Landa eremuaren zaindari
Elizara olioa ekarri, eta olioa falta, gauero. Nor ote? Elizako olioak edatera sartzen zela esaten zen, Etxalarren sakristaua eskopeta eta guzti zaintzen jartzeraino. Hortik omen datorkio izena Ataunen eliz-hontz ezizenez ezagutzen den animaliari, besteak beste, hontza zuri, mozolo zuri edota gabontz izenez ere ezagutzen denari.
Hontza zuria (Tyto alba)
Taldea: Ornoduna / Hegaztia
Neurria: Mokotik isatsera 33-39 cm. Hego luzera 80-95 cm.
Non bizi da? Zuhaiztietan, nekazal eta landa eremuetan.
Zer jaten du? Karraskariak eta hegazti txikiak.
Babes maila: Europa mailan babestua.
Betidanik izan da baserritar askoren bizilagun Euskal Herri osoan zabalduta dagoen hontza espezie hau. Iparraldeko landa zabaletan arrunta izanik, hegoaldeko nekazaritza-lautadetan urria da, eta baso eremuetan, aldiz, ez dago aurkitzerik. Eta herri askotan bezala, Etxalarren ere ondo dakite kanpandorreak dituela habia egiteko gustuko. Baina baserri, korta eta baselizen ganbara eta goitegiak ere habia egiteko leku aproposak iruditzen zaizkio.
Bere ezaugarri dituen kolore zuri eta bihotz formako aurpegia duen beste hegaztirik ez da. Hontza izanik, nola ez, gautarra da eta iluntasunean bere kolore zuriak atentzioa eman du betidanik. Izen zientifikoak ere nabarmentzen du hau, alba, zuria. Urte guztian zehar dugu gurean eta lurraldekoia izan arren, ugalketa-garaitik kanpo badu denbora auzokoen eremuetara eskapadatxoak egiteko. Ilunabarrean edo gauean ikusi daiteke batez ere haien hegaldi lirain bezain isila. Baina askotan, ikusi baino… errazagoa izaten da bere garrasi mikatza entzutea, hotzikara emateko modukoa! Ehizan dabilenean, aldiz, denetan isilena da, harrapakin dituen saguak zast! Ezustean harrapatzeko.
Hegazti gautar honen harrapakin gustukoenak mikrougaztunak dira, basasagua (Apodemus sylvaticus), larre-lursagua (Microtus agrestis) eta satitsu arrunta (Crocidura russula) batez ere. Hegazti txikiak, intsektu handiak zein saguzarrak ere harrapatzen ditu. Ezagunak dira lursaguek laborantza lurretan edota saguek baserri inguruetan eragin ditzaketen kalteak. Baina, a ze zortea gurea! Hontza zuriak sagu eta lursaguak ditu gustukoen, horiek bere dietaren %80-a izateraino. Hau dela-eta, izurrite harrapakari ona dela esaten da, eta karraskari horien ugaritzea kontrolatzeko eta kalteak murrizteko, hontza zuriari habia-kutxak edo zutoinak jartzea gomendatzen dute laborantza lurretan, kontrol biologiko gisa. Nafarroa dugu honen adibide, urteak baitaramatzate laborantza lurretan hontza zuriarentzat (eta belatz gorriarentzat, Falco tinnunculus, karraskariak gustuko dituen beste hegazti bat) habia-kutxak jartzen. Hauei esker, jakin badakigu hontzen txitak lehen hegaldiak egiten hasten diren momentuan, habia eta egun bakoitzeko bost karraskari jaten dituztela, hots, matematikak eginda, hilabetean 150 karraskari inguru.
Gaur egun, zoritxarrez, elizetako bizilagun lirain honek hainbat mehatxu dauzka. Alde batetik, eraikitzen diren eraikin modernoek zein baserri, korta, baseliza eta abarrak birmoldatzeak, gutxitu egiten dituzte hontzak habia egiteko erabiltzen dituen ganbara, goitegi eta kanpandorreen aukerak. Bestetik, azken urteotan ingurunearen urbanizatze ikaragarriak habitataren suntsipena ekarri du. Honek hainbat ondorio ditu: ehiza egiteko leku aproposak murrizten ditu, errepidean autoek zanpatuta hontza gehiago hiltzen dira toki horretan desagertzeraino... Azkenik, zereal eta ardo-lautadetan egin den nekazaritza ereduak ingurunea sinplifikatu du eta ondorioz, hontza zuriak hain gustuko dituen harrapakin espezieak desagerrarazi ditu. Janaririk ez bada, hontza zuririk ere ez. Aipamen berezia egin behar zaie bai nekazaritza eremuetan zein landa, herri eta hirietan sistematikoki eta ugari erabiltzen diren arratoi-pozoi eta sator-pozoiei. Pozoi horiekin, hontzaren jana pozoitzen dugu, eta pozoitutako mikrougaztunak jaterakoan, zer gertatuko ote da? Bera ere pozoituta hiltzen dela, eta honek espeziearen heriotza-tasaren igoera gogorrak eragiten ditu.
