Kandido Saseta oroimenean izango dute, 85 urte geroago
Eusko Gudarosteko komandantea Asturiasen hil zuten 1937ko otsailaren 23an, beste ehun gudarirekin batera, sorterritik urrun eta errepublikaren alde borrokan. Kepa Ordoki elkarteak omenaldia antolatu du otsailaren 26an Hondarribiko hilerrian, 2008az geroztik Sasetaren gorpuzkiak dauden tokian bertan.
Areces herrian, Asturiasen, hamarkada askotan “euskaldunen zelaia” izeneko toki bat existitu da usategi baten alboan. Han, 1937an euskal gudariek Euskal Herritik kanpo egindako borrokaldi gogorrenetako bat gertatu zen errepublikaren alde, Nalón ibaia gurutzatu ondoren. Euzko Indarra, Amaiur eta Prieto batailoiek osaturiko espedizio brigadak Oviedoko erasoan parte hartzea zuen helburu, iparraldeko frontea indartzeko. Baina tropa frankisten suaren pean harrapatuta geratu ziren eta dozenaka hil, haien artean Kandido Saseta buruzagia.
85 urte geroago, eusko gudarosteko komandantea omentzeko ekitaldia antolatu du beste behin Kepa Ordoki oroimen elkarteak Hondarribian.
Gipuzkoako defentsaren antolatzaile
Kandido Saseta Etxeberria Eusko Gudarosteko militar profesional bakanetakoa zen, gudariek arras miretsia lidergorako zuen gaitasunagatik. 1904an Hondarribian jaioa, errekete izan nahi eta Ávilako akademia militarrean egin zituen ikasketak; Afrika iparraldean espainiar armadarekin aritu zen, Arrifeko matxinatuen kontra. 1936ko altxamenduak Gasteizen harrapatu zuen, hango goarnizioko intendentziako kapitain zela, baina segituan igaro zen errepublikarren aldera.
1937ko urtarrilean Jose Antonio Agirre lehendakariak Asturiasera bidali zuen, euskal espedizio brigada gidatzera
Azpeitian Eusko Gudarostea sortzen giltzarri izan zen hondarribiarra, baita Gipuzkoako eta Bizkaiko fronte sistema eta lubakiak osatzen eta defenditzen ere. Bi aldiz zauritu zuten operazio horietan, bata Andatzan eta bestea Legution. 1937ko urtarrilean Jose Antonio Agirre lehendakariak Asturiasera bidali zuen, euskal espedizio brigada gidatzera. Arecesen etsaien tiro artean hil zuten, antza, eskuan granada parea zuela tiro batek buruan jota. "Kuartelean geratzen diren komandante horietakoa izatearen famarik ez zuen Sasetak", azaldu du Aitor Agirrezabalek Gara-n idatzitako artikuluan.
Sasetaren heriotza sekulako kolpea izan zen Euskal Herrian frankisten bonbapean gero eta estuago zeuden errepublikarrentzat. Bilbon hileta jendetsua egin zioten, baina gorpurik gabe, haren gorpua non zegoen ez baitzekiten.
Hamarkada askotako misterioa
Bere heriotzaren ingurukoak misterio bat izan dira urte luzez, eta oraindik ere kontu ugari daude argitzeko, esaterako, azken borrokaldi hura nola izan zen. Parisen EAJk gordetako hainbat dokumentuk diotenez, ikusita faxistek inguraturik zeudela gudariek atzeraka egitea agindu zuen, baina bera izan omen zen borroka zelaian geratu zen azkenetako bat, bere pistola jaso zuen ANVko batailoiko kide batek esandakoaren arabera.
2008ko martxoaren 8an Sasetaren gorpuzkinak berreskuratu zituzten Aranzadi elkarteko kideek Arecesen, borrokaldia gertatu zen gunetik gertu. Horretarako ezinbestekoa izan zen Ramón Valdes herritarraren testigantza: aitarekin batera komandantea lurperatu zuen 1937ko otsailaren 23 hartan.
“Goizeko 10etan hasi genituen lanak. Lokatzez betetako bidea da Arecesekoa. Ordubete pasa eta gero Ingalaterran egindako luma, metxero bat eta txapa bat aurkitu genituen”. Hala azaldu zuen Iñaki Egaña historialariak Nabarra aldizkarian (85. zk.) aurkikuntzaren kronika idatzi zuenean.
Non dira besteak?
"Bizi genuen giroaren presioak, hainbeste urte bere bila ibili eta gero, eta hainbeste denboran gordeta egondako sentipenek eztanda egin zuten emozio indartsu batez", hala kontatu zuen Arantza Saseta Kandidoren bilobak Aranzadiana aldizkarian egun hartan bizitakoa. Kandido Sasetaren gorpuzkiak Hondarribian daude orain. Baina duela 85 urte bizia galdu zuten beste dozenaka gudarien gorpuzkien berririk ez dugu, “euskaldunen zelaia” edo pradón de los vascos horretan behar lukete.
Gipuzkoako Aldundia saiatu zen 2013an Aranzadiren bidez haiek des-hobiratzen, baina Pako Etxeberria auzitegi-medikuaren esanetan oso zaila da gorpuak berreskuratzea, ez daudelako hobi zehatz batetan, sakabanatuta baizik.
