Landareen patxada

  • Kokaina, morfina, nikotina, kafeina, kinina, atropina, koltxizina edo estriknina entzuten baduzu, zer datorkizu kaskezurrera? Papaberina, bruzina, efedrina, teobromina edo latirina ere izan daitezke. Zer bururatzen zaizu hitz horiek aditzean? Alkaloideak dira, denak landareren batetik eratorriak.

Kakaoak teobromina sortzen du eta dosi ez oso altuan txakur eta katuetan bihotzekoak eragin ditzake. Argazkia: thealembicslab.com

2024ko ekainaren 03an - 05:00

Landareek nahitaez hiru ezaugarri dituzte, hirurak animaliongandik bereizgarri. Aurrekoa: bizi diren artean hazi egin behar dute. Egun gutxi batzuk edo milaka urte bizi, bizirik den artean hazi egin behar du, horrela osatzen baititu oinarrizko duen izerdiaren gora eta beherako zikloak. Zuhaitz gehienetan nabarmena da urteroko hazkundea enborrean osatzen duen azalpeko eraztun berrian.

Tartekoa: bere mantenua beraiek sortzen dute. Onddo eta bestelako laguntzaile batzuekin tratuak egiten dituzte, eta horrela bizitzeko nahitaezko dituzten jakiak eta ura eskuratu, fotosintesian argiaren indarrarekin eraldatu eta elikagaiak bere kasa sortzen dituzte. Animaliok irauteko eta bizitzeko beste bizidunak jan beste aukerarik ez dugu; batzuek hil edo akabatu egin behar gainera, jango badugu.

Atzekoa: landareak ez dira mugitzen. Geuk mugitzen ditugu: erein, zeharraldatu, aldatu, landatu, birlandatu, aldaxkatu, altsumatu, muskildu, aldakaiztu, belaunkatu, probenatu, txertatu… Berez, ordea, fruituaren haziak egiten duen ernatu aurreko bidaia, itsatsi eta lur berrian landare berria sortzen duen artekoa, izango da bere mugimendu bakarra. Guk mugituko dugu, beste animaliaren batek jango du eta kaketan bota, nahi gabe soinean kateatuta eramango dugu, haizeekin hegaldatuko da, uretan nabigatuko du. Landare gehienak sortu diren tokian bertan biziko dira, hil arte bizi.

Hil arteko horrek ematen ditu lanak. Geldirik bizi behar horrek berebiziko buruhausteak sortzen dizkie landareei. Milioika eta milioika urte daramatzate landareek lur honetan eta oraindik usaindu ere ez ditugun beste hainbeste trikimailu garatu dituzte bizirik irauteko. Horietako mordoxka bat animaliak bere onerako nola erabili da, esaterako polinizaziorako eta aipatutako haziak garraiatu eta zabaltzeko. Beste martingala mordo bat animaliak arrastoan sartzea da: animaliok bizitzeko jan edo hil egin behar dugun horretan, edozer ahoratzen dugu. Eta landareek bere burua babestu egin behar, gainontzean jan egingo ditugu. Babes horiek eraikitzen iaioak dira, landareari kosk egitea zailtzeko arantzak janztea bezala: jan eta berehala damua sorraraziko diguten osagai kimikoak dituzte. Hasieran aipatutako alkaloideak adierazle. Horiek gorputza eta gogoa astintzen dizkigute. Landare horiek ez jan, ez ukitu, kontuz horiekin. Hori da oinordetzan jaso duguna, genetikan daramagun ondoretasuna balitz bezala: landareekiko beldurra. Ez da gutxiagorako.

Adigarri txokolatearen teobromina. ELIKAk 2009an argitaratu zuenez (Animalien elikaduran nahi ez diren gaiak, teobromina), dosi ez oso altuan txakur eta katuetan bihotzeko arritmiak eta dardarizoak eragin ditzake, baita animalia bera hil ere; dosi hori animaliaren kiloko 80 miligramotik gora teobromina litzateke, 11 gramo txokolate beltza edo 37 gramo txokolate esneduna. Arratoietan atzera bueltarik gabeko barrabilen atrofia eragiten du dosi altuetan.

Bizkitartean landareak patxada ederrean, kokaina, morfina, nikotina, kafeina, kinina, teobromina eta abar sortzen, badaezpada.


Kanal honetatik interesatuko zaizu: Landareak
2024-12-27 | Leire Ibar
Txanpainaren industriaren arrakastaren oinarrian eskulan esplotatua dago

The Guardian egunkariak Épernayn (Frantzia) txanpain-industrian aritzen diren migratzaileen egoera aztertu du. Ikerketak agerian utzi ditu luxuzko xanpaina-marken mahastietan lan egiten dutenen baldintza prekarioak eta legez kanpokoak.


2024-12-23 | Irati Diez Virto
Ez naiz sagua, ezta satorra ere; lursagua naiz

Ugaztun hitza entzutean, askotan burura etortzen zaizkigun lehen ordezkariak tamaina handienekoak izan ohi dira: hartza, otsoa, oreina… Batzuetan etxekotutako katua edo txakurra dira agertzen lehenak, edo urruneko lehoiak eta elefanteak. Ikusgarritasunak lehia irabazi ohi... [+]


Gabonetan tokikoa eta sasoikoa kontsumitu eta, bide batez, Israelgo produktuak boikoteatu

Palestinarren genozidiorako Israelek erabiltzen duen arma nagusietako bat gosea da. Alde batetik, Gazara elikagaiak sartzeko debekuarekin, eta, bestetik, Palestinako elikadura-burujabetza ezabatuta.


