‘La Plutónica’ auzia
Bi mende iragan diren arren, La Plutónica delakoaren afera ezin da ahanzturaren putzuan desagertzen utzi. La Plutónica-ren historia ezagutzeko 200 urte atzera egiteaz gain, ozeanoz beste aldera jo behar dugu, Montevideora.
José Rosendo eta Valentín Ayllón anaiak inprimatzaileak ziren, 1821ean La Plata ibaiaren beste aldetik Montevideora arribatuak. Aspaldi ez zela, espainolak joanak ziren Uruguaitik, baina brasildarrek okupatu eta inperioari lotu zuten Uruguai “Provincia Cisplatina” izenarekin, uruguaitarren erresistentzia gorabehera. Garai politiko korapilatsu horretan, Ayllón anaiek lan handia egin zuten, Montevideoko bere inprimategitik atera baitziren hainbat berripaper, besteak beste, La Aurora, El Pampero, El Ciudadano; anaien inprimategian argitaratzen ziren horiek guztiak eta gehiago.
Duela 200 urteko ekain-uztailean, egile ezezagun baten –ala batzuen– oda bat, poema politiko luze errimatu bat, argitaratu zuten Ayllón anaiek: La Plutónica, Oda dirigida a Plutón delakoak oin-ohar bat dakar, non zehazten den poema 1816koa dela, espainolak artean Uruguain nagusi ziren garaikoa, alegia. Segur aski, agintari brasildarrekin arazoak saihesteko trikimailu bat baizik ez zen. Egileak –edo egileek– bazeki(t)en ordurako urte anitz igarota gure Gabriel Arestik adierazitakoa: “Poesia mailu bat da” eta mailuaren kiderrari noren eskua heltzen zion zuhurtziaz gorde zuten. Nolanahi ere, zortzi orrialdeko eta hizkera kultuzko poema hori monarkia ororen aurkako poema ironikoa da, baina behar delarik ez ditu hitz gorriak saihesten; lagin bat, 18. ahapaldiaren zati honetan:
“Hasta que la corona renunciando,
el séptimo Fernando
hoy la ciñe absoluta
sin embargo de ser hijo de p...”
Monarkien gehiegikeria eta zentsuraren adibideak ikusteko ez dugu 200 urte atzera egin beharrik, ezta ozeanoz beste aldera jo beharrik ere
Espainiako Fernando VII.aren gaineko oda kritikoa, finean, monarkia guztien kontrako kritika zen, eta agintari brasildarrek ere horrela ulertu zuten. Garai hartan sortuak ziren berripaperak egunkaria kritika politikorako bozgorailu bihurtzea ez zen boteretsu erregezaleen gustukoa izan. Hainbat neurri hartu zituen orduko gobernadoreak, eta errepresioak gogorrago jo zuen, Ayllón anaiek argitaratzen zuten El Febo Argentino egunkaria itxi zutelarik abuztuaren 2an; are, 26an gobernadoreak agindu zuen La Plutónica-ren ale guztiak bilatu eta konfiskatzeko, soldaduak etxez etxe joan behar izan baziren ere, Ley de Imprenta delakoa urratu izana egotzita. Anaiek La Plutónica-ren kontrako errepresioaren ondorioz, inprimategia egun batzuk itxi zuten eta kalte ekonomiko handiak jasan zituzten.
Ayllón anaiak, nahi gabeko biktimak eta, era berean, adierazpen askatasunaren borrokalariak, supituki desagertu ziren motu propio. Nora joanak ote? Ordurako independentea zen Argentinara bueltan, La Plata ibaiaren beste aldera? Ozeanoz beste alde honetara? Batek daki. Gerora, Simon Bolivar askatzaileak berak anaiak bilatzeko agindua eman zuen lagun ziezaioten, baina aurkitu ez.
La Plutónica-ren inguruan biltzen dira hainbat kontu: diskurtsoaren ahalmen iraultzailea eta boteretsuen aldetik jokabide errepresiboa; zentsuraren indar basatia eta horren biktimen pairamen eta irmotasun handia. Zentsuraren gogorra eta inperialisten bortxa gorabehera, uruguaitarrek lortu zuten –ez arazorik gabe– nazio izatea urtebete iraganda, 1825eko uztailaren 18ko konstituzioan jasotzen denez.
Zerendako ekarri orain duela 200 urteko auzi bat, eta gainera, ozeanoz beste aldekoa? Erantzuna komunista portugaldar batek eman digu, Jose Saramago zenak: “Bada esaera bat faltsua bezain arrunta dena: iragana, iragana da, joana da. Baina iragana ez da inoiz joaten; zerbait joaten ez bada, iragana da. Iragana beti dago. Geure buruaren eta besteen memoria gara. Daukagun memoria gara”.
Orain dela 25 urte Egin eta duela hogei Euskaldonon Egunkaria itxi egin zituzten Espainiako Koroaren indar armatuek –eta ez da metafora bat, erreparatu, bestela, Guardia Zibilaren logoaren koroari–; 11 lagun atxilotu, torturatu eta Ayllón anaiek jasan behar izan ez zuten infernua pasarazi. Monarkien gehiegikeria eta zentsuraren adibideak ikusteko ez dugu 200 urte atzera egin beharrik, ezta ozeanoz beste aldera jo beharrik ere.
