Kuku-praka tantaia
Kuku kantuen doinuetan blaitzeko irekitzen ditu loreak kuku-prakak (Digitalis purpurea) apiriletik uztailera artean. Tantai edo mastelero handi baten itxura du bere loretzarrak. Metro eta erdi luzatzen da, baita gehixeago ere. Gehienetan ubel kolore biziko (hortik purpurea) lore zintzilikarioek errenkada luzea osatzen dute gara tentean. Beheko barrenekoak irekiko dira lehenak, pixkanaka haiek zimeldu ahala goikoak irekiaz. Lore bakoitzak ditare forma ederra du, hortik Digitalis izena.
Azkuek ere jaso zuen "titera-lora" forma, ditare-lore alegia. Kuku-praka izenak alde ederreko lurrina du! Astalore edo astolili ere bada; baita sukar-belar ere. Joane-belar ere esaten omen zaio Markina aldean. Azkutai izena ere jasoa dago. Xilintxa ere bai, ditare forma horrek ezkila edo zintzarria ere gogorarazten duelako. Kuku-prakarekin batera kuku-lore, kuku-lore gorri, kuku-porru eta baita kuku-belar ere; azken izen horrekin lau-praka eta amabirjinaren eskularruak eta zeinu-lili ere esaten zaionarekin (Aquilegia vulgaris) nahasten da.
Kuku-praka landare pozoitsua da. Pozoitsuak diren landare guztiak bezala, baita sendabelarra ere. Pozoia dosiaren araberakoa da, badakigu. Pozoia den dosia baino txikiagoa edo askoz ere txikiagoa sendagarri, osagarri izan daiteke. Kuku-prakarekin horixe gertatzen da. Aspaldi aspalditik ezagunak dira bere osagaiak: glukosidoak, digotixina, gitoxina, digitalina, geninak eta abar. Osagai hauek neurri handiagoan izango ditu bizilekuan eguzkia eta hezetasuna baditu. Argizalea da, beti eguzkiak jotzen duen tokietan ageri da, baina ez da berozalea horregatik. Ingurune hezeak, aire hezea nagusia den tokiak ditu gustuko. Botika bezala erabiltzen diren osagai horien konzentrazioa aldakorra da kuku-prakaren hostoetan. Ugariagoak dira hostoan eguzkiak ematen dion artean; gero desegin egingo dira eta landareak beste erabilera bat emango die. Goiz partean ia arrastorik ere ez dute izango. Arratsaldearen hasieran biltzen dira hostoak, azpiko aldeko kalterik gabekoak eta lore gararen beheko aldekoak; azpiko hosto zaharrenak eta gararen goiko aldekoak ez hartu. Beti ere lehen loreak irekitzen hasi direnean. Hosto horiek behar bezala lehortzea ere ez da nolanahiko lana: egun bero eta lehorretan sare baten gainean zabal-zabal eginda jarrita edo labe edo berogailuren batean, sekula 45 ºtik gora igo gabe. Ondo itxiko den beirazko ontzian jasoko da egun bero eta lehorrean, eta bizi zela hainbeste maite zituen argitik eta hezetasunetik urrun mantendu.
Gaur egun kuku-prakaren botika horiek laborategian sortzen dira eta dosiak ederki neurtu eta egiazta daitezke. Garai batean ordea, landarearen osagai horien aberastasuna zehatz-mehatz ezagutzen ez zenez, baso-igel gorriari edota katuari emandako hil arteko dosiekin zehazten zen lagunari eman beharrekoa.
Hemen irakurritakoekin ezta okurritu ere kuku-praka probatzea. Osagarriak diren dosiak toxiko eta hilgarriak direnen hurbilekoak dira. Bihotzean gauzatzen du bere eragin nagusia, beraz, badakizu, ahaztu eta bere loraldiaren dotoreziaz gozatu.
