Kamamila txarrik ez da
Gaurko artikuluari ekitera noalarik Chamaemelum nobile loretxoari larranbiloa, larramilua, amasabel-belarra edo bitxeleta deitzen diozuenak ere nire gogoan zaudete; zuetako batek idatzi baitit duela ez egun asko Instagrametik “gaur Goizueta aldean kamabillua bildu dut eta nola lehortuko nuke?” esanez.
Oraintxe baitu garaia, uda betean gaudela, sendabelar honek. Loreak aurten atzera samar ote datozen hori irudituta gaude, izan ere egun lehor eta eguzkitsu asko ez ditugu izan. Isurialde atlantikoko hainbat lekutan “Ama Birjinetik Ama Birjinera bildu behar da kamamila” esaten da, hau da, abuztuak 15etik (Jasokundekoa) irailak 9ra (Arantzazukoa), baina abuztu aurretik leku askotan biltzeko moduan izaten dela esan genezake.
Askotan esan izan dugu ez garela tradizioa itsu-itsuan jarraitzearen aldekoak eta esango nizueke eskura daukazuenean biltzeko, gerorako utzi gabe. Zuetako asko oporretan izango zarete ziurrenik eta galdetuko didazue mendiko kamamila horren ordez ezin al den dendakoa, sobretxokoa, hartu. Hartzez denak har daitezke baina ezberdinak dira.
Mendian bil genezakeen Chamaemelum nobile izan edo dendan erositako Matricaria chamomila (Gaztelako kamamila edo alemaniarra) izan aldea dago eta ez mikaztasunean bakarrik. Duela gutxi Irurtzunen bildu nuen astakamamila (Santolina chamaecyparissus) ere beste liga batekoa da, harrituta nauka bere mikaztasun mailak. Hiru hauek banaka hartzeko esango nizueke, hilabetean barietate bat, egunean behin, arratsalde-iluntzean edo otordu baten ondoren. Gero idatzidazue, ea probatu ondoren zer daukazuen kontatzeko.
Izan ere, hori du kamamilak: mikaztasuna, eta hori dela medio lagun gutxi ditu. Ziur naiz irakurle bat baino gehiago dagoela traumatxoarekin umetan gaixo zegoela amak gogoz kontra edanarazten ziolako eta orain infusio bat begien aurrean ikusi ezin duena. Kamamilak ez du errurik ordea, sendabelar gutxi baitira hain eraginkorrak haizeak kanporatzeko, botalarria tratatzeko, behazun xixkua sortzeko, gastritisa eta urdaileko ultzerak baretzeko eta urdaila bera babesteko.
Bisabobol izeneko osagaiari esker gorputzeko uzkurdurak baretzeko gaitasuna du. Liseriketa aparatuko minez gain ugaltze aparatukoak baretu ditzake eta hala hilekoarekin bereziki gomendatzen dugu. Gorputzean metatutako gehiegizko estrogenoa kanporatzeko sendabelarrik eraginkorrenetakoa dela ikusi da berriki; hiru hilabetean jarraian hartzea egokia litzateke. Urduritasunak areagotzen dituen minetarako eta eragiten duen gose faltarentzat ere balio du.
Gatz mineraletan aberatsa da eta flabonoideak, kumarinak, polisakaridoak eta muzilagoa ere baditu. Azuleno eta camazuleno izeneko bi olio esentzial ditu, bereziki eraginkorrak antiinflamatorio gisa. Osagai hauek, gaitasun antiseptikoa, antibiotikoa, antifungikoa, analgesikoa eta sedatzailea ematen diote.
Haurdunaldian eta edoskitzaroan ezin da erabili, umetokiaren uzkurdurak eragiten dituelako. Asterazea familiako sendabelarrei alergia izanez gero, ezin da erabili.
Otsailean, neguaren erdigunean gauden honetan, lehentasuna gorputza ondo ureztatua edukitzea da. Intxaurrondoa egiten ari den bezala: sustraiak neguan biltegi gisa erabiltzen ditu, sustrai motz eta lodiak behar ditu, ura eta lurreko mantenugaiak biltzeko.
Txerri-hiltze sasoia da negua. Hotzak beroarena errazago kenduko dio. Guri ere txerriez hitz egiten dugunean beroarena behinik kenduko baligute!