Gaur egun Lur planetan bizi diren intsekturik handienek 30 cm inguruko tamaina izan dezakete, gizaki baten seiren bat, gutxi gorabehera. Horien artean daude tximeleta eta sits erraldoiak edo kakalardo potoloak. Halako izaki harrigarrien aurrean nola bada erreparatu lau... [+]
Arboletako hostoak eroriak dira eta basoko lurra estalia dute. Lurraren eta hosto gorrituen artean, alabaina, sortzen da geruza fin bat, arreta gutxi jasotzen duena, baina espezie askoren biziraupenerako garrantzi handia izan dezakeena. Hezetasuna mantentzen du, zomorroak... [+]
Duela 180 milioi urte Pangea kontinentea zatitu zenerako ikasia zuen aingirak Thetis itsasoa zeharkatzen. Ordudanik kontinenteak mugituz joan dira, eta aingira espezieak ezberdinduz. Jatorrizko arbaso beretik bereizi diren 20 aingira espezieen artean, gurea da, ibai-aingira edo... [+]
Koloretsuak, distiratsuak, forma xelebre bezain ederrekoak diren heinean, nudibrankioek beste planeta batetik iritsitako izakiak dirudite. Itsas hondoko izaki biluzi hauek 1980ko hamarkadako gandorretako kolore biziak eta Parisko joskintzako izen handien moda arkitektonikoa... [+]
Ugaztun hitza entzutean, askotan burura etortzen zaizkigun lehen ordezkariak tamaina handienekoak izan ohi dira: hartza, otsoa, oreina… Batzuetan etxekotutako katua edo txakurra dira agertzen lehenak, edo urruneko lehoiak eta elefanteak. Ikusgarritasunak lehia irabazi ohi... [+]
Badira hainbat espezie arrandegietan beti egotera derrigortuak diruditenak. Haien arteko arrain batek dirdira berezia du, urrezko koroarekin begiratzen baikaitu: urraburuak (gazteleraz ere, ezaugarri berari men eginez, dorada-k). Ondoan haien artean anaiak diruditen sorta dago,... [+]
Gaua da. Zuhaitzetan geratzen diren hosto gutxien artetik igarotzen da ilargiaren argia. Isiltasuna da nagusi. Txoriak sasi artean daude, babestuta lo, lo-edo. Baina bat batean zerbaitek kolpatu du sasia. Txori gehienak izutu diren arren, izoztuta bezala geratu dira, isilik... [+]
2016an ikusi omen zuten lehen aldiz Herrialde Katalanetan. Bi urte geroago, 2018an alegia, Xanti Pagola eta Imanol Zabalegui entomologoek Gipuzkoan azaldu zela jakitera eman zuten. Eta euskaraz izendatu ere bai! Urte batzuk pasa dira eta ez dut esango gure artean ikusteaz ohitu... [+]
Asko hitz egiten da basoaz azken aldian. Basoak berreskuratzeaz, basoak sortzeaz eta basoaren hedadura zabaltzeaz entzungo duzu sarri. Eta ekintza ona izan daiteke zalantzarik gabe, ekosistema moduan duen balioa handia delako. Baina, basoari jartzen diogun atentzio eta indar... [+]
Antzinako greziar eta erromatarrek izaki mitologikotzat zituzten animalia hauek, itsas hondoan jaio eta hazi ostean, lehorreko zaldien tamainara heltzean, Neptunoren gurditik tiratuko omen zuten. Urrutian ikusten omen zituzten, olatu tontorretan jauzika.
Badoaz basoak kolorez aldatzen, haizea hozten eta egunak mozten. Badator negua, eta lur lehorrean ageri da; baita itsasoan ere. Animalia migratzaileak hasi dira hegoalderanzko bidean, eta zerutik kurriloak hegan pasatzen diren bitartean, itsasotik zerea doa, ur epelagotara... [+]
Sardina bat... bi sardina... topatu ziren...
Atlantikoan, Mediterraneoan, Indikoan, Pazifikoan… Gauez bada, 25-55 metroko sakoneran; egunez sakonago, 100 metrorainokoan, harrapariengandik babesteko.
Ürx’aphal bat badügü
herrian trixterik,
Nigarrez ari düzü
kaloian barnetik,
Bere lagün maitiaz
beit’izan ützirik:
Kuntsola ezazie,
ziek adixkidik.
Atal honetan behin baino gehiagotan aipatu izan dugu izaki txikien munduan (gurean bezalaxe) itxurak okerrera eramaten gaituela, sarritan. Eta gaur dakarkigun laguna horren adibide garbia da, animalia gutxi izango baita Lurrean itxura ahulagoa edo kalteberagoa duenik. Horrez... [+]
Bi argazki aterako dizkiogu gure memoriari: batak Nafarroako Bardeetara eramango gaitu. Bertan, hautsez beteriko pista baten aldamenean, belar luzez osaturiko zelaitxo bat aurkituko dugu. Argazkiak erakutsiko du herpetologo gazte bat bertan barneratzen: begiak erne, zer ikusiko... [+]