Aiurri aldizkariak egin dion elkarrizketan, liburuaren egile Xabier Lasa Bergarak argazki bat nabarmentzen du: gerra lehertu baino hilabete lehenago egin zen Andoaingo txapelketan parte hartu zuten hamaika bertsolari ageri dira bertan, tartean, Joxinixio Etxeberria Merdilledi. "Begira ibili arren, ez dut Euskal Herri osoan beste antzeko kasurik aurkitu. Txapelketa hark adierazten du garai hartan Andoainen zer nolako bertso zaletasuna zegoen".

Euskal pizkundea indartsu Andoainen

Liburuaren lehen zatiak lantzen du Lasa Bergararen tesi nagusia: euskal pizkundeak Errepublika garaian (1931-1936) bizitu izan zuela garairik oparoena eta frankismoak bertsolaritzari eta euskalgintzari ekarri zion mina: "Foruak deuseztatu ostean Espainiaren uniformizazio politiko eta kulturalaren mehatxua egiazkoa sentitu izanaren erreakzioz, euskararen eta euskal kultura eta ohituren aldeko mugimendua piztu zen Euskal Herrian, Euskal Pizkundea izenekoa, eta Errepublika garaian jo zuen gaina Aitzolen belaunaldiaren ekimenez".

Garai hartan 4.000 biztanle zituen Andoainek, eta herrian pizkundearen mugimenduak izan zuen loraldiaren adibide dira, liburuak kontatzen duenez, euskaraz jorratu ziren literatura, kazetaritza, antzerkigintza, bertsolaritza...

1936ko kolpe militarrak irauli egin zuen zeharo errealitate hori, hizkuntza bakarra (gaztelania) eta pentsaera bakarra (frankismoa) ezarriz armen bidez: "Ikusi besterik ez dago, euskaltzale asko fusilatu egin zituztela, kartzelaratu beste asko, erbesteratu eta beldurtu. Euskararen alde lanean ari zenarentzat argia zen mezua. Baina, hala ere, frankismo garaian bertsolari batzuek bere eginahalak egin zituzten".

Joxinixio Etxeberria Merdilledi, bertsolari gudaria

Liburuaren bigarren zatiak biografia aztertzen du. Lasa Bergararen hitzetan "euskaltzaletasunaren eta abertzaletasunaren zerbitzura jarri zuen bere bertso jarduna". ELA sindikatuaren, ENB baserritarren sindikatuaren edota EAJren mitinetan abesten zuen eta Euskal Herriko bertsolarien txapelketa nagusiko finalean ere kantatu zuen, Txirritak irabazi zuen hartan. Lasa Bergararen hitzetan, "Txirritaren tradizio edo itzala jaso zuen alde batetik, eta bertsoa sagardotegietatik atera eta antzokietara eraman zuen Basarriren modernoagoa bestetik". Errepublika garaian Etxeberriak idatzitako bertsoak aurkitu zituen Lasak El Día egunkarian eta ARGIAn.

Gudari gisa ere nabarmendu zen, sen berezia omen zuen estrategia militarrean eta zelatari edo "espia" aritu zen Bizkaiko frontean: bere etsaien aldera gauez inkurtsioak egiten zituen, karlista edo falangista jantzita. Jose Antonio Agirre lehendakariaren konfiantzazkoa zen.

Lasa Bergarak aitortu duenez, "pertsonaje zeharo nobeleskoa iruditu zitzaidan. Hil ere oso modu tragikoan hil zen". Artxandako lubakietan hil zuten frankistek Bilboren aurkako ofentsiba handian, metrailadorea eskutan eta euskal aberriaren aldeko oihuak eginez. Bere auzo bereko (Goiburu) karlista ezagun batek baionetaz hil zuela zabaldu zen.

Andoaingo bertsogintza, 1936tik

XX. mendeko Andoaingo bertso munduko beste 53 pertsonaren biografiak bildu ditu liburuaren azken zatiak: "Auzitan jartzera letorke azken hamarkadetan zabaldu den ustea, alegia, Sorozabal eta Mendiluze bertsolariak plazaratu aurretik andoaindarrek apenas egin izan diotela ekarpenik bertsolaritzari". Bertsoarekin era guztietako harremanak dituztenak ageri dira 53 horien artean: plazetakoak, lagunartekoak, sasi bertsolariak, bertso eragileak, bertsozale amorratuak, bertso zaharren kantariak...

Emakumea bakarra, Anastasi Etxeberria: "Emakume bertsolariei ere aipamena egin nahi nien liburuan, baina oso zaila egin zait. Garai hartan bertsolariek taberna eta sagardotegietan abesten zuten batik bat eta bide hura itxita zuten emakumeek. Abesteko gaitasuna zuten emakumeak asko izango zirela uste dut, ordea. Maxartegi baserriko Anastasi Etxeberria, esaterako, aitarekin egongelan aritzen omen zen bertsotan; ateak itxita, beste testigurik gabe. Pasarte horrek asko adierazten digu".