Kalte baino onura gehiago
Euskal Herrian bi sator espezie ditugu, sator itsu iberiarra (Talpa occidentalis), hedapena Bizkaia eta Araba mendebaldera mugaturik duena, eta Akitaniako satorra (Talpa aquitania), zabalduena eta ugariena.
Akitaniako satorra (Talpa aquitania)
Taldea: Ornoduna / Ugaztuna
Neurria: 11,6 eta 20,3 cm artean.
Non bizi da? Belaze, baratze, lorategi, mendiko larre eta basoetan.
Zer jaten du? Zizareak eta lurpeko zomorroak.
Babes maila: Ez dago babestua.
Deskribatu berri den espeziea da Akitaniako satorra. Ezaugarri morfologiko eta desberdintasun genetikoak medio, gertuko ahaide duen sator arrunt edo europarrarengandik (Talpa europaea) bereizi eta izendatu zuten 2017. urtean. Frantzia hego-mendebaldean, Euskal Herrian eta Espainia iparraldean bizi da. Akitaniako eskualdean oso ugaria omen, izena jartzen ez ziren asko nekatu!
Sobra ere, denok ezagutzen dugu satorra, ilaje beltz-beltzarekin. Bizimodu hipogeoa du (“hipo”-k azpian esan nahi du eta “geo”-k lurra, antzinako grezieran) eta baldintza horietara ezin hobeto moldaturiko ezaugarriak ditu: gorputza zilindrikoa eta trinkoa, muturra zorrotza, buztana laburra. Aurreko hankak oso indartsuak eta zabalak ditu, azazkal luzeekin. Palak bailiran erabiltzen ditu, lurra mugitu eta mugitu, zulatu eta zulatu, lanean aritzeko. Begi oso txikiak ditu, argi-ilunak soilik ezberdintzen dituztenak. Betazalak josiak ditu eta hori da sator europarrarengadik bereizten duen ezaugarri nagusietako bat.
Lur bigun eta gozoak maite ditu eta bertan egiten ditu lurpeko galeriak, 5 eta 30 cm bitarteko sakoneran. Batez ere zelaietan topatzen ditu horrelako lurzoruak, baina baita lur-geruza lodidun basoetan ere. Eremu putzutuak, harritsuegiak edo hondartsuegiak ez ditu gustuko, ezin baititu tunelak gustura egin. Lur azidoak ere ez, ez baitu hainbeste zizare aurkituko.
Haragijale petoa izaki, landarerik ez du jango satorrak. Bai ordea moztu, lanean ari dela parean tokatuz gero. Zizarejale amorratua da eta horiekin batera hainbat intsekturen larbek osatzen dute bere dieta. Harrapakin handienak, zizareak kasu, pilatu egin ditzake biltegi moduko batean. Egunero bere pisuaren erdia jan beharra dauka jakitan! Ez du apetitu makala!
Koitaduak egurra jaso du. Asko dira sator-zuloei begira, aitzurra eskuetan (baita eskopeta ere), sator-ehizan orduak pasa dituztenak. Geldi-geldi zain, begira-begira, lur-pilan mugimendua ikusi eta... zast! Akabo satorra. Bestelako tranpa, pozoi eta trikimailuak, nahi adina erabili dituzte. Hori guztia gaur egun debekatuta dago, noski. Badira beste modu batzuk satorra hil gabe kanporatzen saiatzeko. Jakoba Errekondok hainbat aipatu zizkigun, tartean sator-belarra (Euphorbia lathyris). Pozoitsua da, bere izerdi esnetsuak erre egiten du eta satorrari ez zaio batere gustatzen landare honen sustraiei kosk egiten aritzea. Baratze inguruan landatuz gero, funtzionatzen omen du.
Jende askok ez daki satorrak lurra emankortzen laguntzen duela. Sakoneko geruzetako lurra mugitzen du, lurzorua berrituz eta aireztatuz. Gure intereserako kaltegarriak izan daitezkeen zomorro asko ere jaten ditu. Horrek guztiak eragina du bertako landare komunitatean eta normalean landare espezie dibertsitatea areagotzen du. Satorra inguruan bada, lur onaren seinale.
Hori guztia jakin gabe, harrapatu eta zenbat zigor bete ote ditu sator gaixoak? Handiena, Nafarroako Aniz herrian: baserritar batek harrapatu omen zuen, eta zigor handi bat eman behar ziola-eta, bizirik lurperatu omen zuen!
