“Txapela kendu eta kapela jantzi” dio esaerak, Izurzako Karmelo Arantegiri Gotzon Garatek jaso eta argitaratutako esaerak. Daraman buruaren nahikoa ondragarri ez txapela, eta kapela jarri. Eskerrak “txapelak ez du gizona egiten”, “txapelik handienak ezin buru hutsa estali”, “bururik ez duenak txapel beharrik ez”, “txapel dotorea eta burua hutsa” eta antzeko esaerak ere badakartzan lehengoaren aldamenean…
Txapela ondragarri da, batez ere udazken-negu hotzean. Ez ile joanak eta belarriak babesteko soilik; txapelak labore-gauzak ereiten ditu. Garia edo ogia (Triticum aestivum), espelta (Triticum spelta), oloa edo metxura (Avena sativa), garagarra edo zaldalea (Hordeum distichon) eta zekalea edo ainegua edo zikirioa edo untzegaria (Secale cereale) ereiteko sasoiaren amaiera da. Esaerak dio txapelak ematen duela ereintzaren neurria: hazia zabaldu, txapela bota eta txapelak bere pean hamar bat ale hartu baditu tamainan! Txapelaren tamainak ere zeresana izango du, baina gutxi-asko hortxe ibiliko da.
Kapela gradua da, ustez, behinik behin: “Jauntxuak, kapela; ostianguak, txapela”. Kapelarekin dabilena sorora hurbiltzeko inolako intentziorik gabe biziko da, are eta gutxiago laboreen ereintza lanak egiten diren udazken-neguetan. Nola bada oinetakoak lokatzetan zikindu edo sudur muturra hoztu!
Neguan txapelak ederki babesten ditu kankar eta buru, buruaz aitzur aritzeko; baina udan zenbait lanetarako itzal gutxitxo sortzen du. Horretarako kapelak hobe; udako egun beroenetan nekazariek ere kapelak janzten dituzte eguzki galdatan egiten diren lanetarako. Kapelak baina lastozkoak, noski. Gehienetan labore horien lastoz eginak: garia, zekalea edota garagarra.
Laboreen uzta da udako lan gogaikarri horietako bat. Belarrak beste bat; baita bibelarra edo arrabelarra edo ardaila edo urri belarra eta hirubelarra ere. Lokatzetako lanak egin beharko diren negurako aziendarentzako eta geuretzako nahiko jaki izan dadin. Uzta horiek ebaki, lehortu edo ihartu, bildu eta jasotzea itzala egiten duen hegal zabaleko kapelapean eginagatik lan nekeza da. Lastorik finenez jositako kapelak kaskoan sortzen duen azkura kendu eta izerdia biltzeko, kapela jantzi aurretik burua zapi batez biltzen da, kapela-zapiaz. “Burua duenak bilatzen du haren doia gapelu”.
Aita Larramendik 1720an idatzi zuen garai hartako baserritar guztiek, graduak gradu, oihalezko punta zorrotza zuen arana-txapela janzten zutela; punta zorrotza tximisten aurkakoa. Lan eta bizi buru-belarriak ipinita eta burugain.
Lursailaren jabeak hitzarmena sinatu du Lurgaia Fundazioarekin eta Sagarrak talde ekologistak deialdia zabaldu du landaketara batzeko. Zaraobe Institutuko ikasleak asteartean aritu ziren zuhaitzak landatzen.
