Kalitatezko bolbora egiteko zumalakarra erabiltzen zen
Parisen izan al zara aspaldian? Agian Opera plazako Palais Garnier Opera etxetzarra bisitatuko zenuen. Ni ez naiz horrelakoak bisitatu zalea, baina hurrengoan hurbiltzeko grina piztu zait. Bertako eskailera handiaren barneko balkoien zutabetxoak ezagutu nahi ditut, 55 cm altuera duten 189 zutabetxo.
Zutabe horiek harri berezi batez eginak daude, fluoritaz; mea hauskor eta kolore askotako kristal ikusgarriak dituena da. 1860 aldera jauregi horri gerora izena emango zion arkitektoak, Charles Garnier, harri bitxi horrekin txunditu nahi izan zuen Paris. Horretarako Morvan mendilerroko La Petite-Verrière herriko Voltennes meategira jo zuen, hango fluorita gustatu. Harri-haitz hartatik harri-mokor handiak zartatu edo hautsi gabe eskuratzea ez zen erraza; horretarako sutauts edo bolbora berezi bat erabili zuten. Garai hartan bolbora beltza edo fusilen bolbora deitzen zena. Bolbora hori mantzoa da eta honela osatua dago: %40 potasio nitratoa edo salpetroa, %30 sufrea eta %30 egur ikatza. Nahasketa proportzio hori ez da ohikoa, tirorako bolbora arruntak erdia du bi azken osagaietatik.
Bolboraren kalitatea erabilitako egur ikatzaren araberakoa da. Ikatza bolbora beltza egiteko erabili nahi bada, pirolisia 500ºtan jarrita erre behar da egurra. Aspalditik ezagunak dira ikazkintza horretarako egur onenak: zumalakarra (Frangula alnus), ahuntz sahatsa (Salix caprea) eta aranondoa (Prunus domestica) adibidez. Onena zumalakarrarena jotzen da, ikatz porotsu eta arina egiten du. Bolbora gerra kontuetarako garrantzitsua zen garaietan zumalakarrik ezin zen nola hala moztu, ezaguna da Frantziako Louis XIV erregearen 1669ko Araudia basoko lehengaiak babesteko; bertan zumalakarraren ustiapenaren monopolioa ezartzen da.
Zumalakarra ez da landare oso ezaguna. Ugaria bai, baina bere erabilerak ahaztu edo utzi diren eran bera ere oroitezaren osinean utzietsia dugu. Toki heze eta lur azidoak atsegin dituenez, gero eta gehiago ikusten da isuri atlantikoan. 4 bat metro arteko zuhaixka egiten da. Azal ilun distiratsuan nabarmenak ditu pintar txuriska borobilak. Azala bera tindagai gisa erabiltzen da, guritik lehorrerako tartean non dagoenaren arabera kolore desberdinak lortzeko. Adarrak saskigintzarako ere ez dira txarrak, malguak eta kolore dotorekoak. Lore laruak ditu, nektar gozoz gainezka polinizatzaileen gozamenerako. Horietatik fruituak etorriko dira, hasieran berdeak, gero gorriak eta heldutasunean beltzak. Azukre punttua badute, baina toxikoak dira. Hala ere orkatzek biziki maite dituzte, agian bere eragin psikotropikoarengatik. Zuraren giharra gorrizta du eta gizena zuri-larua; egur ikatzetarako bezala oinetako orkoiak egiteko erabili izan da, baita iltze, txapa eta abarretarako ere. Baratzeetan pardatarako erabili izan da.
