Urrutira joan beharrik ez da izaten zuhaitzek sufritzen dituzten tratu txar eta laido umiliagarriak ikusteko. Zerrenda amaigabea da. Bi adibide soil emango ditut.
Jendarte harroputz honek, bai, zuk eta nik, hankapean darabilzkigu landareak. Irakurleak esango du, hemen da Jakoba bere etengabeko erretolikarekin. Ba bai, bukatzen ez dena daukat kordamusa hau. Haginezko (Taxus baccata) haginte-zigor eta haginkadakako hagintea darabilgu. Haginte hori kultura kontua da. Ondoretasun genetikoa balitz bezala jaso dugu, halabeharrezkoa balitz bezala, eta ezta gutxiagorik ere. Oinordetzan ere ez dugu jaso landareekiko jokabide hori, ez baita eskubidea ere. Ezjakintasunak eta kanpoeder izaera txepelak eraman gaitu naturaren eta landareen zaintzan eredugarria zen gure kultura zarpatsu eta lotsagarri bihurtzeraino. Eta auzolotsa sortzerainoko lotsagabekeriarekin jokatzen dugu. Hau lotsa!
Zuhaitzena da ispilu ikusgarriena. Udazkena usaindu ordurako makina bat zerra, zerrote, kodaina, kima-guraize, sebot, arpan, trontza, zerra motordun, motozerra, aihotz eta inauskai kriminologiaren artxiboak osatzeko pronto azaltzen dira, nonahi, bazter guztietan.
Urrutira joan beharrik ez da izaten zuhaitzek sufritzen dituzten tratu txar eta laido bidegabe eta umiliagarriak ikusteko. Zerrenda amaigabea litzateke; hobe esanda, zerrenda amaigabea da.
Bi adibide soil emango ditut. Auzoko herrian zirkoa egon da kanpatuta. Egitura eta guztiz estaltzen zuen olana lotzeko buelta osoan burdin-ziriak sartu eta horiekin eutsi zioten. Alde batean zilar-astigar (Acer sacharinum) lerro bat dagoenez, zuzenean haien ipurdian tenkatu zituzten uhalak, zirgak eta kateak. Denbora luzez egon dira lokarriak zuhaitza estutu eta tiraka. Burdin-ziri arrunt batzuk balira bezalako tratua emanez, bizidun den orok merezi duen lotsa onaren arrastorik gabe. Eta, ahoa neurri, jendea zuritze lanetan: “Niri ez zaidak hainbestekoa iruditzen. Behetik lotuta zagok eta ez urratzeko babesarekin. Indar handi bat egiten ez badik, ez luke arazorik izan behar” idatzi zidan batek sarean.
Zilar-astigar ilara horri segituz gero hondartzara iritsiko zara. Haren atarian marugatze japoniar (Morus bombycis) ilara bat bizi da. Kresalarekin ederki bizitzen dakite, baina enbataren erasoak makurrarazten ditu. Horrez gain fruitu ugari ematen dute, bisitari batzuen gozamenerako eta beste batzuen haserrerako, espaloia erabak lohitu eta likisten baitute. Ba aste honetan horietako hiruri jo eta lepoa moztu diete. Susmoa dut okerrak zirelako hil dituztela. Ezin ote dugu ikusi zuzen-zuzena, tente-tentea, dotoreziaren eredu dugun hori goitik behera betetzen ez duen zuhaitzik? Okerra, makurtua, haizearen bultzada etzanda jasotzen duen zuhaitza askoz ederragoa da, biziagoa, normalagoa. Elbarria da, noski, normala, gu bezalaxe, bakoitza bere edertasunarekin eta moztasunarekin. Motzetik ondo hornituta dabil horrelako astakeriak eta krimenak hagintzen dituen jendea. Aspaldi asmatu genuen “babalore”-aren sinonimo bat egia bihurtu eta urtero sari bat ematen hasi beharko dugu panpana jo eta hartuta ibiltzen diren horien artean: Miss edota Mister Moztare.
The Guardian egunkariak Épernayn (Frantzia) txanpain-industrian aritzen diren migratzaileen egoera aztertu du. Ikerketak agerian utzi ditu luxuzko xanpaina-marken mahastietan lan egiten dutenen baldintza prekarioak eta legez kanpokoak.
