Kandido Saseta oroimenean izango dute, 85 urte geroago
Eusko Gudarosteko komandantea Asturiasen hil zuten 1937ko otsailaren 23an, beste ehun gudarirekin batera, sorterritik urrun eta errepublikaren alde borrokan. Kepa Ordoki elkarteak omenaldia antolatu du otsailaren 26an Hondarribiko hilerrian, 2008az geroztik Sasetaren gorpuzkiak dauden tokian bertan.
Areces herrian, Asturiasen, hamarkada askotan “euskaldunen zelaia” izeneko toki bat existitu da usategi baten alboan. Han, 1937an euskal gudariek Euskal Herritik kanpo egindako borrokaldi gogorrenetako bat gertatu zen errepublikaren alde, Nalón ibaia gurutzatu ondoren. Euzko Indarra, Amaiur eta Prieto batailoiek osaturiko espedizio brigadak Oviedoko erasoan parte hartzea zuen helburu, iparraldeko frontea indartzeko. Baina tropa frankisten suaren pean harrapatuta geratu ziren eta dozenaka hil, haien artean Kandido Saseta buruzagia.
85 urte geroago, eusko gudarosteko komandantea omentzeko ekitaldia antolatu du beste behin Kepa Ordoki oroimen elkarteak Hondarribian.
Gipuzkoako defentsaren antolatzaile
Kandido Saseta Etxeberria Eusko Gudarosteko militar profesional bakanetakoa zen, gudariek arras miretsia lidergorako zuen gaitasunagatik. 1904an Hondarribian jaioa, errekete izan nahi eta Ávilako akademia militarrean egin zituen ikasketak; Afrika iparraldean espainiar armadarekin aritu zen, Arrifeko matxinatuen kontra. 1936ko altxamenduak Gasteizen harrapatu zuen, hango goarnizioko intendentziako kapitain zela, baina segituan igaro zen errepublikarren aldera.
1937ko urtarrilean Jose Antonio Agirre lehendakariak Asturiasera bidali zuen, euskal espedizio brigada gidatzera
Azpeitian Eusko Gudarostea sortzen giltzarri izan zen hondarribiarra, baita Gipuzkoako eta Bizkaiko fronte sistema eta lubakiak osatzen eta defenditzen ere. Bi aldiz zauritu zuten operazio horietan, bata Andatzan eta bestea Legution. 1937ko urtarrilean Jose Antonio Agirre lehendakariak Asturiasera bidali zuen, euskal espedizio brigada gidatzera. Arecesen etsaien tiro artean hil zuten, antza, eskuan granada parea zuela tiro batek buruan jota. "Kuartelean geratzen diren komandante horietakoa izatearen famarik ez zuen Sasetak", azaldu du Aitor Agirrezabalek Gara-n idatzitako artikuluan.
Sasetaren heriotza sekulako kolpea izan zen Euskal Herrian frankisten bonbapean gero eta estuago zeuden errepublikarrentzat. Bilbon hileta jendetsua egin zioten, baina gorpurik gabe, haren gorpua non zegoen ez baitzekiten.
Hamarkada askotako misterioa
Bere heriotzaren ingurukoak misterio bat izan dira urte luzez, eta oraindik ere kontu ugari daude argitzeko, esaterako, azken borrokaldi hura nola izan zen. Parisen EAJk gordetako hainbat dokumentuk diotenez, ikusita faxistek inguraturik zeudela gudariek atzeraka egitea agindu zuen, baina bera izan omen zen borroka zelaian geratu zen azkenetako bat, bere pistola jaso zuen ANVko batailoiko kide batek esandakoaren arabera.
2008ko martxoaren 8an Sasetaren gorpuzkinak berreskuratu zituzten Aranzadi elkarteko kideek Arecesen, borrokaldia gertatu zen gunetik gertu. Horretarako ezinbestekoa izan zen Ramón Valdes herritarraren testigantza: aitarekin batera komandantea lurperatu zuen 1937ko otsailaren 23 hartan.
“Goizeko 10etan hasi genituen lanak. Lokatzez betetako bidea da Arecesekoa. Ordubete pasa eta gero Ingalaterran egindako luma, metxero bat eta txapa bat aurkitu genituen”. Hala azaldu zuen Iñaki Egaña historialariak Nabarra aldizkarian (85. zk.) aurkikuntzaren kronika idatzi zuenean.
Non dira besteak?
"Bizi genuen giroaren presioak, hainbeste urte bere bila ibili eta gero, eta hainbeste denboran gordeta egondako sentipenek eztanda egin zuten emozio indartsu batez", hala kontatu zuen Arantza Saseta Kandidoren bilobak Aranzadiana aldizkarian egun hartan bizitakoa. Kandido Sasetaren gorpuzkiak Hondarribian daude orain. Baina duela 85 urte bizia galdu zuten beste dozenaka gudarien gorpuzkien berririk ez dugu, “euskaldunen zelaia” edo pradón de los vascos horretan behar lukete.