Azala purga bezala erabili izan da maiz, baina kontuz, tamaina hartu, eragin oso bortitza du eta gorrienak ikusteko egon zaitezke dosia gaindituz gero. Beste bolbora bat…
Zuhaitzen eta arbolen sarobean nabil azken urte hauetan. Larrean, abaroan eta biaoan hor nabil atera ezinik. Zuhaitzei eta arbolei aparteko begirunea diedala jabetua izango zara, tarteka behinik ARGIAren Bizi Baratzea txoko honetan ibiltzen bazara. Eta azkenaldi honetan,... [+]
Mahaño Lanathoua 2017an hasi zen aitaren lurretan arbolak landatzen, oihan baratzea lantzeko ideiarekin. “Hasieran asmoa ez zen horretatik ekonomia bat sortzea, gure buruaskitasunerako bidean pausoak ematea baizik”, gogoratu du laborariak. Baina, landaketekin... [+]
Duela gutxiko kontua da. Iberiar katamotza (Lynx pardinus), mundu mailako felino espezie mehatxatuenetarikoa, “galtzeko arriskuan” egotetik “kaltebera” kategoriara igaro da IUCNren Espezie Mehatxatuen Zerrenda Gorrian. Espeziea kontserbatzeko egindako... [+]
Nekazaritzaz eta abeltzaintzaz askotan entzuten da lanbide "oso lotua" dela, jai egunik edo oporrik ez dela existitzen. Ipar Euskal Herriko Onetik eta Etxaldia gasnategiek, Berria eta Aldudeko Esne Kooperatibekin elkarlanean, laborariei bakantzak bermatzeko egitasmoa... [+]
Txikitan kaian arrantzatu ohi genituen ‘pantxito’ gehienak ziurrenik bisiguak izango ziren, baina nekez ikusten genituen bisigu handiak. Izatekotan, jatetxe ezagunetan izango zen, arraindegietako bisigu gehienak kanpotik ekarriak ziren bitartean. Egun, kostaldeko... [+]
Galdera hau jaso berria dut Bizi Baratzeako postontzian: "Gaia San Joan bezperako familia afarian atera huen, Unanue sagardotegian, Azpeitian. Seguran Santa Engrazia egunean erein behar ditugun haziak bedeinkatzen dira. Erein beharreko hazi guztiak eramatea komeni al da?,... [+]
2022an Nafarroako Liburutegien Sareak martxan jarritako proiektu berezia da hazien liburutegia. Clara Flamarique Goñi da Nafarroako Gobernuaren liburutegi zerbitzuko proiektuen arduraduna, eta honela gogoratu ditu hastapenak: “Zaragozako liburutegian martxan zuten... [+]
Ur azaletik gertu dabiltza arrainak igerian. Zerbait uretarantz gerturatzen ari da, hegan: arrano bat dator, bere atzaparrak aurrerantz luzatuta eta zaplast! Uretan sartu da, bete betean. Arraina harrapatu ostean burua uretatik atera du arranoak, baina arrainak hondorantz egiten... [+]
Bost hilabete bete dira otsailaren 6an traktoreen mobilizazioak hasi zirenetik. Mirene Begiristainek eta Isabel Alvarezek ekofeminismoaren betaurrekoak jantzita aztertu dituzte mobilizazio hauek eta fokutik kanpo geratu diren laborariak eta aldarrikapenak ekarri dituzte lehen... [+]
Ingurumena, bioaniztasuna, uraren gestioa eta haurren beharrak oinarri hartuta, ikastetxeetako patioak aldatzeko proiektu kolektiboa jarri dute martxan Pirinio Atlantikoetan; Euskal Herriko lau herrik hartuko dute parte. Iruñean ere, itzal eta landare gehiago izango... [+]
A zer lanak ematen dizkigun! Txoratzen gaitu tomateak (Solanum lycopersicum). Artaxoakoa dela, edo Tuterako Itsusia, edo Aretxabaletakoa, edo Erandiokoa, pikoluzea, gerezia dela, madari tomatea dela, Igeldo, mendigorria, transgenikoa dela, Eusko Labela dela, idi-bihotza, korta... [+]
Joxe Blanco Gomez laudioarra Lamuzanaturgunea blog-aren bultzatzaile eta Laudiokolore ekimeneko kidea da. Urteak daramatzate Laudion basa landareen inguruko sentsibilizazioa eta formazioa egiten, eta maiatzean, Arraño mendiko baso orkideen inguruko jardunaldiak egin... [+]
Kakalardo adar-luze honen irudiak ez du zalantza izpirik uzten: ez du parekorik. Gure lurretan, eta Europa osoan ere, genero honetako espezie bakarra da. Bere tamaina handiak (kakalardo bat izateko, noski) eta bere kolorazioak gure begietan betiko txertatzen dira ikusteko... [+]