Landareak ere elbarritu egiten ditugu
Urrutira joan beharrik ez da izaten zuhaitzek sufritzen dituzten tratu txar eta laido umiliagarriak ikusteko. Zerrenda amaigabea da. Bi adibide soil emango ditut.
Jendarte harroputz honek, bai, zuk eta nik, hankapean darabilzkigu landareak. Irakurleak esango du, hemen da Jakoba bere etengabeko erretolikarekin. Ba bai, bukatzen ez dena daukat kordamusa hau. Haginezko (Taxus baccata) haginte-zigor eta haginkadakako hagintea darabilgu. Haginte hori kultura kontua da. Ondoretasun genetikoa balitz bezala jaso dugu, halabeharrezkoa balitz bezala, eta ezta gutxiagorik ere. Oinordetzan ere ez dugu jaso landareekiko jokabide hori, ez baita eskubidea ere. Ezjakintasunak eta kanpoeder izaera txepelak eraman gaitu naturaren eta landareen zaintzan eredugarria zen gure kultura zarpatsu eta lotsagarri bihurtzeraino. Eta auzolotsa sortzerainoko lotsagabekeriarekin jokatzen dugu. Hau lotsa!
Zuhaitzena da ispilu ikusgarriena. Udazkena usaindu ordurako makina bat zerra, zerrote, kodaina, kima-guraize, sebot, arpan, trontza, zerra motordun, motozerra, aihotz eta inauskai kriminologiaren artxiboak osatzeko pronto azaltzen dira, nonahi, bazter guztietan.
Urrutira joan beharrik ez da izaten zuhaitzek sufritzen dituzten tratu txar eta laido bidegabe eta umiliagarriak ikusteko. Zerrenda amaigabea litzateke; hobe esanda, zerrenda amaigabea da.
Bi adibide soil emango ditut. Auzoko herrian zirkoa egon da kanpatuta. Egitura eta guztiz estaltzen zuen olana lotzeko buelta osoan burdin-ziriak sartu eta horiekin eutsi zioten. Alde batean zilar-astigar (Acer sacharinum) lerro bat dagoenez, zuzenean haien ipurdian tenkatu zituzten uhalak, zirgak eta kateak. Denbora luzez egon dira lokarriak zuhaitza estutu eta tiraka. Burdin-ziri arrunt batzuk balira bezalako tratua emanez, bizidun den orok merezi duen lotsa onaren arrastorik gabe. Eta, ahoa neurri, jendea zuritze lanetan: “Niri ez zaidak hainbestekoa iruditzen. Behetik lotuta zagok eta ez urratzeko babesarekin. Indar handi bat egiten ez badik, ez luke arazorik izan behar” idatzi zidan batek sarean.
Zilar-astigar ilara horri segituz gero hondartzara iritsiko zara. Haren atarian marugatze japoniar (Morus bombycis) ilara bat bizi da. Kresalarekin ederki bizitzen dakite, baina enbataren erasoak makurrarazten ditu. Horrez gain fruitu ugari ematen dute, bisitari batzuen gozamenerako eta beste batzuen haserrerako, espaloia erabak lohitu eta likisten baitute. Ba aste honetan horietako hiruri jo eta lepoa moztu diete. Susmoa dut okerrak zirelako hil dituztela. Ezin ote dugu ikusi zuzen-zuzena, tente-tentea, dotoreziaren eredu dugun hori goitik behera betetzen ez duen zuhaitzik? Okerra, makurtua, haizearen bultzada etzanda jasotzen duen zuhaitza askoz ederragoa da, biziagoa, normalagoa. Elbarria da, noski, normala, gu bezalaxe, bakoitza bere edertasunarekin eta moztasunarekin. Motzetik ondo hornituta dabil horrelako astakeriak eta krimenak hagintzen dituen jendea. Aspaldi asmatu genuen “babalore”-aren sinonimo bat egia bihurtu eta urtero sari bat ematen hasi beharko dugu panpana jo eta hartuta ibiltzen diren horien artean: Miss edota Mister Moztare.
