Terueletik Kanpezura hurbildu da Jose Antonio Guillen Gracia Europa Hegoaldeko Populazio Urriko Eremuen Sareko ordezkaria. Arabako Kontzejuen Elkarteak despopulazioari eta landa garapenari buruz antolatutako jardunaldietan aurkeztu du Guillenek Eskoziako Lurralde Garaietan arazoari aurre egiteko abiatutako estrategia arrakastatsua. Espainiako estatuan "politika argiak" falta direla nabarmendu du, eta despopulazioaren jatorria "desoreka ekonomikoak" direla.

Zer da Europako Hegoaldeko Populazio Urriko Eremuen sarea? Nola sortu zen?

Soriako, Cuencako eta Terueleko enpresarien elkarteek, herri horietako talde eragileek eta Kroaziako Lika-Senj konderriak eta Greziako Euritania herrialdeak osatu dugu sarea. Europako Hegoaldean, metro koadroko12,5 biztanle baino gutxiago dituzten lurraldeak gara, eta hori da, hain zuzen, Europako eta Espainiako araudiaren arabera populazio urriko eremuak bezala kontsideratzen dituztenak. 2008an hasi ginen lanean elkarrekin, eta gure asmoa Europan lobby antzeko bat antolatzea izan da.

Zer behar partekatzen dituzue? Zergatik erabaki duzue batzea?

Bildu ginen gure lurraldeetan ematen ari zen galera demografikoa handia zelako. Uste dugu bizitzen ari garen populazio galera gaixotasun handiago baten sintoma dela, bizitasun ekonomikoaren, sozialaren eta bestelakoen falta. Gure aukerak oso mugatuak dira, enpresari txikiak gara, oso lurralde txikikoak eta ibilbidea hasi genuenean ez genekien oso ondo zer behar genuen, zer eskatu behar genuen.

Nondik hasi zineten?

Politikak aldatu nahi ditugu. Hasieratik ulertu dugu despopulazioaren kontrako borroka edo Espainian dagoen desoreka ekonomikoaren kontrako borroka ez dela hainbeste diru kontu bat, inbertsioen arazo bat baizik, ondo inbertitzeko arazo bat. Kohesio ekonomikorako, despopulazioaren kontra egiteko edo ekintzailetza bultzatzeko funtsak badira, diru asko dago, baina arazoa da ez dagoela estrategia argi bat, ez daudela politika argi batzuk benetan despopulazioaren kontra borrokatzeko. Hasieratik aldarrikatu dugu pentsamolde aldaketa bat behar dela horretan.

Eskoziako Highlands and Islands Enterprise (HIE) lurralde garapenerako agentziaren eredua oso presente izan duzue. Zertan oinarritzen da bertako eredua?

Eskozian ikusi dugu planteamendu desberdinak dituztela, eta oso emaitza onak lortu dituztela. Batetik, estrategia finko bat dute, ez da lau urtetik behin aldatzen, gobernuaren aldaketarekin batera. Han ere populazioaren galera aspalditik dator. 50 urte zeramatzaten biztanleak galtzen, hortaz arazoa estrukturala da, eta, beraz, oinarrizko neurriak hartu behar ziren, egiturazkoak. Bestetik, abian jarritako neurri guztiek helburu berdina izan dute: lurralde horren eredu ekonomikoa aldatzea. Haiek diote: "Ezin dugu izan XXI. mendeko ekonomia bat XIX. mendekoa dirudiena". Eta horri aurre egiteko neurriak hartu dituzte; adibidez, lurraldearen digitalizazioa, ez horrenbeste pertsonen digitalizazioa baizik eta lurraldearena. Bitxia da, baina estatistiken arabera Espainia da internetera sarbide hoberenetarikoa duen Europako herrialdea, baldin eta biztanleak kontuan hartzen badira, ez lurraldea. Populazioaren %95a konektatuta daukagu eta gainerako %5a ez, eta horiek beti dira berdinak.

Zer ildo dira oinarrizkoak eskoziarren estrategian?

Kalitatezko etxebizitza arrazoizko prezioan, digitalizazioa eta lana. Ekonomia dibertsifikatu egin behar da, landa garapenak eta nekazaritza-garapenak ezin dute sinonimoak izaten jarraitu, nekazaritzak garatzeko eta balio erantsia emateko tarte mugatua du. Bestelako ekonomia behar da, teknologia berrietan oinarritua eta populazio berria erakartzeko gai dena, bestelako jarduerak sustatzen dituen ekonomia, prestakuntzan oinarritua, gazteak erakartzeko alternatibak eskaintzen dituena.

