Kalte saihestezinak

Konfinamendu epearen hasieratik saltoki gehienen itxiera dekretatu zen. Harremanetarako eremu garrantzitsua den heinean, kutsatze katea apaltzeko hartu beharreko neurria izan zen. Langile gehien biltzen duen sektorea da merkataritza, non emakumeak diren gehiengoa. Denda eta ostatu familiarren etenaldiak galera larriak ekarriko ditu, eta, seguruena, enpresen arteko berrosaketa baita ere, Amazon eta gisako transnazionalen mesederako.

Beste jarduera ugari bezala, ekoizpen maila asko murriztu da azken hiru asteotan. Horren ondorioz, aldi baterako enplegu erregulazioak (ERTEak) oso ugariak izan dira –ia 31.000, Euskal Herriko 205.000 langile baino gehiagori eragiten dietenak–, eta 14.500 langabe gehiago erregistratu dira martxoan enplegu zerbitzuetan. Bi efektu horiei kontratazio berrien etetea gehitu behar diegu, sasoiko turismo langileak kasu. Urte amaieran aurreikusitako langabeziaren igoerak – 60.000 eta 80.000 langabe berriren artekoak, CEPREDEn kalkuluetatik tiraka– eta langile eta enpresarien errenten jaitsierak jendartearen erosteko ahalmena eta bizi baldintzak kaltetuko dituzte. Udaberri honek euskal ekonomiaren azken hamarkadetako espezializazio eredu kaskarra utziko du agerian.

Bitartean, ospitaleen frontetik haragoko arazorik larriena lantokietako osasuna bermatzea da. Jarduera mantentzen duten hainbat enpresek ez dute egiten, eta erakunde publikoek ez dute beharrezko osasun neurriak betearazteko baliabide nahikorik jarri. Horri gehitu behar zaio kaleratze eta kontratu ez berritze askotan ez dela COVID-19ak eragindako larrialdi egoera arrazoi moduan jartzen, nahiz eta agerikoa izan, egoera honen ostean lan plantillak murritzagoak izateko asmoa baitute enpresari batzuek. Horren aurrean, langile asko babesgabe geratzen ari dira, eta gobernuak hartzen ari diren neurriak ez dira nahikoak izaten ari. Degradazio sozialak osasun egoerarekin du harremana, eta egungo egoerak errenten beherakada eta etxez etxeko zaintzaren krisia ekarri ditu. Horregatik, lana zein bizitza babesteko politika ausarta behar dugu.

Lanaren arloan

Hasieratik hartutako neurrien artean, ERTEak malgutzeko eta lehenesteko agindua izan da nagusia, langileekiko kaltea behin behinekoa izan dadin. PSOE-UP Gobernuaren helburua da lan harremanak bertan behera ez geratzea eta enplegua ahalik eta gehien mantentzea. Baina domino efektua geldiezina da, eta hurrengo asteetan ERTE gehiago espero dira hornitze eta salerosketen kateen egoeraren ondorioz. Hori dela eta eskeini ditu Gobernuak enpresen likidezia bermatzeko abalak, eta autonomoentzat, langabetu berrientzat eta lanaldia gutxitu behar dutenentzat baldintzapeko diru-laguntzak, martxoaren 17ko 8/2020 dekretuaren bidez.

Kaleratzeak saihesteko bidegabeak direla ezarri dute baita ere 9/2020 dekretuaren bidez. Propaganda efektua erabili nahi izan da, baina, finean, ez dira kaleratzeak debekatu. Larrialdi egoerak iraun bitartean ezin dira langileak kaleratu ezinbesteko arrazoiengatik, ezta motibo ekonomiko, tekniko edo beste arrazoi objetiboengatik. Praktikan, baina, posible da langile bat kaleratzea, haren ezgaitasuna edo errendimendu-murrizketa argudiatuz, eta alarma egoera altxatu arte itxaron behar izango da, epaitegietan kasua aztertu atte. Ziurrenik, bidegabea dela epaituko da gehienetan, ordaindu beharreko kalte-ordaina igoz, baina kaleratzea bera galarazteko nulua dela arautu beharko litzateke.