Urteak daramatza Ipar Euskal Herriko Biharko Lurraren Elkarteak (BLE) bioaniztasun landatuaren inguruan lanean. “Hainbat proiekdu ditugu abian, eta horietako bat baratzeko hazien ingurukoa da”, azaldu du Nico Mendiboure Hazi Sareko kideak. Duela lau bat urte hasi... [+]
Gaur egun Lur planetan bizi diren intsekturik handienek 30 cm inguruko tamaina izan dezakete, gizaki baten seiren bat, gutxi gorabehera. Horien artean daude tximeleta eta sits erraldoiak edo kakalardo potoloak. Halako izaki harrigarrien aurrean nola bada erreparatu lau... [+]
Lapurdiko hezegunea funtsezkoa da biodibertsitatearen biziraupenerako. Proposamena eremuan zabaldu dute eta Errobi inguruko sistema hidrauliko osoa barnean izango luke; Baionako, Angeluko, Basusarriko, Milafrangako eta Uztaritzeko Aturri ibaiaren ibaiadarrak, esaterako. Bost... [+]
Urte berriaren hasieran asmo berritu egiten gara dirudienez, eta egin beharreko zereginen zerrendak egiten ditugu gutako batzuk. Egiteko horien artean irakurtzeko ditudan liburuen zerrenda izaten da bat, gero eta zerrenda gizenagoa. Zuetako ez gutxik zer irakurtzen dudan galdetu... [+]
Sekula bananarik jan ez duten bi lagun ezagutzen ditut; nerau bat. Bananazalea da, ordea, jendea. Afrika eta Asia aldean sortutako landare generoa da banana (Musa x paradisiaca), baina gaur egun Ameriketan ere asko egiten da. Ekoizlerik handiena India da, eta esportatzaile... [+]
Nekazaritzan trebatzeko eta proiektu propioak abiatu aurretik ekoizpenean eta merkaturatzean norbere burua probatzeko, abian dira gurean nekazaritzako hainbat test gune. Araban, 2023an abiatu zuten Aleko nekazaritzako test gunea, baina, antzeko egitasmo gehienekin alderatuta,... [+]
Arboletako hostoak eroriak dira eta basoko lurra estalia dute. Lurraren eta hosto gorrituen artean, alabaina, sortzen da geruza fin bat, arreta gutxi jasotzen duena, baina espezie askoren biziraupenerako garrantzi handia izan dezakeena. Hezetasuna mantentzen du, zomorroak... [+]
Lursailaren jabeak hitzarmena sinatu du Lurgaia Fundazioarekin eta Sagarrak talde ekologistak deialdia zabaldu du landaketara batzeko. Zaraobe Institutuko ikasleak asteartean aritu ziren zuhaitzak landatzen.
Itsason (Gipuzkoa) elkarren ondoan dauden bi baserri dira Urteaga eta Urkulegi, duela zenbait urte elkartu eta proiektu bateratua martxan jarri zutenak. “Bi baserriak elkartu eta ekoizpen proiektua abiatu genuen, eta 2011tik dedikazio osoarekin ari naiz honetan”,... [+]
Sudurrak egia dio. Zaila da sudurra engainatzea. Usaimena saihestea ezinezkoa da. Sudurretik garunerako lotura bidearen ikerketa zirraragarria, liluragarria, zoragarria da makina bat ikerlarirentzat. Usainaren eta memoriaren arteko zubia azkarrena ez bada, bizkorrenetakoa bai... [+]
Duela 180 milioi urte Pangea kontinentea zatitu zenerako ikasia zuen aingirak Thetis itsasoa zeharkatzen. Ordudanik kontinenteak mugituz joan dira, eta aingira espezieak ezberdinduz. Jatorrizko arbaso beretik bereizi diren 20 aingira espezieen artean, gurea da, ibai-aingira edo... [+]
Oporlekuekin soilik lotuko dituzte askok Balear Uharteak, baina agroekologiaren eta kontsumoaren bueltan mugimendu bizia dute Mallorca irlan: Associació de Varietats Locals de Mallorca (tokiko hazi barietateen elkartea) da horren adibide. Abenduaren hasieran, elkarte... [+]
Muturreko lehorte eta euriteak normaltasun berria bilakatu zaizkigu. Areagotzen dituzten kalte ekonomiko eta ekosistemikoen artean, laborantzak pairaturikoak ez dira txikienak. Bereziki, lehorte garaietan zaluegi idortzen diren edota eurite handietan ur guzia xurgatu ezin duten... [+]