Gipuzkoako Aldundia saiatu zen 2013an Aranzadiren bidez haiek des-hobiratzen, baina Pako Etxeberria auzitegi-medikuaren esanetan oso zaila da gorpuak berreskuratzea, ez daudelako hobi zehatz batetan, sakabanatuta baizik.
Omenaldia otsailaren 26an
Kepa Ordoki – Memoria Historikoa Bidasoan elkarteak Kandido Saseta omentzeko ekitaldia antolatu du otsailaren 26an, larunbatarekin, Hondarribiko hilerrian. Herritarrei dei egin diete lore-eskaintzan parte hartzera; Telesforo Monzonek sorturiko Txikia kanta ere abestuko dute.
Gainera, Olaso Dorrea fundazioarekin batera poesia, kantua eta dantza ardatz izango dituen emanaldiak egingo dituzte urtean zehar.
Iruñea, 1939. Urte hasieran, hiriko zezen-plaza kontzentrazio-esparru modura erabili zuten frankistek. 3.000 gerra presorentzako edukiera izan zuen ofizialki; Nafarroan une horretan fronterik ez zegoenez, gerra presotzat baino errepresaliatu politikotzat jo behar dira han... [+]
Nafarroako Fusilatuen Senitartekoen Elkarteak gogor kritikatu du Iruñeko Erorien Monumentuaren inguruan EH Bilduk, Geroa Baik eta PSNek egindako akordioa. "Pedagogia" egiteko toki hobeagoak daudela dio eta interpretazio zentroari Maravillas Lamberto izena... [+]
"Gerraren Oroimena" izeneko ibilbidea osa dezakezue noiznahi Usurbilgo erdigunean.
Segundo Hernandez preso anarkistaren senide Lander Garciak hunkituta hitz egin du, Ezkabatik ihes egindako gasteiztarraren gorpuzkinak jasotzerako orduan. Nafarroako Gobernuak egindako urratsa eskertuta, hamarkada luzetan pairatutako isiltasuna salatu du ekitaldian.
Iruñerrian, eta Nafarroan orohar, une honetan memoria historikoaz hitz eginez gero, mahai-gainera indarrez aterako da Iruñeko Erorien Monumentuaren afera. Eraikina 1942an eraiki zen Francoren alde altxatutako hildakoei gorazarre egiteko. Elkarte memorialista... [+]
88 urte eta gero, Intxorta 1937 kultur-elkartearen ekimenarekin, lore eskaintza egingo da aurten ere, monolitoetan. Ostegun honetako ekitaldian, kultur-emanaldiez gain, kalejira eta ‘Orratz-begia’ erakusketara bisita izango dira.
CNT sindikatuak egin duen eskaera ofiziala babestu du udaleko koalizio abertzaleak, eta faxistekin batera lurperatu zituzten biktima guztiak bilatzeko eskatu du.
Gasteiztarrarekin bederatzi dira ihesaldian parte hartu zuten identifikatutako pertsonak. Guztira, Nafarroako DNA Bankua sortu zenetik 43 pertsonaren datuak lortu dituzte.
Badakigu gerra bat noiz hasten den, baina ez noiz amaituko den. Hainbatetan entzun dugu esaldi hori, eta topikoa dirudi, baina arrazoirik ez zaio falta, gaur egun munduan barrena bizirik segitzen duten gatazka ugariei erreparatuz gero. Gauza bera esan liteke 1936ko uztailaren... [+]
Aragoiko Asabón errekak zeharkatzen duen lurraldeak hainbat ustekabe eder gordetzen ditu. Ez naiz historialaria, eta, hortaz, ez dut halako kronika historiko bat eginen. Bereziki mendizale gisa mintzatuko naiz, aspaldi honetan nire gogoak –nire senak– halako... [+]
Otxandioko bonbardaketaren erantzule nagusietako bat da Angel Salas Larrazabal urduñarra. Hortaz, herritarren aurka Euskal Herrian eginiko lehen bonbardaketan parte hartu zuen.
Gurasoak hilik, etxeko ganbara husteari ekin zioten
seme-alabek. Hainbat gauzaren artean, koaderno eta paper sorta, argazkiak eta nahi beste agiri. Bego Ariznabarreta Orbeak aita aspaldi zenduaren gerrako memoria harrigarriak zurian beltz irakurri, eta jabetu zen altxorraz,... [+]
Larunbatean aldundian egindako ekitaldian Azconaren biloba María Jesús Fuertesek jaso ditu gorpuzkiak, bere seme-alabekin batera. Ekitaldian gogorarazi dute 1936-1945 urteen artean 376 pertsona exekutatu zituztela, horietatik 299 epaiketarik gabe.
Pilotari famatua izan zen, munduko txapelduna, baina tartean behin baizik ez zuen Euskal Herrian jokatu, Mexikon jaio, hazi eta hantxe bizi baitzen, gurasoak haraxe joanda 1936ko gerratik ihesi. Abertzalea, Mexikoko euskal etxeko presidentea, Jaurlaritzaren aholkularia,... [+]