Martxoko azken asteburu hartan beste neurri bat hartu zuen Espainiako Gobernuak, 10/2020 dekretuaren bidez zazpi edo zortzi egunerako “baimen ordaindu berreskuragarria”, oinarrizkoa ez den jarduera ekonomikoa eteteko. Horren ondorioz enpresaren esku geratu den lan ordu poltsa bat ezarri da, hots, enpresak 2020an erabiliko duen lan jardunaldiaren esleipen irregularra. Neurri honek Gizarte Segurantzaren diru-kutxa gutxiago xahutzea ahalbidetzen du, ERTEen ondorioz asko murriztuko dena.

Bizitzaren arloan

Soldatapeko lanaz harago, oinarrizko horniketak ez eteteko arauak eta hainbat gastu sozialentzako aurrekontuak onartu zituen Espainiako Gobernuak, hasierako 8/2020 dekretua beraren bitartez. Etxebizitzen hipoteken ordainketa atzeratzeko aukera onartu zuen, baldintza sorta baten pean. Kalte ekonomikoen dimentsioa kontuan harturik, atzerapen epea luzatzea beharrezkoa da, eta baldintzak malgutzea baita ere. Larrialdi egoera jasaten ari diren maizterren alokairu ordainketak etetea izan da eztabaidan egon dan beste neurria. Azkenean, etxegabetzeak saihesteko eta maizter zein alokatzaile txikientzako laguntza neurri eskasetara mugatu da 11/2020 dekretua, eta herri mugimenduen haserrea piztu du. Alokairuen greba deitu dute apirilerako, hilean zehar arlo horretan agintariek neurriak hartu ezean.

Ingreso Minimo Vital emateko plana onartzeko zorian dago, maiatzean ordainketak abiatu ahal izateko. Espainian oso eskasak dira prestazio mota horiek, eta koalizio gobernuaren programan zeunden aldez aurretik, baztertze arriskuan dauden biztanle eta familiak laguntzeko helburuarekin. Euskal Herrian, errentak bermatzeko politika sakonagoak ditugu, eta, edonola ere, kanpoan geratu diren pertsona guztiei hedatzea eskatu dute Berri Otxoak bezalako eragileek. Larrialdi diru-laguntza horiek udaletxe eta herrietako elkarteetatik arin abiatu beharko lirateke, biztanleriaren beharrizanen ezagutza sakonagoa baitute. Auzo eta herrietako sareak politika sozial publikoen barne egon beharko lirateke. Aldundi eta Jaurlaritzaren planifikazio eta hornitze beharra dago, jakina, baina beti ere elkarlanean, gobernua tokiko egoeretatik oso urrun baitago.

Gutxieneko politika horietatik haratago, beste oinarrizko larrialdi neurriak behar ditugu: delitu larririk ez daukaten preso eta baldintzapeko askatasunean egon beharko liratekeen guztien askatzea; kalean bizi edota lan egiten dutenei laguntzea; droga menpekotasunak eta bestelakoak dituztenak babestea; umeen, helduen eta menpekoen zaintza saritzea eta baliabidez hornitzea, emakume askoren etxeko lana duintzeko; erresidentziak, beste zaintza publiko zein babes sozialeko erakundetan kontratazio berriak eta berrantolatzea gauzatzea; eta lan denbora gutxitzeko eta sexuen artean hobeto banatzeko plangintza egitea, besteak beste.

Gakoa, azken finean, lanaren eta bizitzaren iraunkortasunean datza, konfinamendu egoera larri hau bukatzean suspertze gaitasuna izatea. Horretarako, langile klasearen baldintza materialak, enpresen jarduera eta lan kopurua, eta, ezinbestean, herri sektore ahulenen egoera bermatzeko politikak behar ditugu. Aurrerago, ekonomia berpizteko neurriak hartu beharko dira, “berreraikitzea” eredu aldaketa baten bitartez gauzatzeko, larrialdi egoera honek, heriotzak eta osasun kalteak ez ezik, hondamendi soziala ere eragin ez dezan.