Itsason (Gipuzkoa) elkarren ondoan dauden bi baserri dira Urteaga eta Urkulegi, duela zenbait urte elkartu eta proiektu bateratua martxan jarri zutenak. “Bi baserriak elkartu eta ekoizpen proiektua abiatu genuen, eta 2011tik dedikazio osoarekin ari naiz honetan”,... [+]
Sudurrak egia dio. Zaila da sudurra engainatzea. Usaimena saihestea ezinezkoa da. Sudurretik garunerako lotura bidearen ikerketa zirraragarria, liluragarria, zoragarria da makina bat ikerlarirentzat. Usainaren eta memoriaren arteko zubia azkarrena ez bada, bizkorrenetakoa bai... [+]
Duela 180 milioi urte Pangea kontinentea zatitu zenerako ikasia zuen aingirak Thetis itsasoa zeharkatzen. Ordudanik kontinenteak mugituz joan dira, eta aingira espezieak ezberdinduz. Jatorrizko arbaso beretik bereizi diren 20 aingira espezieen artean, gurea da, ibai-aingira edo... [+]
Oporlekuekin soilik lotuko dituzte askok Balear Uharteak, baina agroekologiaren eta kontsumoaren bueltan mugimendu bizia dute Mallorca irlan: Associació de Varietats Locals de Mallorca (tokiko hazi barietateen elkartea) da horren adibide. Abenduaren hasieran, elkarte... [+]
Muturreko lehorte eta euriteak normaltasun berria bilakatu zaizkigu. Areagotzen dituzten kalte ekonomiko eta ekosistemikoen artean, laborantzak pairaturikoak ez dira txikienak. Bereziki, lehorte garaietan zaluegi idortzen diren edota eurite handietan ur guzia xurgatu ezin duten... [+]
Kolore morez margotu dut urteko lehen hilabetea, sormena, irudimena, jakintza eta espiritualitatearen kolorez.
Lagun txiletar batek bere herriko istorio bat kontatu dit, eta ahoa bete inplante utzi nau. Han “quintral” esaten dioten landare batena da, Tristerix corimbosus. Txile eta Argentina hegoaldeko baso epeletan bizi da, eta gure lurralde epeletan hazten den mihuraren... [+]
Urteak daramatza martxan Ipar Euskal Herrian Trebatu elkarteak, laborantzan proiektua abiatu nahi duten pertsonek aurrez trebatzeko aukera izan dezaten. Ipar Euskal Herriko proiektua eredutzat hartuta eta ideia berari tiraka, Gipuzkoan ere izen bereko elkartea sortu dute aurten... [+]
Koloretsuak, distiratsuak, forma xelebre bezain ederrekoak diren heinean, nudibrankioek beste planeta batetik iritsitako izakiak dirudite. Itsas hondoko izaki biluzi hauek 1980ko hamarkadako gandorretako kolore biziak eta Parisko joskintzako izen handien moda arkitektonikoa... [+]
The Guardian egunkariak Épernayn (Frantzia) txanpain-industrian aritzen diren migratzaileen egoera aztertu du. Ikerketak agerian utzi ditu luxuzko xanpaina-marken mahastietan lan egiten dutenen baldintza prekarioak eta legez kanpokoak.
Gero eta nekazaritzako test gune gehiago ditugu inguruan, hau da, nork bere proiektua martxan jarri aurretik nekazaritzan eta abeltzaintzan trebatzeko guneak. Nafarroako Zunbeltz espazioa eta Gipuzkoako eta Ipar Euskal Herriko Trebatu dira horietako zenbait adibide, gurean... [+]
Ugaztun hitza entzutean, askotan burura etortzen zaizkigun lehen ordezkariak tamaina handienekoak izan ohi dira: hartza, otsoa, oreina… Batzuetan etxekotutako katua edo txakurra dira agertzen lehenak, edo urruneko lehoiak eta elefanteak. Ikusgarritasunak lehia irabazi ohi... [+]
Laster urte guztian izango ditugu malko ilar goxoak (Pisum sativum). Oraindik, ordea, negua eta udaberria dira, ia erabat ilar freskoak jateko sasoia; udaberrian jango ditugun azken ilarrak ereiteko garaia orain hasten da. Eta oraintxe jango ditugu urria aldera erein zirenak.
Palestinarren genozidiorako Israelek erabiltzen duen arma nagusietako bat gosea da. Alde batetik, Gazara elikagaiak sartzeko debekuarekin, eta, bestetik, Palestinako elikadura-burujabetza ezabatuta.