Kutixi edo mokadu, guztion ahotarako

  • Antxoa, bokarta edo albokartia, gure arrain komertzialen artean txikiena, euskal kostaldera hurbildu da.

Eneko Bachiller Otamendi

2025eko martxoaren 17an - 05:00
Zarata mediatikoz beteriko garai nahasiotan, merkatu logiketatik urrun eta irakurleengandik gertu dagoen kazetaritza beharrezkoa dela uste baduzu, ARGIA bultzatzera animatu nahi zaitugu. Geroz eta gehiago gara, jarrai dezagun txikitik eragiten.

Getariar ahozko-ondareak erakutsi digu, bat datorrela kostaldeko akazia zuhaitzak loratzen hasten diren unearekin. Iluntzetan kostaldean argi mordoa pizten hasi da, azken hilabetetan tantaka ikusi dugun baxurako flota esnatu den seinale. Arrantza-ontziek argi horiekin erakarriko dituzte antxoak, ondoren inguraketa-sareekin sardak harrapatzeko. Izurdeek ere estimatzen dute halako bazka, baita itsas-hegaztiek ere (zangek, ubarroiek…). Egunotan inguruan ditugun berdelek, aukera izatekotan, bat edo beste irentsiko dute. Eta hauen guztien ahoetatik ihes egiterik izango balute, uda gerturatu ahala, hegaluzeak ere gerturatuko dira. Haiek ere jan behar baitute.

Bizkaiko Golkoan antxoaren errute-garai nagusia maiatz-ekain aldera izan ohi da. Egunez sarda txiki trinkoetan bilduko dira, itsas-hondotik gertu, harrapakariengandik babesteko. Ilunabarrarekin batera, emeak ur-azalera gerturatu eta, sakonera txikitan, arrautzak askatuko dituzte. Arrak, emeen azpian kokatuak, haien semena askatuz ernalduko dituzte itsasoan jitoan geratuko diren milioika arrautza horiek. Errutea egin eta berehala, inguru horretatik mugituko dira, kanibalismoa ekiditeko; izan ere, antxoak, harrapakin interesgarririk aurkitu eta ehizatu ezean, etengabe ahoa ireki eta ura zakatzetan zehar iragaziz elikatzen baitira.  

Ugalketa frantziar nahiz kantauriar plataforma kontinental osoan zehar ematen da (200-250 metro inguruko sakoneran dagoen lautadan) eta batez ere, Garona eta Aturri ibaien itsasadar parean. Horrela, larbak elikagai aberatseko ur-eremuetan jaioko dira, uhertasuna lagun, harrapakariengandik libratzeko. Hasierako hilabeteetan ur-korronteek kostaldetik urrundu eta sakabanatuko dituzte; beste batzuk plataforman geratuko dira. Kanpoaldeko eremu ozeanikoan nahiz ezponda kontinentalean (lehen aipatutako lautadaren amaieran zabaltzen den ur sakonagotarako amildegian) banatutako txitxin-ek (hala deitzen diete jubenilei Lekeition) elikadura-baldintza egokiagoak izango dituzte harrapakin handiagoak aktiboki ehizatzeko; haien sabelak plataforman dauden gaztetxoenak baino beteago egon ohi dira bederen. Edozein kasutan, gaztaro laburra izango dute. Jaio eta urtebetera, antxoa horiek jada heldu bilakatuko dira, arrautzak erruteko gai; urteko heldu berri kopuru horri errekrutamendu esaten zaio.

Antxoaren gehiegizko arrantzak eta hainbat urtetan jarraian pairatutako errekrutamendu baxuak populazioa kinka larrian utzi zuen 2005ean, eta bost urterako arrantza-debekua ekarri zuen; antxoa belaunaldi baten bizi-ziklo osoaren iraupenekoa, hain zuzen. Halako bizitza motza izateak alde txarrak dituen moduan, onak ere izan ditzake. Guztiok ikasi genuen: zainduz gero, naturak erantzuten du; eta antxoek ere bai. Hala ere, ikusteke dago aldaketa klimatikoak zer ekarriko ote duen; dagoeneko antxoak ohi baino lehen erruten hasiak dira, eta 2022an tetrabrik baten luzerako antxoak harrapatu ziren Xixonen, 8 alek kiloa osatzen zutela (8 grano-ko antxoa esaten zaio). Pentsa, udaberrian 40-60 grano ingurukoa da hartutako “txikia”; 30-40-tik beherakoa, ‘handia’ (kontserberek bereziki estimatzen dutena); eta 90ekoa da arrantzaleentzat uztailetik aurrera ezarritako muga.