Gaur egun Lur planetan bizi diren intsekturik handienek 30 cm inguruko tamaina izan dezakete, gizaki baten seiren bat, gutxi gorabehera. Horien artean daude tximeleta eta sits erraldoiak edo kakalardo potoloak. Halako izaki harrigarrien aurrean nola bada erreparatu lau... [+]
Arboletako hostoak eroriak dira eta basoko lurra estalia dute. Lurraren eta hosto gorrituen artean, alabaina, sortzen da geruza fin bat, arreta gutxi jasotzen duena, baina espezie askoren biziraupenerako garrantzi handia izan dezakeena. Hezetasuna mantentzen du, zomorroak... [+]
Duela 180 milioi urte Pangea kontinentea zatitu zenerako ikasia zuen aingirak Thetis itsasoa zeharkatzen. Ordudanik kontinenteak mugituz joan dira, eta aingira espezieak ezberdinduz. Jatorrizko arbaso beretik bereizi diren 20 aingira espezieen artean, gurea da, ibai-aingira edo... [+]
Koloretsuak, distiratsuak, forma xelebre bezain ederrekoak diren heinean, nudibrankioek beste planeta batetik iritsitako izakiak dirudite. Itsas hondoko izaki biluzi hauek 1980ko hamarkadako gandorretako kolore biziak eta Parisko joskintzako izen handien moda arkitektonikoa... [+]
Ugaztun hitza entzutean, askotan burura etortzen zaizkigun lehen ordezkariak tamaina handienekoak izan ohi dira: hartza, otsoa, oreina… Batzuetan etxekotutako katua edo txakurra dira agertzen lehenak, edo urruneko lehoiak eta elefanteak. Ikusgarritasunak lehia irabazi ohi... [+]
Badira hainbat espezie arrandegietan beti egotera derrigortuak diruditenak. Haien arteko arrain batek dirdira berezia du, urrezko koroarekin begiratzen baikaitu: urraburuak (gazteleraz ere, ezaugarri berari men eginez, dorada-k). Ondoan haien artean anaiak diruditen sorta dago,... [+]
Gaua da. Zuhaitzetan geratzen diren hosto gutxien artetik igarotzen da ilargiaren argia. Isiltasuna da nagusi. Txoriak sasi artean daude, babestuta lo, lo-edo. Baina bat batean zerbaitek kolpatu du sasia. Txori gehienak izutu diren arren, izoztuta bezala geratu dira, isilik... [+]
2016an ikusi omen zuten lehen aldiz Herrialde Katalanetan. Bi urte geroago, 2018an alegia, Xanti Pagola eta Imanol Zabalegui entomologoek Gipuzkoan azaldu zela jakitera eman zuten. Eta euskaraz izendatu ere bai! Urte batzuk pasa dira eta ez dut esango gure artean ikusteaz ohitu... [+]
Asko hitz egiten da basoaz azken aldian. Basoak berreskuratzeaz, basoak sortzeaz eta basoaren hedadura zabaltzeaz entzungo duzu sarri. Eta ekintza ona izan daiteke zalantzarik gabe, ekosistema moduan duen balioa handia delako. Baina, basoari jartzen diogun atentzio eta indar... [+]
Antzinako greziar eta erromatarrek izaki mitologikotzat zituzten animalia hauek, itsas hondoan jaio eta hazi ostean, lehorreko zaldien tamainara heltzean, Neptunoren gurditik tiratuko omen zuten. Urrutian ikusten omen zituzten, olatu tontorretan jauzika.
Badoaz basoak kolorez aldatzen, haizea hozten eta egunak mozten. Badator negua, eta lur lehorrean ageri da; baita itsasoan ere. Animalia migratzaileak hasi dira hegoalderanzko bidean, eta zerutik kurriloak hegan pasatzen diren bitartean, itsasotik zerea doa, ur epelagotara... [+]
Sardina bat... bi sardina... topatu ziren...
Atlantikoan, Mediterraneoan, Indikoan, Pazifikoan… Gauez bada, 25-55 metroko sakoneran; egunez sakonago, 100 metrorainokoan, harrapariengandik babesteko.
Ürx’aphal bat badügü
herrian trixterik,
Nigarrez ari düzü
kaloian barnetik,
Bere lagün maitiaz
beit’izan ützirik:
Kuntsola ezazie,
ziek adixkidik.
Atal honetan behin baino gehiagotan aipatu izan dugu izaki txikien munduan (gurean bezalaxe) itxurak okerrera eramaten gaituela, sarritan. Eta gaur dakarkigun laguna horren adibide garbia da, animalia gutxi izango baita Lurrean itxura ahulagoa edo kalteberagoa duenik. Horrez... [+]
Bi argazki aterako dizkiogu gure memoriari: batak Nafarroako Bardeetara eramango gaitu. Bertan, hautsez beteriko pista baten aldamenean, belar luzez osaturiko zelaitxo bat aurkituko dugu. Argazkiak erakutsiko du herpetologo gazte bat bertan barneratzen: begiak erne, zer ikusiko... [+]