Ugaztun hitza entzutean, askotan burura etortzen zaizkigun lehen ordezkariak tamaina handienekoak izan ohi dira: hartza, otsoa, oreina… Batzuetan etxekotutako katua edo txakurra dira agertzen lehenak, edo urruneko lehoiak eta elefanteak. Ikusgarritasunak lehia irabazi ohi... [+]
Palestinarren genozidiorako Israelek erabiltzen duen arma nagusietako bat gosea da. Alde batetik, Gazara elikagaiak sartzeko debekuarekin, eta, bestetik, Palestinako elikadura-burujabetza ezabatuta.
Laster urte guztian izango ditugu malko ilar goxoak (Pisum sativum). Oraindik, ordea, negua eta udaberria dira, ia erabat ilar freskoak jateko sasoia; udaberrian jango ditugun azken ilarrak ereiteko garaia orain hasten da. Eta oraintxe jango ditugu urria aldera erein zirenak.
Gero eta nekazaritzako test gune gehiago ditugu inguruan, hau da, nork bere proiektua martxan jarri aurretik nekazaritzan eta abeltzaintzan trebatzeko guneak. Nafarroako Zunbeltz espazioa eta Gipuzkoako eta Ipar Euskal Herriko Trebatu dira horietako zenbait adibide, gurean... [+]
Euskal Sagardoa Jatorri Deiturak erronka ezarria dio bere buruari: Euskal Herri osoko sagar eta sagardogileak biltzea. “Sagardoaren kultura lurralde osoan dago, eta lurralde osoan mantendu dira sagardotarako sagarrak”, esan digu Unai Agirrek, sor-markaren... [+]
“Aterako dut sagar zuku bat?”. Galdera horrekin hasi da Barrundiako Ekonomatoko kide Koldo Lopez Borobia, Susana Lopez de Ullibarri eta Santi Txintxurretarekin izandako elkarrizketa. Sagar zukuaren bueltan eta sagarrondoz inguratutako lorategian elkartu gara. Hau ez... [+]
Herritarrak elkarren artean saretzea eta bizitza sozialerako espazioak bultzatzea da Xiberoko Kolektiboa elkartearen lan ildoetako bat. Bide horretan, baratze kolektiboa sortzeko aukera suertatu zitzaien 2020an Maulen, eta zalantzarik gabe, proiektuari ekitea erabaki zuten... [+]
Txokolatea kakaotik sortzen da. Kakaoak Theobroma cacao du izena; Theobroma hitzak “jainkoen janaria” esan nahi du. Aspaldikoa da txokolatearen gurtza; jainkoena zena azkar asko egin genuen geure. Euskal Herrian, azukrearekin eta kafearekin batera elikagaien... [+]
Badira hainbat espezie arrandegietan beti egotera derrigortuak diruditenak. Haien arteko arrain batek dirdira berezia du, urrezko koroarekin begiratzen baikaitu: urraburuak (gazteleraz ere, ezaugarri berari men eginez, dorada-k). Ondoan haien artean anaiak diruditen sorta dago,... [+]
Mikro eta makro kontzeptuen arteko muga lausoa da, eta elkarren arteko eragina lausoa izan arren, eragiten du. Baita gugan ere. Arazoa dator lainopeko itsutasunean asmatzen ez dugunean gu geu non gauden, herria non dagoen.
Zeruka, zeru bete on dakar zerukak. Zeruka, magitxa, magintxeta, mihauria, magina, baina, ilar-axala, mantxa, teka edo, ezagunena, leka. Lekak barruan dakarren leka-gauza, leka-bihia, lekalea edo lekazia bezalako jaki ederrik ba al da negua goxatzeko? Pertzak bete lekari,... [+]
Arrasateko Beroña auzoan dago kokatuta Xabi Abasolo Etxabek eta Naiara Uriarte Remediosek bultzatutako Errastiko Ogia proiektua. Bakoitza bere bidetik iritsi ziren okintzaren mundura, baina eredu ekologikoan eta ama orearekin ekoizteko oso ongi uztartu dituzte bi gazteen... [+]
Gaua da. Zuhaitzetan geratzen diren hosto gutxien artetik igarotzen da ilargiaren argia. Isiltasuna da nagusi. Txoriak sasi artean daude, babestuta lo, lo-edo. Baina bat batean zerbaitek kolpatu du sasia. Txori gehienak izutu diren arren, izoztuta bezala geratu dira, isilik... [+]
Bart arratsean izan da. Etxekoak gintonikari zurrupaka. Ni aspaldi dibortziatu nintzen gintonikarekin. Ginak oso gogoko ditut, hortz-haginak ur, baina tonikak ezin edan ditut, gozoegi eta burbuila zakar gehiegi.