Neurriak neurri, ahalik eta freskoen hartu, goxoago. Eta sardinen kasuan bezala, ardorakoa (ilunabarrekoa) baino, albakoa (egunsentikoa) oraindik ere hobe. Beraz baloratu dezagun, eta gozatu dezagun. Beti gogoan edukita, itsasoan badirela beste asko, antxoaren beste garai larri bat etortzekotan, guk baino eragin serioagoak pairatuko dituztenak.

ANTXOA EDO BOKARTA Engraulis encrasicolus

TALDEA: Ornoduna / Arraina.
NEURRIA: 15-20 cm.
NON BIZI DA? Ozeano Atlantikoko ekialdean (Europa eta Afrika ipar mendebaldeko kostaldean) eta Mediterraneoan.
ZER JATEN DU? Intsektuak.
BABES MAILA: Kopepodoak eta krill-a (zooplanktona). Bestelako larben moduko harrapakin handiagoak ere bai, banaka.


Irakurrienak
Matomo erabiliz
#1
Ane Ablanedo Larrion
#3
Tartean Teatroa
#4
Gorka Peñagarikano Goikoetxea
#5
Ibai Trebiño
Azoka
Kanal honetatik interesatuko zaizu: A ze fauna!
Zata arrunta
Ahuntzak gustuko omen dituen gautxoria

Katalanen ustetan artzainak engainatzen omen ditu hegazti honek: “enganyapastors”. Espainiar eta latindarrek, aldiz, ahuntzari esnea kentzen diola diote, hortik datorkio hain zuzen ere izen zientifikoan (Caprimulgus europaeus) islatzen den caprimulgus (capra... [+]


Engainuaren eredu

Leihatila honetan behin baino gehiagotan azaldu ditugu Ama Naturaren engainuak bere izakiak babestearren. Batzuetan, erle edo liztor itxura zuten euliak ekarri ditugu, beste batzuetan inongo arriskurik ez duten arrisku-kolorazioko intsektuak ere bai (kolorazio aposematikoa... [+]


2025-02-24 | Iñaki Sanz-Azkue
Apo pikart europarra
Gaueko kantari bakartia

Nekazal eremu lehor baten erdian ageri da putzua. Txikia da tamainaz, eta ez oso sakona. Egunak dira euririk egiten ez duela, baina oasi txiki honek oraindik ere aurretik bildutako urari eusten dio. Gauak eremua irentsi du eta isiltasunaren erdian kantu bakarti bat entzun da... [+]


2025-02-17 | Nagore Zaldua
Amorrotxa, odol urdineko ameslaria?

Trebea, burutsua eta iheskorra; olagarro arruntak, izenak hala adierazten ez badu ere, aparteko trebetasunak ditu. Itsas molusku zefalopodo haragijale honek txundituta gauzka, bere ezaugarri eta ahalmen bitxiekin. Ornogabe guztien artean adimentsuena da, besteak beste.


2025-02-10 | Irati Diez Virto
Izotz arotik hona, endemismoa kolokan

Azken glaziazioan Euskal Herriko lurraldea zapaltzen zuten mamutek, leizeetako hartzek, bisonteek eta baita hienek ere. Elur iraunkorrera eta hotzera egindako animalia horiek desagertu egin ziren baldintza glaziarrekin batera. Baina dinosauroen desagerpenaren garaian ugaztun... [+]


Sai arrea
Naturako garbitzailea

Gurean hain ezaguna den hegazti hau ustelzale porrokatua da, eta honek ez dio fama onik ekarri. Batzuek arrano, buitre, futre, hatxarrano edo mirusai deitzen diote; izen ofiziala sai arrea (Gyps fulvus) da.