Omenaldia otsailaren 26an
Kepa Ordoki – Memoria Historikoa Bidasoan elkarteak Kandido Saseta omentzeko ekitaldia antolatu du otsailaren 26an, larunbatarekin, Hondarribiko hilerrian. Herritarrei dei egin diete lore-eskaintzan parte hartzera; Telesforo Monzonek sorturiko Txikia kanta ere abestuko dute.
Gainera, Olaso Dorrea fundazioarekin batera poesia, kantua eta dantza ardatz izango dituen emanaldiak egingo dituzte urtean zehar.
Otxandioko bonbardaketaren erantzule nagusietako bat da Angel Salas Larrazabal urduñarra. Hortaz, herritarren aurka Euskal Herrian eginiko lehen bonbardaketan parte hartu zuen.
Gurasoak hilik, etxeko ganbara husteari ekin zioten
seme-alabek. Hainbat gauzaren artean, koaderno eta paper sorta, argazkiak eta nahi beste agiri. Bego Ariznabarreta Orbeak aita aspaldi zenduaren gerrako memoria harrigarriak zurian beltz irakurri, eta jabetu zen altxorraz,... [+]
Larunbatean aldundian egindako ekitaldian Azconaren biloba María Jesús Fuertesek jaso ditu gorpuzkiak, bere seme-alabekin batera. Ekitaldian gogorarazi dute 1936-1945 urteen artean 376 pertsona exekutatu zituztela, horietatik 299 epaiketarik gabe.
Pilotari famatua izan zen, munduko txapelduna, baina tartean behin baizik ez zuen Euskal Herrian jokatu, Mexikon jaio, hazi eta hantxe bizi baitzen, gurasoak haraxe joanda 1936ko gerratik ihesi. Abertzalea, Mexikoko euskal etxeko presidentea, Jaurlaritzaren aholkularia,... [+]
Hari buruzko aipamenik apenas iritsi zaigu historia liburuetan, baina Jesús Carrera Olascoaga (Hondarribia 1911 – Alcala de Henares 1945) Espainiako Alderdi Komunistaren idazkari nagusi izatera iritsi zen. Frankistek atxilotu, torturatu eta fusilatua, bere... [+]
"Garai batean, nire herrian, kateme guztiek Remigia izena zuten, kateme belaunaldi oso bat, Iruñeko ikuspegi panoramiko ederrenak konkistatu zituztenak”. Horrela hasten da Remigia Etxarren funanbulistaren bizitza kontatzen duen Argako erregina antzezlana... [+]
86 urte bete dira asteazkenean Iruñean 795 preso errepublikarrek Europako ihesaldi handiena egin zutela. Aldiz, abantzu 800 iheslari horietarik bakarrik hiruk erdietsi zuten muga trabeskatzea.
Madrilgo Cuelgamurosen, Erorien Harana deituriko monumentuan arkeologoak egiten ari diren indusketetan etengabe ari dira jasaten eskuin muturreko jendeen presioa, hala adierazi du Pako Etxeberria auzitegi-medikuak. Egunotan, biktima errepublikarren senideek bisitatu ahal izan... [+]
Andatza mendia memoria leku bihurtu zuen Usurbil 1936 elkarteak apirilaren 13ko birsortze historikoan. Herritarren lan boluntarioarekin berreskuraturiko lubakiak antzezleku bihurtu ziren egun batez. Gerraren eraginez Usurbilen jazotakoak elkarbanatzeko enegarren ekimena izan da.
87 urte bete dira ostiral honetan, 1937ko apirilaren 26an abiazio faxistak Gernika bonbardatu eta sarraskitu zuenetik. Urtero legez ekitaldi andana antolatu dute erakunde eta eragile sozialek. Tartean, pasealekuan eta Astra fabrikan dauden sirenak martxan jartzea.
Ángel Salas Larrazabal militar frankista urduñarrak gidatzen zuen hegazkinak bonbak bota zituen Otxandioko Andikona plazan zibilen aurka, 1936ko uztailaren 22an. Gutxienez 61 herritar hil ziren. Frankismoan hainbat kargu militar eta politiko izan zituen, eta 1991n... [+]
Irisarriko herrigunera sartu orduko, hantxe, etxe baten atarian, ikurrina eta estelada. Jokin Etxebarriaren bizitokia duzu. Gerrako ume izandakoa, hamaika ibilera –eta hamaika baino gehiago ere bai–, han eta hemen egindakoa. 92 urtek nahi beste bizitzeko aukera... [+]
Otsailaren 21ean Missak Manouchian eta Melinée Assadourian senar-emazte armeniarren gorpuzkiak Pariseko Panteoian sartuko dituzte ohore guztiekin. Poeta eta partisano komunista, Manouchianek ekintza ikusgarriak gidatu zituen Bigarren Mundu Gerran okupaturiko Frantzian,... [+]
1936ko Gerra amaitzear zela, Franco diktadoreak Pirinioetan milaka bunker eraikitzea agindu zuen. Mendian horiek ikusten aspaldi ohituak gaude, baina ez genekien defentsarako lerro erraldoi bat osatzen zutela, eta azken urteetan berreskuratzeko ekimenak jarri dira abian. Izan... [+]