2024-12-23 | Jakoba Errekondo
Ilarraren entzumena

Laster urte guztian izango ditugu malko ilar goxoak (Pisum sativum). Oraindik, ordea, negua eta udaberria dira, ia erabat ilar freskoak jateko sasoia; udaberrian jango ditugun azken ilarrak ereiteko garaia orain hasten da. Eta oraintxe jango ditugu urria aldera erein zirenak.


2024-12-23 | Garazi Zabaleta
Ekin Dulantzi
Nekazaritzako elikagaien test gunea Dulantzin

Gero eta nekazaritzako test gune gehiago ditugu inguruan, hau da, nork bere proiektua martxan jarri aurretik nekazaritzan eta abeltzaintzan trebatzeko guneak. Nafarroako Zunbeltz espazioa eta Gipuzkoako eta Ipar Euskal Herriko Trebatu dira horietako zenbait adibide, gurean... [+]


2024-12-16 | Jon Torner Zabala
Euskal Sagardoa
Ipar eta hego, mendeetako tradizioa txapel beraren pean

Euskal Sagardoa Jatorri Deiturak erronka ezarria dio bere buruari: Euskal Herri osoko sagar eta sagardogileak biltzea. “Sagardoaren kultura lurralde osoan dago, eta lurralde osoan mantendu dira sagardotarako sagarrak”, esan digu Unai Agirrek, sor-markaren... [+]


2024-12-16 | Garazi Zabaleta
Ozaetako (barrundia) sagar zuku ekoizpena
8.000 sagar zuku litro ekoitziak, 900 biztanleko herrian

“Aterako dut sagar zuku bat?”. Galdera horrekin hasi da Barrundiako Ekonomatoko kide Koldo Lopez Borobia, Susana Lopez de Ullibarri eta Santi Txintxurretarekin izandako elkarrizketa. Sagar zukuaren bueltan eta sagarrondoz inguratutako lorategian elkartu gara. Hau ez... [+]


2024-12-16 | Garazi Zabaleta
Xiberoko kolektiboa
Baratze kolektiboa Maulen, harreman sozialak ereiteko

Herritarrak elkarren artean saretzea eta bizitza sozialerako espazioak bultzatzea da Xiberoko Kolektiboa elkartearen lan ildoetako bat. Bide horretan, baratze kolektiboa sortzeko aukera suertatu zitzaien 2020an Maulen, eta zalantzarik gabe, proiektuari ekitea erabaki zuten... [+]


2024-12-16 | Jakoba Errekondo
Txokolate menpekotasuna negozio

Txokolatea kakaotik sortzen da. Kakaoak Theobroma cacao du izena; Theobroma hitzak “jainkoen janaria” esan nahi du. Aspaldikoa da txokolatearen gurtza; jainkoena zena azkar asko egin genuen geure. Euskal Herrian, azukrearekin eta kafearekin batera elikagaien... [+]


Buruan urrea, gehiena akuikulturan ordea

Badira hainbat espezie arrandegietan beti egotera derrigortuak diruditenak. Haien arteko arrain batek dirdira berezia du, urrezko koroarekin begiratzen baikaitu: urraburuak (gazteleraz ere, ezaugarri berari men eginez, dorada-k). Ondoan haien artean anaiak diruditen sorta dago,... [+]


Non dago herria?

Mikro eta makro kontzeptuen arteko muga lausoa da, eta elkarren arteko eragina lausoa izan arren, eragiten du. Baita gugan ere. Arazoa dator lainopeko itsutasunean asmatzen ez dugunean gu geu non gauden, herria non dagoen.


2024-12-09 | Jakoba Errekondo
Errastiko ogia
Ilarretan dilista nafarra

Zeruka, zeru bete on dakar zerukak. Zeruka, magitxa, magintxeta, mihauria, magina, baina, ilar-axala, mantxa, teka edo, ezagunena, leka. Lekak barruan dakarren leka-gauza, leka-bihia, lekalea edo lekazia bezalako jaki ederrik ba al da negua goxatzeko? Pertzak bete lekari,... [+]


2024-12-09 | Garazi Zabaleta
Errastiko ogia
Aurrekoen jakintza eta makrobiotika uztartuta sortutako ogia

Arrasateko Beroña auzoan dago kokatuta Xabi Abasolo Etxabek eta Naiara Uriarte Remediosek bultzatutako Errastiko Ogia proiektua. Bakoitza bere bidetik iritsi ziren okintzaren mundura, baina eredu ekologikoan eta ama orearekin ekoizteko oso ongi uztartu dituzte bi gazteen... [+]


Basoko ehiztaria

Gaua da. Zuhaitzetan geratzen diren hosto gutxien artetik igarotzen da ilargiaren argia. Isiltasuna da nagusi. Txoriak sasi artean daude, babestuta lo, lo-edo. Baina bat batean zerbaitek kolpatu du sasia. Txori gehienak izutu diren arren, izoztuta bezala geratu dira, isilik... [+]


2024-12-02 | Jakoba Errekondo
Gintonikaren ezkontza

Bart arratsean izan da. Etxekoak gintonikari zurrupaka. Ni aspaldi dibortziatu nintzen gintonikarekin. Ginak oso gogoko ditut, hortz-haginak ur, baina tonikak ezin edan ditut, gozoegi eta burbuila zakar gehiegi.


Eguneraketa berriak daude