Itxura ahuleko ehiztari ahaltsua

Gaur egun Lur planetan bizi diren intsekturik handienek 30 cm inguruko tamaina izan dezakete, gizaki baten seiren bat, gutxi gorabehera. Horien artean daude tximeleta eta sits erraldoiak edo kakalardo potoloak. Halako izaki harrigarrien aurrean nola bada erreparatu lau... [+]


2025-01-20 | Iñaki Sanz-Azkue
Hotza maite duen igela

Arboletako hostoak eroriak dira eta basoko lurra estalia dute. Lurraren eta hosto gorrituen artean, alabaina, sortzen da geruza fin bat, arreta gutxi jasotzen duena, baina espezie askoren biziraupenerako garrantzi handia izan dezakeena. Hezetasuna mantentzen du, zomorroak... [+]


Bagera, gu ere bai, gu beti pozez... angulak ez hainbeste

Duela 180 milioi urte Pangea kontinentea zatitu zenerako ikasia zuen aingirak Thetis itsasoa zeharkatzen. Ordudanik kontinenteak mugituz joan dira, eta aingira espezieak ezberdinduz. Jatorrizko arbaso beretik bereizi diren 20 aingira espezieen artean, gurea da, ibai-aingira edo... [+]


2025-01-06 | Nagore Zaldua
Itsas-bare kantauriarra
Ohartarazpenaren artelanak

Koloretsuak, distiratsuak, forma xelebre bezain ederrekoak diren heinean, nudibrankioek beste planeta batetik iritsitako izakiak dirudite. Itsas hondoko izaki biluzi hauek 1980ko hamarkadako gandorretako kolore biziak eta Parisko joskintzako izen handien moda arkitektonikoa... [+]


2024-12-23 | Irati Diez Virto
Ez naiz sagua, ezta satorra ere; lursagua naiz

Ugaztun hitza entzutean, askotan burura etortzen zaizkigun lehen ordezkariak tamaina handienekoak izan ohi dira: hartza, otsoa, oreina… Batzuetan etxekotutako katua edo txakurra dira agertzen lehenak, edo urruneko lehoiak eta elefanteak. Ikusgarritasunak lehia irabazi ohi... [+]


Buruan urrea, gehiena akuikulturan ordea

Badira hainbat espezie arrandegietan beti egotera derrigortuak diruditenak. Haien arteko arrain batek dirdira berezia du, urrezko koroarekin begiratzen baikaitu: urraburuak (gazteleraz ere, ezaugarri berari men eginez, dorada-k). Ondoan haien artean anaiak diruditen sorta dago,... [+]


Basoko ehiztaria

Gaua da. Zuhaitzetan geratzen diren hosto gutxien artetik igarotzen da ilargiaren argia. Isiltasuna da nagusi. Txoriak sasi artean daude, babestuta lo, lo-edo. Baina bat batean zerbaitek kolpatu du sasia. Txori gehienak izutu diren arren, izoztuta bezala geratu dira, isilik... [+]


Armarri-zimitz jaspeztatua
Gonbidatu gabeko turista

2016an ikusi omen zuten lehen aldiz Herrialde Katalanetan. Bi urte geroago, 2018an alegia, Xanti Pagola eta Imanol Zabalegui entomologoek Gipuzkoan azaldu zela jakitera eman zuten. Eta euskaraz izendatu ere bai! Urte batzuk pasa dira eta ez dut esango gure artean ikusteaz ohitu... [+]


2024-11-25 | Iñaki Sanz-Azkue
Sugandila bat “ezer ez dagoen lekuan”

Asko hitz egiten da basoaz azken aldian. Basoak berreskuratzeaz, basoak sortzeaz eta basoaren hedadura zabaltzeaz entzungo duzu sarri. Eta ekintza ona izan daiteke zalantzarik gabe, ekosistema moduan duen balioa handia delako. Baina, basoari jartzen diogun atentzio eta indar... [+]


Eguneraketa berriak daude