri hartuta, ikastetxeetako patioak aldatzeko proiektu kolektiboa jarri dute martxan Pirinio Atlantikoetan; Euskal Herriko lau herrik hartuko dute parte. Iruñean ere, itzal eta landare gehiago izango... [+]
A zer lanak ematen dizkigun! Txoratzen gaitu tomateak (Solanum lycopersicum). Artaxoakoa dela, edo Tuterako Itsusia, edo Aretxabaletakoa, edo Erandiokoa, pikoluzea, gerezia dela, madari tomatea dela, Igeldo, mendigorria, transgenikoa dela, Eusko Labela dela, idi-bihotza, korta... [+]
Joxe Blanco Gomez laudioarra Lamuzanaturgunea blog-aren bultzatzaile eta Laudiokolore ekimeneko kidea da. Urteak daramatzate Laudion basa landareen inguruko sentsibilizazioa eta formazioa egiten, eta maiatzean, Arraño mendiko baso orkideen inguruko jardunaldiak egin... [+]
Kakalardo adar-luze honen irudiak ez du zalantza izpirik uzten: ez du parekorik. Gure lurretan, eta Europa osoan ere, genero honetako espezie bakarra da. Bere tamaina handiak (kakalardo bat izateko, noski) eta bere kolorazioak gure begietan betiko txertatzen dira ikusteko... [+]
Urteak daramatza Cederna Garalur landa garapenerako elkarteak elikaduraren eta lehen sektorearen inguruko lanketa egiten Nafarroako Mendialdean. Elikadura osasuntsurako eta kontsumo jasangarriago baterako bidea egitea da asmoa, eta bide luze horretan, egitasmo berria gauzatu du:... [+]
Baso naturaletan estratu eta funtzio ezberdinak betetzen dituzten espezieak aurkitzen ditugu. Batzuek gaina hartuko dute, eta mende ugari bertan igaroko dituzte. Beste batzuek lehen urratsak emango dituzte, baso-kideengatik sakrifikatuko dira eta beraien gorpu ustelak sistemari... [+]
Gaztea denean ez du zalantzarako tarte askorik uzten. Suge gorbatadunak badu ezaugarri bat gainontzekoetatik bereizten duena: gorbata. Gorbata, edo batzuek deitzen dioten moduan, lepokoa. Izan ere, kolore arre edo ilun, berdexka edo urdina izan badaiteke ere gorputza, buruaren... [+]