Josu Jimenez Maia, olerkaria
Bidali zure iritzi artikuluak iritzia@argia.eus helbide elektronikora
ARGIAk ez du zertan bat etorri artikuluen edukiarekin. Idatzien gehienezko luzera 4.500 karakterekoa da (espazioak barne). Idazkera aldetik gutxieneko zuzentasun bat beharrezkoa da: batetik, ARGIAk ezin du hartu zuzenketa sakona egiteko lanik; bestetik, egitekotan edukia nahi gabe aldatzeko arriskua dago. ARGIAk azaleko zuzenketak edo moldaketak egingo dizkie artikuluei, behar izanez gero.
Badira, garun distiratsua izanik, "zehaztasun gutxiko" definizioekin, gauza bera, beste era batera esanda, aldatzen eta itxuraldatzen adituak direnak. Berea zen, eta hainbat hamarkadatan errepikatu den proiektu in eternum bat izan da. Hasiera batean hori zen hegemoniko... [+]
Abenduaren 26an, aireko eraso batean, Israelgo armadak bost kazetari palestinar hil zituen. Haiekin 130 kazetari palestinar hil zituzten. Albiste horrek gauza pare bat gogorarazi dizkit, lehenengoa, benetako kazetariek jasaten duten jazarpena munduko edozein lekutan, adibidez,... [+]
Azken hilabete hauetan hainbat institututan lan egitea egokitu zait eta, uneren batean edo bestean, ikasleekin lan merkatuak eskaintzen dituen aukerez hitz egin behar izan dut. Ikasleen tipologia askotarikoa da eta hiri berean asko aldatzen da auzo batetik aldamenekora,... [+]
Historikotzat nekez har daitekeen argazkiaren erdian agertzen den neskatoa idazten ari da, zer eta izenorde zerrenda bat: ni, zu, hura, gu, zuek, haiek. Beherantz begira egonik, neskatoaren begirada nolakoa den antzeman ezinik gelditu naiz ni.
Argazkilariaren lanari soraio,... [+]
Barkatu hariztiak, artadiak, zumardiak, lertxundiak, lizardiak, haltzadiak, gaztainadiak, urkidiak, gorostidiak, sagastiak, pinudiak eta zuhaitzen elkarte guztiak, baina, gaur, pagadiak du hitzordua negu-mugako ospakizunak direla eta.
Errazagoa egiten zait negu-mugako... [+]
Badator Euskaraldia, berriz ere. Urte berriko udaberrian izango da oraingoan, antza. Dagoeneko aurkeztu dute eta, egia esanda, harritu egin nau; ez Euskaraldiak berak, ezpada beraren leloak: Elkar mugituz egingo dugu.
Irakurri edo entzun dudan lehenengoan, burura etorri zait... [+]
Ildo beretik dator Eusko Jaurlaritza berriaren politika. Hitzak bai, baina ekintzak ez dira argi ikusten Pradalesen gobernuak aurkeztutako aurrekontuan.
Nobedadea izan ohi da Durangoko Azokari lotzen zaion hitz entzunenetako bat. Nobedadea han, eta nobedadea hemen. Zenbaitetan, ordea, lehengokoari beste itxura ematea aski izaten da etiketa hori itsasteko. Talentu berriztagarriz birmasterizatutako CDek eta berrargitalpenek badute... [+]
Euskara txikitasunean handia den ur emaria dugu. Bertako tanta bakoitzak gure kultura ureztatzen eta biziberritzen du. Egarri den hari itsaso bete ur eskaini. Euskara putzu sakon eta ilun batetik etorri izan bada ere, guztiok atera dugu gure ur-gazi lagina, eta guztiok bilakatu... [+]
Gazteak gero eta lehenago hasten dira pornografia kontsumitzen; izan ere, bere sexu heziketa bakarra da pornoa. Nola demontre heldu gara honaino?
Gaur egun, onartu behar da Interneti esker pornografia ikustea askoz errazagoa dela. Tamalez, klik baten bidez 7-9 urte arteko... [+]
Joan den abenduaren 5ean, PPk lege proposamen bat aurkeztu zuen Nafarroako Parlamentuan, Nafarroako toki entitateetako Idazkaritza eta Kontu-hartzailetza lanpostuetan funtzionarizazioa lortzeko prozesuak bereizteko. Hori gertatuko balitz, 30 pertsona inguruk merezitako... [+]
Nazio Batuek abenduaren 10ean Giza Eskubideen Nazioarteko Eguna aldarrikatu zutenetik 51. urteurrena bete da aurten. Data horrek garrantzia hartu du Euskal Herrian eta Euskal Herriko Giza Eskubideen Behatokitik gogoetarako zenbait elementu eskaini nahi ditugu.
Nazioarteko... [+]
Bazen behin kulturaren gordailu bilakatu zen herria. Denboraren poderioz, munduko agintariek kultura adierazpide ororen aurka hartutako neurri murriztaileen erruz, herrien garra, sormena eta irudimena amatatuz joan ziren, emeki-emeki kandela bat bailitzan. Hala ere, herrialde... [+]
Elon Musken presentzia hedabideetan gora doa, suziri baten moduan, Etxe Zuriko lorategian lurreratu ostean. Lortzen ari den botereaz eta influentziaz asaldatuta omen daude beste botere batzuk eta, bere eragina gutxitzeko asmoz, X sarearen kontra kargatu dute. Azken asteetan The... [+]