Zuhaitzen eta arbolen sarobean nabil azken urte hauetan. Larrean, abaroan eta biaoan hor nabil atera ezinik. Zuhaitzei eta arbolei aparteko begirunea diedala jabetua izango zara, tarteka behinik ARGIAren Bizi Baratzea txoko honetan ibiltzen bazara. Eta azkenaldi honetan,... [+]
Mahaño Lanathoua 2017an hasi zen aitaren lurretan arbolak landatzen, oihan baratzea lantzeko ideiarekin. “Hasieran asmoa ez zen horretatik ekonomia bat sortzea, gure buruaskitasunerako bidean pausoak ematea baizik”, gogoratu du laborariak. Baina, landaketekin... [+]
Duela gutxiko kontua da. Iberiar katamotza (Lynx pardinus), mundu mailako felino espezie mehatxatuenetarikoa, “galtzeko arriskuan” egotetik “kaltebera” kategoriara igaro da IUCNren Espezie Mehatxatuen Zerrenda Gorrian. Espeziea kontserbatzeko egindako... [+]
Nekazaritzaz eta abeltzaintzaz askotan entzuten da lanbide "oso lotua" dela, jai egunik edo oporrik ez dela existitzen. Ipar Euskal Herriko Onetik eta Etxaldia gasnategiek, Berria eta Aldudeko Esne Kooperatibekin elkarlanean, laborariei bakantzak bermatzeko egitasmoa... [+]
Txikitan kaian arrantzatu ohi genituen ‘pantxito’ gehienak ziurrenik bisiguak izango ziren, baina nekez ikusten genituen bisigu handiak. Izatekotan, jatetxe ezagunetan izango zen, arraindegietako bisigu gehienak kanpotik ekarriak ziren bitartean. Egun, kostaldeko... [+]
Galdera hau jaso berria dut Bizi Baratzeako postontzian: "Gaia San Joan bezperako familia afarian atera huen, Unanue sagardotegian, Azpeitian. Seguran Santa Engrazia egunean erein behar ditugun haziak bedeinkatzen dira. Erein beharreko hazi guztiak eramatea komeni al da?,... [+]
2022an Nafarroako Liburutegien Sareak martxan jarritako proiektu berezia da hazien liburutegia. Clara Flamarique Goñi da Nafarroako Gobernuaren liburutegi zerbitzuko proiektuen arduraduna, eta honela gogoratu ditu hastapenak: “Zaragozako liburutegian martxan zuten... [+]
Ur azaletik gertu dabiltza arrainak igerian. Zerbait uretarantz gerturatzen ari da, hegan: arrano bat dator, bere atzaparrak aurrerantz luzatuta eta zaplast! Uretan sartu da, bete betean. Arraina harrapatu ostean burua uretatik atera du arranoak, baina arrainak hondorantz egiten... [+]
Bost hilabete bete dira otsailaren 6an traktoreen mobilizazioak hasi zirenetik. Mirene Begiristainek eta Isabel Alvarezek ekofeminismoaren betaurrekoak jantzita aztertu dituzte mobilizazio hauek eta fokutik kanpo geratu diren laborariak eta aldarrikapenak ekarri dituzte lehen... [+]
Ingurumena, bioaniztasuna, uraren gestioa eta haurren beharrak oinarri hartuta, ikastetxeetako patioak aldatzeko proiektu kolektiboa jarri dute martxan Pirinio Atlantikoetan; Euskal Herriko lau herrik hartuko dute parte. Iruñean ere, itzal eta landare gehiago izango... [+]
A zer lanak ematen dizkigun! Txoratzen gaitu tomateak (Solanum lycopersicum). Artaxoakoa dela, edo Tuterako Itsusia, edo Aretxabaletakoa, edo Erandiokoa, pikoluzea, gerezia dela, madari tomatea dela, Igeldo, mendigorria, transgenikoa dela, Eusko Labela dela, idi-bihotza, korta... [+]
Joxe Blanco Gomez laudioarra Lamuzanaturgunea blog-aren bultzatzaile eta Laudiokolore ekimeneko kidea da. Urteak daramatzate Laudion basa landareen inguruko sentsibilizazioa eta formazioa egiten, eta maiatzean, Arraño mendiko baso orkideen inguruko jardunaldiak egin... [+]
Kakalardo adar-luze honen irudiak ez du zalantza izpirik uzten: ez du parekorik. Gure lurretan, eta Europa osoan ere, genero honetako espezie bakarra da. Bere tamaina handiak (kakalardo bat izateko, noski) eta bere kolorazioak gure begietan betiko txertatzen dira ikusteko... [+]