Justiziaren mailupean
Espainiako inperialismo linguistikoak, demokrazia izeneko azken 40 urteotan, botere judizialaren bidez, euskara auzibidean jarri du etengabe, eta erreinuaren errainuan dauden epaitegietako zurezko mailuak astinduz gure hizkuntzaren aurrerabideari mailukada bat baino gehiago eman dizkio. Azken 40 urteotan epaitegietatik, maiz, hegoak ebaki egin dizkiote txori izan nahi zuen euskarari.
Euskara jagoteko eta sustatzeko Euskal Autonomia Erkidegoan eta Nafarroan (eta, zer esanik ez, Lapurdin, Nafarroa Beherean eta Zuberoan) egun ezarrita dugun legediaren paradigma aldaketa behar dugu, azken 40 urteotan bezala justiziaren mailuak behin eta berriro jo ez gaitzan.
Euskal Herrian euskararen erabilera arautzeko onartu zen lehenengo legeak (10/1982, Legeak, euskararen erabilera normalizatzeko oinarrizkoak) 40 urte bete berri ditu joan deneko azaroaren 24an. Eta, gogora dezagun —ez dezagun ahaztu—, oraindik ere, XXI. mendean, euskarak ez duela legezko ofizialtasunik Euskal Herri osoan (ez du erabateko ofizialtasunik Nafarroako lurraldearen zatirik handienean —nafarren % 90 bizi da bertan, 600.000 nafar— eta Ipar Euskal Herri osoan ere ez dauka, eta ez du inoiz izan, inolako lege aitortzarik). Beraz, XXI. mende hasierako Euskal Herrian urruti gaude oraindik gure lurraldearen luze zabalean gure hizkuntzaren bete-beteko erabilera normalizatua ekarriko duen legedi bat izatetik.
"Euskal Herrian euskararen erabilera arautzeko onartu zen lehenengo legeak 40 urte bete berri ditu azaroaren 24an. Eta, gogora dezagun, oraindik ere, euskarak ez duela legezko ofizialtasunik Euskal Herri osoan"
Egun, Euskal Autonomia Erkidegoan indarrean dugun Euskararen Legeak herritarren hizkuntza askatasuna eta hizkuntza eskubideak ditu ardatz eta oinarri. Baina epaileen jardunak azken 40 urteotan hartu duen norabidearekin herritarren hizkuntza askatasunean eta hizkuntza eskubideetan oinarritutako sistema hori bi ahoko ezpata bihurtu zaigu. Izan ere, euskarak ofizialtasun osoa duen lurralde bakarrean —EAEn— azken 40 urteko aldian, epaitegietatik —hizkuntzen arteko ezinbesteko orekaren printzipio iruzurtia ezarriz— Espainiako epaileek zorrotzago eta grinatsuago zaindu dituzte gaztelaniadun herritar elebakarren hizkuntza eskubideak, egoera berean ez dauden bi hizkuntzentzat tratamendu berbera eta simetrikoa ezarriz; batzuetan, gainera, euskara ez jakitea —gaztelania derrigor jakin beharraren aldean— benetako eta egiazko elebitasunaren kalterako, pribilegio asimetriko ere bihurtuz.
Hizkuntza araubidearen parametroak berritzea ezinbestekoa dugu euskararen gizarte erabilera normalizatzeko. Euskararen erabilera naturala eta berezkoa duten arnasgune funtzionalak jagoten eta sustatzen ardaztu behar dugu lege-paradigma berria. Lege-ardatz berria euskararen berezko espazio funtzionaletan jarri beharra dago. Kulturaren ondare immaterialak ditugu euskararen arnasgune funtzionalak eta hala izendatuak izan daitezen lortu beharra dugu bete-beteko lege babesa jaso dezaten. Horretan jarri behar dugu ahalegina. Ondare hori babesten, iraunarazten, hauspotzen eta zabaltzen asmatzea izan behar du XXI. mendeko euskalgintzaren norabide eta eginbide berria.
Patxi Saez Beloki, soziolinguista eta Euskaltzaindiko Sustapen batzordeko kidea.
Bidali zure iritzi artikuluak iritzia@argia.eus helbide elektronikora
ARGIAk ez du zertan bat etorri artikuluen edukiarekin. Idatzien gehienezko luzera 4.500 karakterekoa da (espazioak barne). Idazkera aldetik gutxieneko zuzentasun bat beharrezkoa da: batetik, ARGIAk ezin du hartu zuzenketa sakona egiteko lanik; bestetik, egitekotan edukia nahi gabe aldatzeko arriskua dago. ARGIAk azaleko zuzenketak edo moldaketak egingo dizkie artikuluei, behar izanez gero.
