Jose Moreno San Andres batailoiko gudaria hil da
1936ko gerran San Andres batailoian izan zen Jose Moreno gudaria hil da 100 urterekin. Bilbon jaio zen 1918an, eta diktadura frankistaren errepresioa pairatu zuen kartzelan eta lan behartuetan.
Bilboko Santa Marina ospitalean hil da Jose Moreno ehun urterekin; 1936an, 17 urterekin, San Andres batailoian eman zuen izena faxismoaren aurka borrokatzeko. Lehenik zulatzaile ibili zen, lubakiak egiten, eta fusilari ondoren. Santoñako gertakarien ostean, Mussoliniren tropen esku izan zen preso.
Zaragozako Jaulin herriko kontzentrazio esparruan lan behartuak egiten aritu zen, errepideak egiten. Egun batean gainezka egin zuen Morenok, eta ondokoa esan zuen gazteleraz: “Denak faxistak bihurtu dira”. Pistola batez mehatxatu zuten, eta gauean “paseatzera” aterako zutela uste zuen Morenok, baina azkenean ez zuten hil. Epaitu eta kartzelan sartu zuten, “matxinadari laguntzea” egotzita. 1939an izan zen epaitua, eta urte beraren amaieran absolbitu zuten, baina soldadutza egitera bidali zuten.
Azkenean, 1941ean itzuli zen Bizkaiara, eta Portugaleten hasi zuen berriz bizitza, baina errepresioa eta jarraipena egunerokoa zela esan zion ARGIAri elkarrizketan: “Eta Bilbora etorri nintzenean, nik usteko ez nuena, errepresio gehiago, behin ere amaituko ez zena. Esaterako, jarrera oneko ziurtagiria eskatzen hasi ziren, edozertarako. Hasteko, lanerako”.
1936ko gudarietan ezagunenetariko bat izan da, publikoki asko agertu baita azken urteetan. Artxandako omenaldian urtero izan da, adibidez. 2016an, Barakaldon, Frankismoaren aurkako Argentinako kereilan deklaratu zuen.
Bi liburutan jaso dute bere bizitza: Aitor Azurkiren Maizales bajo la lluvia (Alberdania, 2011) eta Fernando Pedro Perezen Jose Moreno Torres, el último gudari del San Andrés liburuan (2014).
Gasteiztarrarekin bederatzi dira ihesaldian parte hartu zuten identifikatutako pertsonak. Guztira, Nafarroako DNA Bankua sortu zenetik 43 pertsonaren datuak lortu dituzte.
Otxandioko bonbardaketaren erantzule nagusietako bat da Angel Salas Larrazabal urduñarra. Hortaz, herritarren aurka Euskal Herrian eginiko lehen bonbardaketan parte hartu zuen.
German Rodriguez eta Joseba Barandiaran omendu, eta langile mugimenduaren alde egindako lana txalotu dute Iruñean. Palestinari ere elkartasuna adierazi diote, sanferminetan urteroko zitan Iruñean.
Migratzaile familia batek irekitako denda baten aurrean ikur frankistak jarri dituztela salatu du Zurekin Nafarroa ezker koalizioak. Fiskaltzari eraman dizkiote datuak, gorroto delitu bat egon daitekeelako pankarta horren atzean.
1939 eta 1941 bitartean Igari eta Bidankoze arteko errepidea eraikitzera behartu zituzten frankismoaren 2.400 esklaboak omendu zituzten larunbatean, Igariko gainean. Errepresaliatu antifaxista haien memoriak gure bidea izan behar duela aldarrikatu zuten omenaldia antolatu zuen... [+]
Egin gintuztenen eta geure borondatearen kontra eraiki nahi izan zigutenen oinarria berriro ere indar berritzen ari ote den nago.
Eskolako Kontseiluaren izenean honako baldintza hauek jartzen zitzaizkien, gerraostean, gure herrietara maistra lanera zetozenei, derrigorrean... [+]
Hari buruzko aipamenik apenas iritsi zaigu historia liburuetan, baina Jesús Carrera Olascoaga (Hondarribia 1911 – Alcala de Henares 1945) Espainiako Alderdi Komunistaren idazkari nagusi izatera iritsi zen. Frankistek atxilotu, torturatu eta fusilatua, bere... [+]
Madrilgo Cuelgamurosen, Erorien Harana deituriko monumentuan arkeologoak egiten ari diren indusketetan etengabe ari dira jasaten eskuin muturreko jendeen presioa, hala adierazi du Pako Etxeberria auzitegi-medikuak. Egunotan, biktima errepublikarren senideek bisitatu ahal izan... [+]
1971n hainbat euskal abadek Zamorako espetxe hartatik ihes egiteko plana bertan behera geratu zen, poliziek tunela deskubritu ondoren. Nicanor Acosta abade-ohi komunistak Apaiz Kartzela dokumentaleko egileei elkarrizketa batean esan zien Santiago Carrillo izan zela salatzailea:... [+]
Hiru urteko lanaren emaitza jaso du Iruñeko Udalak sinatutako dekretuak. Auzotik sortutako ekimenari esker, zazpi kale eta hiru plaza izendatuko dituzte.
Fuerteventura (Kanariar Uharteak), 1954ko otsailaren 11. Tefiako Nekazaritza Kolonia abian jarri zuten uharteko aireportu abandonatuan, basamortuaren erdian. Nekazaritza kolonia eufemismoaren atzean, praktikan, kontzentrazio eremua izan zen Tefia, nagusiki LGBTI komunitateko... [+]
1936ko Gerra amaitzear zela, Franco diktadoreak Pirinioetan milaka bunker eraikitzea agindu zuen. Mendian horiek ikusten aspaldi ohituak gaude, baina ez genekien defentsarako lerro erraldoi bat osatzen zutela, eta azken urteetan berreskuratzeko ekimenak jarri dira abian. Izan... [+]
Francisco de la Cruz Orellanaren gorpuzkiak identifikatu ditu Gogora Institutuak, eta bere senideen eskuetan utzi ditu.