Zeinek kudeatu behar du prozesu hori?

Eskozian agentzia bat sortu dute, autonomoa. Egiten duen oso gauza interesgarria da Eskoziako eta Britainia Handiko legebiltzarrek onartzen dituzten lege guztien jarraipena; eta landa eremuari eta lurraldearen antolakuntzari eragiten dioten neurriak baldin badaude, alderdiak interpelatzen dituzte. Oso ospe handia dute, eta iritzia eskatzen diete hainbat gairen inguruan.

Espainiako Estatuan horrelako eredu bat erabil daiteke?

Ez. Duela bi urte egon ginen bertan, eta saiatu gara ikasitakoa zabaltzen. Asmoa litzateke administrazioek ezartzea, arrakasta handia lortu duen eredua delako. Eskoziako Lurralde Garaiek populazioaren %22 irabazi dute agentzia martxan jarri zenetik. Espainian, berriz, kontrakoa gertatu da; Teruelen, esate baterako, populazioaren %36 galdu dugu denbora epe horretan.

Hain larria al da arazoa?

Bai. Baietz uste dut. Egia da hedabideek, sarritan, gauzak testuingurutik kanpo atera dituztela: "Hegoaldeko Laponia" bezalako titularrak eman dituzte, eta gure kasuarekin zerikusirik ez duten errealitateak aipatu dituzte, Eskandinavia ez baita inoiz gizatiartua egon, lurralde naturala da eta inoiz ez du izan orain duen populazioa baino gehiago. Gure kasuan, landa eremuan, gizakia beti egon da presente, eta orain faktore hori desagertzen ari da. Zein da lurraldearen %50 edo %60 horren etorkizuna gizakia bertatik desagertzen bada? Zer gertatuko da gure lurraldearekin? Zer gertatuko da hirietan? Zer jango dute? Zer edango dute? Energia landa eremuan sortzen da, nik ez ditut eguzki plakak ikusten Madrilen. Landa eremua hustea txarra da herrialdearentzat.

Lurralde oreka ere justizia kontua da?

Argi eta garbi. Zuk ezin diozu ezarri biztanleen zati bati gainerakoek dituzten obligazio berdinak eta aldi berean eskubiderik gabe edo eskubide gutxiagorekin utzi. Landa eremuan garatzeko aukerak ere behar dira.

Egoera iraultzeko zer urrats egin behar dira lehendabizi?

Itxaropena dugu PPko aurreko gobernuak hasi zuen eta oraingo PSOEko gobernuak jarraitu duen despopulazioaren kontrako estrategian. Lehenbiziko aldiz arazoa aitortu dutelako, eta neurriak hartuko dituztelako. Euskal Autonomia Erkidegoak garapen maila oso altua du, baina baditu ere jendez hustutako lurraldeak, eta, horrenbestez, arazoari ere aurre egin beharko dio. Arazoa guztiona da, Aragoin edo Gaztelan gertatzen ari dena hemen errepika daiteke.

Eta zer egiteko dute horretan landa eremuko biztanleek?

Landa eremuko biztanleok jakin behar dugu gauzak aldatzeko eragileak gu garela. Politikoek, administrazioek haien partea egin behar dute, baina guk bultzatzen ez badugu eta landa eremuari buruz dugun mezua aldatzen ez badugu, ez goaz inora. Baserriko harrotasuna berreskuratu behar dugu. Ziur naiz hemendik hogeita bost edo berrogeita hamar urtera, ez dakit noiz, herri bat ez duenak bilatuko duela.

Zer erronka dituzue esku artean?

Hainbat txosten landu ditugu, ildo desberdinetan. Fiskalitatearen ingurukoa da azkena. Horretan planteatzen da pertsonak eta enpresak landa eremuetara erakartzeko pizgarriak sortzen ez badira oso zaila dela egoera demografikoari buelta ematea. Gainera, neurri legala litzateke eta uste den baino merkeagoa litzateke. Halaber, hurrengo urtean, despopulazioaren eragin ekologikoari buruzko txosten bat aurkeztuko dugu Europan, despopulazioan inbertitzea aldaketa klimatikoaren kontrako borrokan inbertitzea dela adierazteko. Bruselan ere partida bat lortu nahi dugu, Europako iparraldean despopulazioaren kontra inbertitzen den partida ere Europako hegoaldean ezartzeko.