Konfinamenduan eta aurrekaririk gabeko osasun-krisian murgilduta, Covid-19rako botikak eta txertoak aurkitzen ahalegintzen gara. Birusaren funtzionamendua eta bizi-zikloa aztertzen ditugu, jatorriari buruzko hipotesiak eginez. Baina eztabaidaezina da gure ohiturak eta portaerak direla arriskuan jartzen gaituztenak. Pandemiaren atzean naturaren suntsipena dagoelako.

Ez dago osasun-sistemarik, ezta inongo estatuko segurtasun-indarrik ere, naturak ematen digun babesa emateko gai denik. Hori bai, espezieetan aberatsa den eta ondo funtzionatzen duen natura behar du izan.

Biodibertsitatea, birusen kontrako ezkutua

Duela hamabost urte eman ziren biodibertsitatearen funtzio babesleari buruzko lehen argibide zientifikoak. Karga birikoaren diluzioari eta kutsaduraren moteltzeari esker, biodibertsitatea hesi handi eta eraginkorra da zoonosiarentzat. Kasu praktiko askotan ikusi da, hegazti gripetik Lymeren gaixotasunera, eta lehen azterketa eta simulazio epidemiologikoak hori berresten eta indartzen joan dira.

Egunetik egunera hobeto ulertzen dugu egungo pandemiaren jatorria. Azterketa molekularrei esker, zoonosi honen pausu giltzarrietako batzuk argitu daitezke: saguzarretan oso segur aski sortua, uneren batean pangolinetara pasa zen, eta hauetatik gizakira.

SARS-CoV-2ak saguzarrarekin batera eboluzio luzea izan du, eta beraz, saguzarra osasuntsu dagoenean, karga birikoa oso txikia da. Hala ere, estres egoeretan, jazartzen zaionean bezala, ehizatzen eta manipulatzen denean, animaliaren immunitate sistema deprimitu egiten da, eta karga birikoa izugarri igotzen da.

Antzeko zerbait gertatzen zaie gainerako ostalariei, hala nola pangolinari, Asiako eta Afrikako eskualde askotan legez kanpoko ehizaren eta trafikoaren jomuga baita. Egoera horretan, ostalari immunodeprimitua karga biriko altura iritsiz gero, birusa arriskutsuagoa da gizakiarentzat.

Horrela babesten gaitu naturak

Ekosistema funtzionalak dituen eta espezieetan aberatsa den natura osasuntsu batek, oso modu zabalean babesten gaitu patogenoek eragindako infekzioen aurrean. Ez bakarrik biodibertsitatearen bidez. Adibidez, naturak basamortuko hautsa geldiarazi eta kutsadura atmosferikoa gutxitu dezake, birusak hedatzen dituzten eta Covid-19k eragindako pazienteengan arnas sintomak areagotzen dituzten bi bide.

Klima aldaketa txertatzen dugunean ekuazioan, naturak tarte gutxiago du eraginak arintzeko eta gure osasuna babesteko. Fenomeno global honen ondorioz, basoek, karbono-hustutegi funtzio ahulagoa edukitzeaz gain, sute handiak izateko joera handiagoa dute, Australian berriki gertatu den bezala.

Keak herrialdeko biztanleriaren %80ri eragin zion. Baina arazoa ez zuten australiarrek bakarrik izan. Orain pandemiarekin gertatzen den bezala, keak azkar zeharkatu zuen planeta.

Ez dago suteen kea munduko hiri nagusietara hamar egunetan iristea saihestu dezakeen erakunde nazional edo nazioartekorik, eta hiri horien kutsadura arazoak areagotu eten dira. Era berean, egiten duten neurrian, ez dago berotegi efektua sortzen duten gasak baso tropikalek bezain beste murrizteko gai den industriarik edo enpresarik.

Natura osasuntsu batek guretzat egiten dituen lanak, horien artean zoonositik babestea, ordainezinak dira.

Globalizazioa eta migrazio klimatikoak

Gaur egungo zoonosiekin dugun arazoaren zati handi bat globalizazioa da, giza biztanleriaren mugimendu azkar eta masiboak dakartzana. Horregatik, hartu diren neurri eraginkorrenak eta premiazkoenak pertsonen mugimenduak mugatzeari lotutakoak izan dira.

Baina, agian, ahaztu egiten zaigu klima-aldaketak hamarkadak daramatzala planetako hainbat eskualdetan migrazio-mugimendu handiak zabaltzen. Fenomenoak ez ditu soilik jendeak eskualde afrikar edo tropikaletatik Europara edo Amerikako Estatu Batuetara migratzen, eremu horien barruan ere areagotu egiten ditu mugimendu horiek. Dagoeneko Europan gertatzen da.

Ingurumen-arrazoiek eragindako mugimenduek, era berean, arazo natural, sozial eta sanitario larriak sortzen dituzte.

Krisi klimatikoak hor jarraitzen du

Konfinamenduak hurrengo egunaz ikasteko eta hausnartzeko balio diezaguke. Azkenaldian entzun dugu mantra: gure ahalegin guztiek orain balioko dute laster normaltasuna berreskuratzeko. Baina zer normaltasun? Hona ekarri gaituena? Pandemien alde egiten duen normaltasuna, ekosistemak suntsitzen dituena, klima aldaketa eragiten duena, desberdintasun sozialak sortzen dituena eta eredu ekonomiko jasanezinean oinarritzen dena?

Txinan berriro ere ikatza erretzen dute energia sortzeko, eta lehen baino gehiago izan badaiteke hobe, euren helburua ekonomia berpiztea delako, ingurumen kostuei erreparatu gabe.

Pandemiak gordinki erakusten digu zein sentiberak garen ongi funtzionatzen ez duen ingurune natural batean. Egungo egoerak entsegu gisa balio beharko luke zain dugun krisi handi bat birpentsatzeko, krisi hori ez baita amaituko, eta koronabirusaren pandemia baino konplexuagoa baita hura kudeatzea eta geldiaraztea: klima-aldaketarena.

Politikariak ez dira ados jartzen klimaren munduko gailurretan, baina bakoitzak bere herrialdean eta bere erara bultzatzen du behin eta berriz ekonomia betiko moduan.

Normaltasun bideraezin horretara ez itzultzeko lan egingo badugu, baizik eta naturarekin orekan dagoen eta denboran iraunkorra den normaltasun berri batera, beharrezkoa da sakonki zalantzan jartzea zein esparru sozial eta ekonomikotan mugitzen garen.

Inork ez du beste pandemia bat jasan nahiko hilabete batzuetan. Pandemia hori, Osasunerako Mundu Erakundearen arabera, koronabirusarena baino askoz hilgarriagoa izan daiteke.

Biosferaren ekuazioan, Homo sapiens-ak ezin du hain baliabide-kuota handia bereganatu, ezta ingurumen-aldaketarik eragin ere, ekosistemak lehengoratzeko eta berreskuratzeko behar duena baino askoz abiadura handiagoan. Guztion begiradaz –adituen zein aditu ez direnak, ekonomistak, biologoak, medikuak, matematikariak, soziologoak…– baino ezin izango diogu heldu arazo honi, egun oso ezberdin batean, eta hilabete gutxira beste konfinamendu batean ez erortzeko esperantzarekin.