Kuku-praka tantaia
Kuku kantuen doinuetan blaitzeko irekitzen ditu loreak kuku-prakak (Digitalis purpurea) apiriletik uztailera artean. Tantai edo mastelero handi baten itxura du bere loretzarrak. Metro eta erdi luzatzen da, baita gehixeago ere. Gehienetan ubel kolore biziko (hortik purpurea) lore zintzilikarioek errenkada luzea osatzen dute gara tentean. Beheko barrenekoak irekiko dira lehenak, pixkanaka haiek zimeldu ahala goikoak irekiaz. Lore bakoitzak ditare forma ederra du, hortik Digitalis izena.
Azkuek ere jaso zuen "titera-lora" forma, ditare-lore alegia. Kuku-praka izenak alde ederreko lurrina du! Astalore edo astolili ere bada; baita sukar-belar ere. Joane-belar ere esaten omen zaio Markina aldean. Azkutai izena ere jasoa dago. Xilintxa ere bai, ditare forma horrek ezkila edo zintzarria ere gogorarazten duelako. Kuku-prakarekin batera kuku-lore, kuku-lore gorri, kuku-porru eta baita kuku-belar ere; azken izen horrekin lau-praka eta amabirjinaren eskularruak eta zeinu-lili ere esaten zaionarekin (Aquilegia vulgaris) nahasten da.
Kuku-praka landare pozoitsua da. Pozoitsuak diren landare guztiak bezala, baita sendabelarra ere. Pozoia dosiaren araberakoa da, badakigu. Pozoia den dosia baino txikiagoa edo askoz ere txikiagoa sendagarri, osagarri izan daiteke. Kuku-prakarekin horixe gertatzen da. Aspaldi aspalditik ezagunak dira bere osagaiak: glukosidoak, digotixina, gitoxina, digitalina, geninak eta abar. Osagai hauek neurri handiagoan izango ditu bizilekuan eguzkia eta hezetasuna baditu. Argizalea da, beti eguzkiak jotzen duen tokietan ageri da, baina ez da berozalea horregatik. Ingurune hezeak, aire hezea nagusia den tokiak ditu gustuko. Botika bezala erabiltzen diren osagai horien konzentrazioa aldakorra da kuku-prakaren hostoetan. Ugariagoak dira hostoan eguzkiak ematen dion artean; gero desegin egingo dira eta landareak beste erabilera bat emango die. Goiz partean ia arrastorik ere ez dute izango. Arratsaldearen hasieran biltzen dira hostoak, azpiko aldeko kalterik gabekoak eta lore gararen beheko aldekoak; azpiko hosto zaharrenak eta gararen goiko aldekoak ez hartu. Beti ere lehen loreak irekitzen hasi direnean. Hosto horiek behar bezala lehortzea ere ez da nolanahiko lana: egun bero eta lehorretan sare baten gainean zabal-zabal eginda jarrita edo labe edo berogailuren batean, sekula 45 ºtik gora igo gabe. Ondo itxiko den beirazko ontzian jasoko da egun bero eta lehorrean, eta bizi zela hainbeste maite zituen argitik eta hezetasunetik urrun mantendu.
Gaur egun kuku-prakaren botika horiek laborategian sortzen dira eta dosiak ederki neurtu eta egiazta daitezke. Garai batean ordea, landarearen osagai horien aberastasuna zehatz-mehatz ezagutzen ez zenez, baso-igel gorriari edota katuari emandako hil arteko dosiekin zehazten zen lagunari eman beharrekoa.
Hemen irakurritakoekin ezta okurritu ere kuku-praka probatzea. Osagarriak diren dosiak toxiko eta hilgarriak direnen hurbilekoak dira. Bihotzean gauzatzen du bere eragin nagusia, beraz, badakizu, ahaztu eta bere loraldiaren dotoreziaz gozatu.