Gaurko artikuluari ekitera noalarik Chamaemelum nobile loretxoari larranbiloa, larramilua, amasabel-belarra edo bitxeleta deitzen diozuenak ere nire gogoan zaudete; zuetako batek idatzi baitit duela ez egun asko Instagrametik “gaur Goizueta aldean kamabillua bildu dut eta... [+]
Odei Etxeberri Bimboire, Gorka Roca Torre eta beraien seme Oihan eta Miru buruaskiak dira elikaduran. Horretarako, aztertu behar izan dute gorputzak zer elikagai eta zein kopurutan behar dituen; horiek zein janaritan dauden; urtaro bakoitzean horiek denak eskuratzeko zer landu... [+]
Tolosatik abiatu eta Bedaion gora egin, Menditxiki aldera. Batean Bedaio, bestean Zarate, Gipuzkoako eta Nafarroako muga-mugan gara. Hantxe dira helburu ditugun lursailak, Itxitua eta Erlo, garai batean lahar, pagadi gaur egun: Gregorio Ugartemendia Zubillagaren basoa duzu.
Mahaño Lanathoua 2017an hasi zen aitaren lurretan arbolak landatzen, oihan baratzea lantzeko ideiarekin. “Hasieran asmoa ez zen horretatik ekonomia bat sortzea, gure buruaskitasunerako bidean pausoak ematea baizik”, gogoratu du laborariak. Baina, landaketekin... [+]
Duela gutxiko kontua da. Iberiar katamotza (Lynx pardinus), mundu mailako felino espezie mehatxatuenetarikoa, “galtzeko arriskuan” egotetik “kaltebera” kategoriara igaro da IUCNren Espezie Mehatxatuen Zerrenda Gorrian. Espeziea kontserbatzeko egindako... [+]
Zuhaitzen eta arbolen sarobean nabil azken urte hauetan. Larrean, abaroan eta biaoan hor nabil atera ezinik. Zuhaitzei eta arbolei aparteko begirunea diedala jabetua izango zara, tarteka behinik ARGIAren Bizi Baratzea txoko honetan ibiltzen bazara. Eta azkenaldi honetan,... [+]
Nekazaritzaz eta abeltzaintzaz askotan entzuten da lanbide "oso lotua" dela, jai egunik edo oporrik ez dela existitzen. Ipar Euskal Herriko Onetik eta Etxaldia gasnategiek, Berria eta Aldudeko Esne Kooperatibekin elkarlanean, laborariei bakantzak bermatzeko egitasmoa... [+]
Txikitan kaian arrantzatu ohi genituen ‘pantxito’ gehienak ziurrenik bisiguak izango ziren, baina nekez ikusten genituen bisigu handiak. Izatekotan, jatetxe ezagunetan izango zen, arraindegietako bisigu gehienak kanpotik ekarriak ziren bitartean. Egun, kostaldeko... [+]
Galdera hau jaso berria dut Bizi Baratzeako postontzian: "Gaia San Joan bezperako familia afarian atera huen, Unanue sagardotegian, Azpeitian. Seguran Santa Engrazia egunean erein behar ditugun haziak bedeinkatzen dira. Erein beharreko hazi guztiak eramatea komeni al da?,... [+]
2022an Nafarroako Liburutegien Sareak martxan jarritako proiektu berezia da hazien liburutegia. Clara Flamarique Goñi da Nafarroako Gobernuaren liburutegi zerbitzuko proiektuen arduraduna, eta honela gogoratu ditu hastapenak: “Zaragozako liburutegian martxan zuten... [+]
Ur azaletik gertu dabiltza arrainak igerian. Zerbait uretarantz gerturatzen ari da, hegan: arrano bat dator, bere atzaparrak aurrerantz luzatuta eta zaplast! Uretan sartu da, bete betean. Arraina harrapatu ostean burua uretatik atera du arranoak, baina arrainak hondorantz egiten... [+]
Bost hilabete bete dira otsailaren 6an traktoreen mobilizazioak hasi zirenetik. Mirene Begiristainek eta Isabel Alvarezek ekofeminismoaren betaurrekoak jantzita aztertu dituzte mobilizazio hauek eta fokutik kanpo geratu diren laborariak eta aldarrikapenak ekarri dituzte lehen... [+]
Ingurumena, bioaniztasuna, uraren gestioa eta haurren beharrak oinarri hartuta, ikastetxeetako patioak aldatzeko proiektu kolektiboa jarri dute martxan Pirinio Atlantikoetan; Euskal Herriko lau herrik hartuko dute parte. Iruñean ere, itzal eta landare gehiago izango... [+]
A zer lanak ematen dizkigun! Txoratzen gaitu tomateak (Solanum lycopersicum). Artaxoakoa dela, edo Tuterako Itsusia, edo Aretxabaletakoa, edo Erandiokoa, pikoluzea, gerezia dela, madari tomatea dela, Igeldo, mendigorria, transgenikoa dela, Eusko Labela dela, idi-bihotza, korta... [+]