Berriki Perura joan zira.

BTS ACSE [nekazari profesional izateko] formakuntza segitzen dut Donapauleko Errecart lizeoan. Oportunitate bat ukan dugu herri atzerritar batetarat joaiteko. Aintzin ene anaiak ber formakuntza egin zuen eta ikastaroa Perun egin zuen, zinez bikaina atzeman zuen eta ametsarazi zautan. Beraz gelako bi lagunekin, Miren eta Ximun, Perurat joaiteko motibatu gira.

Hango Cedinco elkartearekin harremanetan sartu gira. Ingeniariak enplegatzen dituzte hango laborantxa garatzeko eta laborarier permititzeko diru gehiagoren irabaztea. Azken urte hauetan proiektu bat badute lur sagarren inguruan. Peruko 2000 lur sagar moten artean, hautatu dituzte 6 garatzeko. Laborari batzuer kontseiluak emaiten dizkiete untsa ekoizteko, biologikoan, cahier des charges [baldintza plegu] delako bat errespetaraziz eta hola patatak bost aldiz gehiago pagatuak dira beste patatak baino. Holako proiektu bati esker hango motak ez dira desagertzen, bereziak dira, biziki koloretsuak, eta horiekin Agropia kooperatibak xipzak egiten ditu, atzerrirat saltzen dituztenak. Estatuak Cedinco elkartea sustengatzen du, proiektu desberdinetan.

Apirila erditsuan joan gira eta hilabete batez elkarte horrentzat ingeniarien lana egin dugu, etxaldez etxalde ibiliz, kontseiluen emaiteko eta laguntzeko. Castrovireillna, Huancavelica eta Huancayo probintzietan ginen, mendian diren herri ttipi batzuetan, 3000-4000 metrotan direnak, herri pobreenetan, hiri batetik zazpi orenetan direnak. Egonaldia bukatzeko aste batez ibili gira, gehiago leku turistiko batzu bisitatuz, ber herrian beste mundu bat ikusiz.

Esperientzia ona izan da?

Nahi ginuen hango laborantxa deskubritu baita ere mendiak, kultura… Nahi ginuen beste bizi molde bat ezagutu eta zinez ezin ahantzizko esperientzia bizitu dugu. Hango familiekin bizi ginen, bizpahiru egunez etxe bakoitzetan, haien bizi moldeer egokituz. Ez zuten gure aisetasuna. Laborantxa aparte kontseiluak eman dizkiegu ere garbiketari buruz adibidez, haien egiteko manerak ez baitira batere gureak bezala, ez zuten dutxarik eta errekan garbitzen ginen, ez komunik, ez autorik, etxeak lastoz ziren, ez sukalderik, dena lurrean zen, ez zuten haragia erosten ahal hainbeste kariago zen haientzat, zinez bizi molde bat gibelatua, bainan portablea badute! Pobre dira, pleñitzekoak dira bainan ez dira sekulan pleñitzen, jendea zoriontsua da, bizi erakaspenak izan dira guretako. Ez dute hemengo estresa, beti lasai dira, ez dira beti lasterka ari, denbora hartzen dute haien familiekin goxatzeko. Beti laborarien artean lanean ari dira, beti elgar laguntzen dira, bada elkartasun harrigarria

Hango laborantxa nolakoa da?

Egon giren tokian, laborantxa ttipi bat zen, dena eskuz egiten zuten, ez da deus mekanizatua, aitzurrarekin ari ginen lurra itzultzen eta asto gainean joaiten ginen lur sagarren xeka. 150 urte gibelean dira. 2 eta 5 hektarea arteko etxaldeak ziren, lur sagarrak bazituzten baita ere kabale batzu, lau ardi, bi behi, zerri, llama... Ekoizten duten hiru laurdena etxen jateko dira, gero merkaturat joaten dira saltzeko. Kontseiluak eman dizkiegu lur sagar gehiagoren egiteko, adibidez ez zuela balio 10 urtez uztea lurra pausatzen. Erran diegu ere behiak bi aldiz jeitziz esne gehiago ukanen zutela. Etxalde batzutan gasna egiten zuten ere, baita ere iaurtak, dazkigun gauzak ekarri dizkiegu ere.

Gero hango leku zabaletan bada laborantxa industriala, intentsiboa, oiloak hormonekin haziak, animaleko arto lekuak… Cedinco elkarteak laguntzen du aldaketa klimatikoari buru egitea, laborariak laguntzen ditu ura instalatuz, arbolak landatuz, eta eskoletan ibiltzen da haurren sentsibilizatzeko.

Hango laborantxa ikusita zer diozu hemengo laborantxaz?

Ez dut gauza txarrik erraiten ahal hemengo laborantxari buruz. Ohartu naiz esplikatzen genielarik guk laborari izan nahi ginuela, ez zutela ulertzen, haiek dena entseatzen baitute haien haurrek beste lan baten atzeman dezaten, diru gehiago irabazteko. Esplikatzen ginuen hemen laborariak untsa bizi zirela eta hori kalitatezko desmartxeri esker; entseatzen ginuela gure mozkinak untsa balorizatzea, laborantxa ttipia atxikiz. Hortaz biziki interesatuak ziren eta gogoeta bat abiatuko dute han zerbait plantan ezartzeko. Erran diegu ere gazteak sensibilizatu behar zirela gauza onen jateko, eta ez ainitz ta merke.

Hemen instalatuko direneri kontseilatzen diezu ikustea zer pasatzen den familiako etxaldetik kanpo?

Bai zinez. Estudioak laborantxan egiten ditut eta ikastaldiak egiten ditut etxalde desberdinetan, produkzio ezberdinekin, transformakuntza ezberdinekin… Hori, ene etxaldeari zer ekartzen ahal nuken eta zer ez nuken egin nahi ikusteko. Nahiz eta segidan instalatu nahi duzun, laborantxa maite duzulakotz eta nahi duzulakotz hortarat joan, bestalde ikustera joan behar duzu, hor da ikasten. 18 urtetan instalatzea enetako pixka bat goiz da, gero bizirako da eta behar duzu ikusi denetarik bukaeran jakiteko xuxen zer nahi duzun, ez tronpatzeko. Azkenean arazo gutiago ukaiteko ere etxaldean... Instalatu aintzin nahi nuke esperientzia garatu, kanpoan lan eginez, bidaiatu ere, hori heldutasun eta idekidura gehiago irabazteko esperantzarekin.