Urtarrilaren 16an, Madrilgo administrazioko Trantsizio Energetikorako Ministerioak irrikaz eta kezkaz itxaroten genuen “Itsaraz” proiektuaren gaineko ingurumen-inpaktu adierazpena argitaratu zuen. Ebazpenak makroproiektu honen aurkako erabaki irmoa bezain argia... [+]
Egiari zor, ez dakit zergatik ari naizen hau idazten. Gaur egungo giro liskartsuan ez dira modu honetako iritziak ondo hartzen. Beharbada, ARGIAk ez du hau argitaratuko, ez baitator bat orain arte argitaratu dituzten iritziekin (baina, azkenean argitaratzea erabaki badute,... [+]
Urtarrilaren 15ean Zedarriak izeneko lobby tekno-enpresarialak bere 6. txostena aurkeztu zuen, Euskadi eta Europar Batasuna, oparotasunaren eta lehiakortasunaren patu partekatua izenekoa. Finantzen mundutik ateratako aditu gorbatadunez osatutako Think Tank neoliberal horrek... [+]
Tipi-tapa mugitzen ditugu euskaltzaleok gure oinak Korrikaren lekukoaren atzetik, gure hizkuntzaren alde, desio dugun Euskal Herri euskalduna helburu, herri euskaldun gisa biziraun nahi dugula aldarrikatzeko.
Tipi-tapa ematen ditu lehen urratsak Afrikako, Hego Amerikako edo... [+]
Eta beste urte batez, sindikatuek prefabrikatutako grebak antolatu dizkigute. Eta guk, indibidualki, erabakia hartuko dugu grebarekin bat egin ala ez, ikastetxean inongo asanbladaren beharrik gabe.
Niri irakatsi zidaten greba eredua jada ez dago modan, antza. Nire... [+]
Gaur, urtarrilak 21, gure oraintsuko historiaren efemeride interesgarri bat gogora ekartzeko eta hari buruz hausnartzeko eguna dugu. 50 urte bete dira Potasas de Navarra enpresako 47 langilek itxialdia amaitu zutenetik. Hamabost egun iraun zuen itxialdi horrek eta greba orokorra... [+]
Duela aste pare bat Norvegiako zenbait datu plazaratu ziren. Ipar Europako herrialde hartan auto elektrikoak nagusitu dira, eta Tesla marka dute salduena; energia birziklagarriaz sortutakoa omen da han kontsumitzen denaren %90. Aldiz, Norvegiako enpresa publikoek ez dute inolako... [+]
.jpg)
Hauek izan ziren nire azken hitzak zure lo arnas sakonean eskutik helduta ginela joan zinenean. Aparteko minik gabe, xume, duin, geratu zen betiko zure bihotza. Zuk nahi eta eskatu bezala. Guk nahi eta errespetatu bezala.
Jada hilabete, neguaren atarian, gaurik luzeenak diren... [+]
Gaur egun, emakumeen eta haurren ahotsei zilegitasuna kentzen dien kulturaren arrastoak diraute, haien esperientziak isilaraziz, haien oinarrizko eskubide eta beharrak minimizatu edo alde batera uzteko joera duen sistema baten barruan. Arazo horren adibide mediatiko bat Juana... [+]
Asteartean eman zuten jakitera bost gazte lapurtarren kontrako sententzia. Hamabost hilabeteko espetxe zigorra gibelapenaz bi gazteri, 500 euroko isun banarekin; 140 orduko lan behartua eta 500 euroko isun bana beste bi gazteri; eta, azkenik, 1.700 euroko isuna beste... [+]
Lehengo batean, The Wire telesail sonatua berrikusten ari nintzela, etsipena gogora ekarri zidan eszena bat heldu zen. Bertan, The Baltimore Sun egunkariaren zuzendaritzak langileak bildu eta datozen aldaketei buruz ohartarazten die; hau da, kaleratzeez eta distira gutxiagoko... [+]
Bizi dugun kultura kontsumistak, erabiltzaile oro agintzen du gozamen neurrigabera. Slavoj Zizek dioen eran, Goza ezazu zure fetitxea, hiper-modernitatearen agindu ozena bihurtu da. Fetitxearen lekua betetzeko dauden gailu teknologikoen bidez gauzatzen baita egungo gozamena... [+]
Mamu batek zeharkatzen ditu sukaldeak: Karlosen mamuak.
Karlos ez da aurkeztu Master Chef Celebrity lehiaketara. Bere sukaldaritza-ondarea aztertuta, oso argi dauka ez duela lehiakideen aukeraketa gaindituko. Izan ere, hedabide eta gastronomiaren akademiaren ateak itxita izan... [+]
Euskadiko Selekzioa lortzea, ezbairik gabe, lorpen historikoa izan da. Baina horretan geratzen bada, euskaldun askorentzat –ni barne, nafarra bainaiz– egunik ilunena eta tristeena izango da. Lehenengo egunetako poza eta berotasuna gozatu ondoren, itzul gaitezen... [+]
Entzumen eta hizkuntza irakasleak (EHI) eta logopedak eskola publikoan zein kontzertatuetan lan egiten duten irakasle espezialistak dira. Horien funtzioen artean hizkuntzan eta komunikazioan zailtasunak dituzten ikasleei arreta zuzena ematea da, baina baita komunikazio sistema... [+]