Garbiñe Larreak Kosmetikoak sendabelarrekin liburua aurkeztu du azaroaren 7an Donostian. Azala, ilea eta gorputzeko hainbat atal garbitzeko eta zaintzeko behar ditugun produktuak guk geuk egiteko argibide eta informazio osoa ematen du liburuak. Auzi hau ez da azalekoa,... [+]
Naturopatiaren eta iridiologiaren mundutik iritsi zen Eztizen Agirresarobe Pineda ezkiotarra kosmetika naturalaren mundura: “Hirugarren urtea dut naturopatia eta iridiologia ikasketetan, baina lehenagotik ere egiten nituen ukenduak, kakaoak, eta antzekoak”, azaldu... [+]
Mendirik altuenetako okoilu gordeetan. Ziztu biziz haize hotzak zazpi hilabetez neguztatzen duen zokoan. Udan igotzen dituzten azienda saldoek motzean eusten dioten belaze bazterretako zuhaixken altzoan. Bertan ezin biziraunari eutsi eta basoak ere txil egin eta urrun-urrunera... [+]
Sardina bat... bi sardina... topatu ziren...
Atlantikoan, Mediterraneoan, Indikoan, Pazifikoan… Gauez bada, 25-55 metroko sakoneran; egunez sakonago, 100 metrorainokoan, harrapariengandik babesteko.
Udazken betean gaudela arnas bideei erreparatu beharra daukagu, garai honetan ia gehienok izango baitugu katarroren bat. Hori bakarrik denean gustura, arnasbideetako gaitz larriagoak zeharo gaiztotuta dabilzkigulako azkenaldian. Gure artean aurre zaintza egitea ohitura zabaldua... [+]
Urriaren 26an Amillubi kolektibizatutako lurretan auzolana eta Haziak liburuaren aurkezpena egin dituzte. Zestoako Portale Kultur Elkarteak eta Amillubi proiektuak elkarrekin antolatu dute ekitaldia.
Euskal Herrira 2018an iritsi zen. Bertakotu eta euskaldundu den migratu bat gehiago. Ongi etorri. Gutxi batzuk hasieran, izurritea 2023rako.
Umetatik baserrian bizi izan dira Gillen eta Bittor Abrego Arlegi anaiak, Lizarraldean, Iguzkitza herrian. Familia abeltzaina izan da haiena baina baserria eta lursailak haien esku gelditu zirenean, proiektuari buelta bat ematea erabaki zuten bi anaiek: “Lur zatia eta... [+]
Ürx’aphal bat badügü
herrian trixterik,
Nigarrez ari düzü
kaloian barnetik,
Bere lagün maitiaz
beit’izan ützirik:
Kuntsola ezazie,
ziek adixkidik.
Zer da zuretzat sukaldea? Niretzat, suaren tokia, sua dagoen aldea. Etxearen bihotza da, lapikokoa mimoz eta maitasunez prestatzeko lekua. Gero, mahai inguruan jateko, dastatzeko, partekatzeko eta disfrutatzeko tokia. Sasoikoa jateko sukaldera sartuko gara.
EHNE Bizkaiak bultzatutako azterketaren emaitzek baieztatu dute eredu agroekologikoan ekoiztuak diren tomateek berotegi efektuko gasen isurketan, eta batez ere energia kontsumoan, inpaktu txikiagoa dutela eredu agroindustrialean ekoiztuak diren tomateekin alderatuta. Honetan,... [+]
Mugek itotzen gaituzte. Ondo esanda, mugek itotzen naute; izan ere, izango da baten bat zeina mugen estuasunean bertan gozo ederki sentituko den. Ni itotzen naute baina, harrigarria, mugak desegin daitezke. Lursail baten mugak, auzo baten mugak, udal baten mugak, eskualde baten... [+]
Atal honetan behin baino gehiagotan aipatu izan dugu izaki txikien munduan (gurean bezalaxe) itxurak okerrera eramaten gaituela, sarritan. Eta gaur dakarkigun laguna horren adibide garbia da, animalia gutxi izango baita Lurrean itxura ahulagoa edo kalteberagoa duenik. Horrez... [+]
56 urteko langile bat hil da Lizarran, Agralco (Agrupacion Alcoholera de Bodegas Cooperativas) biltegian lanean ari zela. 10:00ak aldera gertatu da ezbeharra, Lizarran la alcoholera moduan ezagutzen den nekazaritza hondakinen biltegian.